کتاب پرتره | نیکلای گوگول

درباره‌ی کتاب پرتره اثر نیکلای واسیلیویچ گوگول

کتاب پرتره نوشته‌ی نیکلای واسیلیویچ گوگول، در دو بخش تنظیم شده است و با وجود این‌که هر بخش داستان مستقلی به حساب می‌آید اما در جایی، این دو قصه به هم پیوند می‌خورند. بخش اول در مورد جوان نقاشی است که فقر باعث نمی‌شود دست از رویاهای بلندپروازانه‌اش بکشد. جوان در یک نمایشگاه نقاشی با پرتره پیرمردی مواجه می‌شود که چشمان گیرا و پرنفوذش او را متحیر می‌کند. بنابراین با وجود این‌که پول زیادی ندارد اما تمام پس‌اندازش را می‌دهد تا این تابلو را خریداری کند.

بخش دوم داستان از جایی شروع می‌شود که شبی پیرمرد، از قاب خارج شده و به جوان نزدیک می‌شود. مسیر زندگی این نقاش، بعد از این اتفاق به طور کلی تغییر می‌کند و آینده‌ای غم‌انگیز برایش رقم می‌خورد. فضای پر رمز و راز این کتاب روندی جذاب و خواندنی برای مخاطب به وجود آورده است. نویسنده در تمام طول رمان، روح هنر را به فضای داستان‌می‌کشد و نشان می‌دهد که خوشبختی مرزی دارد که انسان هیچ‌گاه فقط با اتکا به ثروت و قدرت به آن نخواهد رسید. چرا که زیباترین احساسات زمانی شکل می‌گیرد که به دور از هر گونه تجمل باشیم.

گوگول، نویسنده‌ای مشهور است که آثارش تأثیر بسیار مثبتی بر ادبیات روسیه گذاشت. این‌که اصولا روسیه ادبیات دلچسبی دارد، بی‌ارتباط با اسطوره‌هایی همچون او نیست. از آن‌جایی که گوگول نویسنده‌ای انتقادی است که از چاشنی طنز نیز در آثارش بهره می‌برد، این کتاب هم سرشار از نقدهای اجتماعی است. او سعی دارد با طعنه‌هایی که به هنرمندان زمان خودش می‌زند تلنگری هم به سلیقه حاکم بر جامعه زده باشد. پرتره بر خلاف دیگر آثار این نویسنده، لحن طنز ندارد و کاملا جدی پیش می‌رود.

بخشی از کتاب پرتره اثر نیکلای گوگول

زمانی که چارتکوف به سالن گام نهاد مشاهده کرد که قبلا جمع کثیری از بازدیدکنندگان در برابر تابلویی گرد هم آمده‌اند. سکوتی عمیق بر جمع حکم‌فرما بود. پدیده‌ای که در چنین جمع کثیری از خبرگان و کارشناسان به ندرت دیده می‌شود او به سرعت سیمای مغرور یک کارشناس را به خود گرفت و قدم زنان به تصویر نزدیک شد اما خدای بزرگ، چه دید!

در برابر وی تابلویی به زیبایی، کمال و پاکی یک نوعروس قرار داشت. اثر نقاش با پاکی، سادگی و فروتنی یک فرشته به‌گونه‌ای خارق العاده همه چیز را تحت الشعاع خود قرار داده بود. پنداشتی چهره‌های تصویر شده بر روی بوم در زیر نگاه‌های نظاره گر آن به خود آمده و با حجب و حیا مژگان‌های زیبای‌شان را به زیر دوخته باشند. قدرت خارق العاده قلم موی نقاشی خبرگان این حرفه را متحیر ساخته بود.

روی تابلو نشانه‌هایی از آثار رافائل به شکل حالت‌هایی باشکوه و نشانه‌هایی دیگر نیز از ورزیدگی قلم موی کورگیو را در خود داشت. اما بارزترین ویژگی این اثر توانایی تابلو در ارائه قدرت خلاقانه هنرمند بود که تمام جزئیات اثر را در بر می‌گرفت. سراسر تابلو از تناسب و استحکامی درونی برخوردار بود. او آن انحنای ظریف خطوط و بریدگی‌هایی که این انحنا را به نمایش می‌گذارند به چشمان یک هنرمند واقعی در طبیعت درک کرده بود. ابتدا در خود جذب کرده و سپس از جایگاهی آسمانی با سرودی پیروزمندانه و هماهنگ به صفحه او منتقل کرده است.

از همان نگاه اول حتی برای یک بیننده عادی آشکار بود که شکاف عمیقی بین یک اثر هنری واقعی و تصویربرداری بی‌جان از طبیعت وجود دارد سکوتی وصف‌ناپذیر افرادی را که به تابلو می‌نگریستند فرا گرفته بود هیچ حرکتی دیده نمی‌شد و صدایی به گوش نمی‌رسید. گویی، با گذشت زمان تابلو خود را از قید و بند محیط پیرامون خویش جدا می‌ساخت و به سوی آسمان اوج می‌گرفت. لحظه به لحظه تابناک‌تر و خیره‌کننده‌تر می‌گردید و در یک زمان به حسی الهی‌گونه و والا تبدیل گشت؛ لحظه‌ای که یک انسان واقعی برای دست یافتن به آن حاضر است تمام زندگی خود را فدا نماید. اشک در چشمان نظاره‌گران حلقه زده بود. پنداشتی هنرمند تمام احساسات و مهارت قلم موی خود را برای انتقال حسی درونی به صورت اثری ارزشمند در هم آمیخته بود.

چارتکوف بهت‌زده و با دهانی باز در برابر تابلو ایستاده بود. سرانجام بینندگان و کارشناسان متفرق شدند و در مورد ویژگی‌های اثر به بحث پرداختند. هنگامی که از چارتکوف تقاضا شد نظر خود را اعلام کند به خود آمد. قصد داشت چهره‌ای بی تفاوت وعادی به خود بگیرد و جملاتی خشک و رسمی با مضمون زیر را که چنین نقاشان متحجر برای رد آثار دیگران را زبان می‌رانند بیان کند: "البته شکی نیست که نقاش با استعدادی است. دارای احساسی بوده است که سعی داشته آن را بیان کند اما اصولاً..."  و بلافاصله با افزودن تمجیدهایی بی‌مایه که بیش‌تر برای بی‌ارزش نشان دادن اثر به کار می‌رود تا تایید آن به گفتار خود پایان دهد. چارتکوف مایل بود که چنین عباراتی را بر زبان آورد اما از سخن گفتن باز ماند و به جای پاسخ بغضی شدید گلوی او را فراگرفت و دیوانه‌وار از تالار خارج گردید.

کتاب پرتره اثر نیکلای واسیلیویچ گوگول با ترجمه‌ی پرویز همتیان بروجنی توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.

• نویسنده: نیکلای واسیلیویچ گوگول
• مترجم: پرویز همتیان بروجنی
• انتشارات: چشمه