کتاب کویر | علی شریعتی

معرفی کتاب کویر

کتاب کویر یکی از محبوب‌ترین و مشهورترین آثار دکتر شریعتی می‌باشد. «کویر» اثر بزرگ ادبی‌ست که در جای‌جای بخش‌های مختلف آن می‌توان  لایه‌های پنهانی روان دکتر شریعتی و لایه‌های عرفانی و روان‌شناسانۀ شخصیت او را به خوبی مشاهده کرد و آن را می‌توان گفت‌و‌گوهای درونی وی پنداشت. او خود دربارۀ کویر اینگونه می‌گوید که «محرمانهترین نامههایی است که ما به هیچکس مینویسیم».

در اولین فصل کتاب حاضر، «کویر»، شریعتی خاطرات کودکی‌اش در کویری در خراسان را به نثری زیبا و خیال‌انگیز روایت می‌کند. درحقیقت می‌توان گفت این نثر دل‌انگیز در جای‌جای جملات و کلمات این کتاب جاری‌است. کویر مکانی‌ست غرق در سکوت و وسعت و انزوا. مناسب‌ترین نقطه از جهان برای گفت‌و‌گو با خود است. این فصل به طور جزئی‌ای زندگی‌نگاره است و با نقد‌هایی بر زندگی شهری و مدرن توام شده است. در «مبعد»، که بلند‌ترین فصل کتاب نیز هست، با فضایی شخصی‌تر و پیچیده‌تر و چه بسا خیال‌انگیزتر روبه رو می‌شویم، ‌گویی همه‌چیز در عالم رویا رخ می‌دهد و حالتی معنوی پیدا می‌کند. در «دوست داشتن از عشق بهتر است» از عشق برایمان می‌گوید و این که عشق را یک جوشش کور و پیوندی از سر نابینایی می‌بیند.

صحبت از مذهب  و نگاه نوینی که به اسلام داشت در ادبیات وی به زیبایی صورت یافته است. «دکتر علی شریعتی» نویسنده،‌جامعه‌شناس و پژوهش‌گر دینی، فعال سیاسی ایرانی در دوم آذرماه سال 1312 در روستای کاهک سبزوار به دنیا آمد که به پاس کارنامۀ فعالیت‌هایش برای اسلام و سنت و بیدارگری دربارۀ سلطنت آن زمان مشهور است. در جریان واقعه 30 تیر در سال 1331 برای اولین بار توسط حکومت شاه دستگیر شد. پس از گذراندن تحصیلات دانشگاهی خود در مشهد برای ادامۀ تحصیلات عالی خود را در مقطع دکتری به فرانسه سفر کرد. در سال 1352، رژیم شاه حسینیه ارشاد را تعطیل می‌کند، و شریعتی را به مدت 18 ماه روانه زندان می‌کند.

وی پس از آزادی روز‌های سختی را در انزوا و خفا می‌گذراند و درنهایت تصمیم به مهاجرت می‌گیرد و به بروکسل عزیمت می‌کند. او سپس بروکسل را به ساوت‌همپتون انگلیس ترک می‌کند. درحالی که تنها سه هفته از سفرش به انگلستان می‌گذشت، در ساوث‌همپتون به دلیل ایست‌قلبی درگذشت. شریعتی آثار بسیاری در زمینه اسلام‌شناسی و مذهب و تشییع دارد. عمدۀ کتاب‌های ایشان که مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها، مقالات، گفت‌گو‌ها و نوشته‌های پراکنده او هستند که توسط مرکز نشر آثار دکتر شریعتی در سی و شش جلد منتشر شده‌است. از آثار محبوب او می‌توان «فاطمه، فاطمه است»، «بازگشت»، «اسلام‌شناسی»، «حسین وارث آدم» و «هبوط در کویر» را نام برد.

برشی از متن کتاب

اندک‌اندک از آن رؤیای معراجی دوشین بیدار شدم. چشم‌هایم را گشودم. باز این هرزه‌گرد برص‌گرفتۀ وقیح: روز! برخاستم. چه خبر شده است؟ چه‌ها می‌بینم؟ خدایا! ای کاش یک خواب باشد، یک رؤیای شوم، یک کابوس هولناک! هنوز نمی‌خواهم باور کنم. دست به در و دیوار می‌کشم؛ اشیا را لمس می‌کنم؛ شقیقه‌هایم را می‌خراشم؛ بر پیشانی‌ام مشت می‌کوبم... اما... نه، نه؛ نمی‌خواهم بیدار شوم، نمی‌خواهم زنده باشم؛ من با «زیستن» هیچ پیوندی ندارم. آه! نه، بیدارم. بیداری است! قلبم از اندوه، از نومیدی درد می‌کند. جگرم از کینه می‌سوزد. از سر مناره دود می‌آید! آسمان معبد سیاه شده است! اشتباه نمی‌کنم؟ گلدستۀ مسجد... دودکش کوره، مطبخ... چه می‌بینم؟ تندبادهای وحشت، از دور، شتابان به سوی من برخاستند.

پاره‌های آن شب سیاهِ شب اندر شب از کرانه‌های افق بالا می‌آیند! زمین زیر پایم چنان غضبناک می‌لرزد که احساس می‌کنم هم‌اکنون برای بلعیدن من دهان خواهد گشود. سقف همۀ آسمان‌ها شکاف می‌خورد و بر سرم فرو می‌ریزد. همچون درمانده‌ای دردمند، سرم را بر دیوار معبد می‌نهم و عاجزانه و داغدار، نگاه‌های مصیبت‌زده‌ام را به سختی به درون معبد می‌رانم. چه‌ها می‌بینند! سماور است و کرسی و میز و بخاری و پرده و سفرۀ شام و تخت‌خواب و لحاف و تشک و هیزم و دود و بوی غذا و شیرینی و آجیل و سیب‌زمینی و سیب گلشایی و پیت فنت و گاز و دیوتِرم و کیسه و صابون و کت و شلوار و دامن و چادر و کفش سرپایی و رب دوشامبر و پیژامه و جارو و خاک‌انداز و...

خرخر خواب و صدای صرفه و غوغای قهقهه و جر و بحث و قیل و قال زن و بچه و... غلغله‌ای است!! وضوخانه، سقفش دودزده است! کاشی‌هایش سیاه و چربی گرفته است! پر از خاکستر و نیم‌سوز و زغال و هیزم و کاغذهای سیاه و روزنامه‌های کهنه! غرفه‌ها، اتاق نشیمن، سالن پذیرایی، اتاق خواب! قاب عکسهای هنرپیشگان فیلم‌های فارسی  و عربی و هندی و گاه‌گاه فرنگی! آن هم کی‌ها؟! مارلین دیتریش و جین مانسفیلد و جانی هلیدی. از «بچه‌های پلاس بلانش»! صحن معبد را با مرمریس، با موزاییک‌های رنگ‌وارنگ گل و بوته‌دار فرش کرده‌اند؛ بتون ریخته‌اند.خ خاک باغچۀ کوچکی را که ساخته‌اند،‌برداشته‌اند و با پوشال پر کرده‌اند و در آن گل های مومی و پارچه‌ای و کاغذی قشنگی فرو کرده‌اند.

(مجموعه آثار 13/2) نویسنده: دکتر علی شریعتی انتشارات: سپیده باوران