کتاب علوم نهم (9) بخش شیمی علامه حلی

کتاب علوم نهم بخش شیمی، به قلم علیرضا منسوب بصیری، فاطمه حاجیلی، منصور پورزمانی و البرز طاهری در انتشارات علامه حلی به چاپ رسیده است.

در کتاب پیش‌رو، متناسب با هر یک از فصل‌های کتاب درسی علوم تجربی پایه نهم، بخش‌هایی در نظر گرفته شده تا از این طریق، ضمن آموزشی اصولی، باعث موفقیت مخاطبان در امتحانات مدرسه شوند. در آغاز هر فصل، نمودار دایره‌ای شکلی، به بیان عناوین مهم فصل پرداخته است. به این ترتیب فرد از آنچه مطالعه خواهد کرد، مطلع می‌گردد. اهداف رفتاری فصل نیز به اختصار و طی جمله‌های کوتاهی بیان شده‌اند و در آنها هدف از بیان موضوعات هر سرفصل و عنوان را تبیین نموده است. مخاطب پس از اتمام مطالعه فصل می‌تواند به این قسمت مراجعه مجدد داشته باشد تا بین این اهداف و آنچه درک کرده است، تطابق ایجاد کند. درس‌نامه‌های جامع و مفصلی در عین سادگی اما محتوای درسی را به طور کامل و با جزئیات ارائه داده‌اند. در خلال بیان مباحث درسی، سؤالاتی از محتوا پرسیده می‌شود تا ضمن جلب توجه افراد به درس، باعث یادگیری بهتر محتوا گردند. این سؤالات در قسمت‌هایی با عنوان "پاسخ‌گو باش" به چشم می‌خورند. با این حال، سؤالات دیگری در سطوح بالاتر در نظر گرفته شده‌اند که ضمن ارتباط با محتوای درس نیازمند استفاده از خلاقیت و تفکر بیشتری است که ذیل عنوان "فسفر بسوزان" آمده‌اند. در بخش‌های "کنکاش کن"، دانش‌آموزان با موضوعات تحقیقاتی روبه رو می‌شوند که به منظور یادگیری بهتر درس ارائه شده‌اند و بایستی انجام گیرند. گاه در صورت نیاز از مخاطب خواسته شده تا آزمایش، ساخت وسیله و مواردی از این دست را به انجام برساند. این موارد در قسمت‌هایی با نام "دست به کار شو" گنجانده شده‌اند. به منظور تلطیف فضای درسی، موضوعات جالب علمی مرتبط با درس در بخش‌های "جالب است بدانی" به چشم می‌خورند. لغت‌نامه‌هایی که برای هر درس در نظر گرفته شده، دارای لغات مهم درس به همراه معادل انگلیسی آنهاست. این امر، باعث می‌شود افراد هنگام مواجهه با کتاب‌ها و آثاری که معادل انگلیسی کلمات و اصطلاحات را دارند، با مشکل مواجه نشوند. پس از درس‌نامه‌های مفصل، بخش تمرین‌های فصل جای گرفته‌اند. سؤالات متنوعی از جمله به هم وصل کردنی، کامل کردن جدول، جای خالی، تشریحی و... در  این قسمت وجود دارند تا باعث به چالش کشیدن آموخته‌های فرد به شکل‌های گوناگون گردند. به این ترتیب روند آموزشی تکمیل شده و یادگیری به تثبیت می‌رسد. سؤالات تستی نیز بخش دیگری هستند که در ادامه موارد ذکر شده، آمده‌اند و افراد را با نحوه پاسخ‌دهی به این نوع پرسش‌ها نیز آماده می‌گرداند. انتهای کتاب نیز جایگاه پاسخ‌نامه‌ها بوده و در آن به پاسخ برخی تمرین‌های هر فصل به انضمام پاسخ تشریحی تمام تست‌ها پرداخته شده است. در این بخش با تطابق جواب‌های دانش‌آموز، درستی یا نادرستی آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد تا در رفع نقاط ضعف یا ابهامات احتمالی مؤثر واقع گردد.

برشی از متن کتاب

عنصر چیست؟ زمانی که تصور می‌شد دنیا فقط از چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش ساخته شده است،هر آنچه از زمین استخراج می‌شد را عنصر خاک می‌پنداشتند. به مرور که معنی عنصر یعنی تجزیه‌ناپذیر بودن با آزمایش‌های عملی دقیق‌تر معنا پیدا کرد متوجه شدند که خاک از عناصر مختلفی تشکیل شده است که فلزها دسته مهمی از آنها هستند. اگر به تاریخچه کشف عناصر نگاه کنیم اولین عناصری که کشف شده و مورد استفاده بشر قرار گرفتند فلزها بودند. مس، سرب، طلا و نقره اولین فلزهایی بودند که بشر آنها را کشف کرد و مورد استفاده قرار داد.   جالب است بدانی: عنصر؛ از فلاسفه تا دانشمندان مدت‌ها (از زمان فلاسفه یونان باستان تا حدود 300 سال پیش، یعنی بیش از دوهزار سال!) عالمان تصور می‌کردند که جوهره اصلی سازنده تمام مواد اطرافمان، چهار ماده آب، خاک، هوا و آتش هستند و به آنها می‌گفتند عناصر اصلی طبیعت. اما جالب است بدانید که حدود 300 سال پیش، یک شیمیدان ایرلندی به نام رابرت بویل، دید متفاوتی داشت و تعریف جدیدی از عنصرها (مواد اصلی سازنده طبیعت) ارائه کرد. او گفت: «عنصر ماده‌ای است که در آزمایشگاه به مواد ساده‌تر تبدیل و تجزیه نمی‌شود». تعریف ما از عنصر، بر مبنای همان چیزی است که بویل گفت.     فلزها چقدر شبیه هم هستند؟ یک گروه از مواد زمانی در یک دسته‌بندی قرار می‌گیرند که ویژگی‌های مشابه همدیگر داشته باشند. همه عناصری که امروزه به‌عنوان فلز شناخته می‌شوند از چند جهت به هم دیگر شبیه هستند. از مهم‌ترین شباهت‌های آنها استحکام و خورد نشدن در اثر ضربه است. فلز‌ها در مقابل ضربه واکنش عاقلانه‌ای نشان می‌دهند. بدون آنکه خرد شوند با توجه به میزان ضربه از خودشان انعطاف نشان می‌دهند و شکل شان عوض می‌شود (به این ویژگی چکش خوار بودن می‌گویند). برای همین است که از قدیم فلزها برای ساخت ابزار استفاده می‌شدند؛ زیرا خیلی راحت شکل می‌گرفتند. همین نرم بودن و انعطاف‌پذیری باعث شده که از فلزها مفتول یا سیم بسازند. اگر یک تکه فلز (مثلاً مس) را تحت کشش قرار دهند یعنی از دو طرف آن را بکشند؛ این فلز به مفتول تبدیل می‌شود. ساختن مفتول، سیم یا میله بادوام و به درد بخور فقط با کمک فلزها امکان پذیر است.   جالب است بدانی: داستان زنی پسرش را برای یادگیری آهنگری نزد آهنگر گذاشت. یکی دو روز گذشت، روز سوم آن زن به کارگاه آمد و گفت: به فکر شاگرد دیگری باشید؛ پسرم از امروز نخواهد آمد. آهنگر گفت: چرا؟ چه شده؟ زن گفت: هیچ. چون پسرم آهنگری را کاملاً یادگرفته و آمدن و رفتنش جز کفش پاره کردن فایده‌ای ندارد. استاد تعجب کرد که چطور آهنگری را یاد گرفته است! زن، مغرور از داشتن پسری هوشمند، خندید و گفت: او می‌گوید آهنگری کاری ندارد، آهن را پهن کنی بیل می‌شود و دمش را بکشی میل می‌شود! استاد که از خنده به خود می‌پیچید گفت: راستی که عجب پسر ناقلایی است! خودش که یاد گرفته هیچ به مادرش هم یاد داده!    

فهرست

فصل 1: مواد و نقش آن در زندگی درس‌نامه تمرین پرسش‌های چهار گزینه‌ای   فصل 2: رفتار اتم‌ها با یکدیگر درس‌نامه تمرین پرسش‌های چهارگزینه‌ای   فصل 3: زندگی در سایه اتم‌های کربن درس‌نامه تمرین پرسش‌های چهارگزینه‌ای   پاسخ‌ها

• مولف: هیات مولفان
• انتشارات: علامه حلی