کتاب سیمای زن در فرهنگ ایران - جلال ستاری

درباره کتاب سیمای زن در فرهنگ ایران 

زن، این آفریده‌ی سرشار از لطافت خداوند، در میان تراوشات معنوی شاعران و در روایات تاریخی مورخان، بدون آنکه مصداق خاصی در نظر باشد؛ همواره ستایش شده و لطافت و زیبایی‌اش به همراه حیات‌بخشی‌اش مورد تقدس قرار گرفته است. زن یا شاه‌کار خلقت با قدرت جمال و جلالش اما در میان اقوام و ملل با نگاه‌های متفاوتی روبه‌رو بوده که گاه این نگرش‌ها تفاوتی آشکار با آنچه که شاعران، عارفان و حتی بزرگان دینی و ملی در وصف زن، گفته‌اند؛ داشته و این واقعیت تلخ که نوعی تضاد بین قول و فعل است، و عامل بزرگ جفا دیدن این خلقت خداست؛ دلیلی بر نگارش کتاب حاضر شده است.

نویسنده با این نگاه واقع بینانه که در جای جای جهان به استناد آمار و ارقام و با فرهنگ‌ها و ملیت‌های مختلف، این ظلم و تعدی به حقوق زنان می‌شود؛ و تعجب از تفاوت رفتار عالمان بی‌عملی که به حقوق زن در جایگاه انسان، واقفند و با این علم، ظلم و تجاوز در حق او روا می‌دارند، اثر پژوهشی خود را به رشته‌ی تحریر درآورده است. او با تحقیق در پیشینه‌ی تاریخ و نگاه ادیبان سرتاسر جهان این شکاف عمیق بین قول و عمل را مورد بررسی قرار داده تا به این نتیجه برسد که چه عامل و عواملی سبب‌ساز جدایی میان عشق و زناشویی شده و یا چرا گفته‌ها و کرده‌ها با هم، هم‌خوانی ندارند.

با وجود اینکه این اثر، جزء آثار تاریخی نیست اما پیشینه‌ی زن را در جوامع ایران باستان به بررسی نهاده؛ اما بنا به ضرورت، نگاهی نیز به این جایگاه در جوامعی چون عرب جاهلی داشته؛ تا اثری جامع را در شناساندن جایگاه زن بیان داشته باشد. او با نمایش جنبه‌های مثبت و منفی موقعیت و منزلت زن در نگاه عوام و خواص و با استناد به شواهد تاریخی و نگاشته‌های ادبی اعم از اشعار و متون، هدف و دیدگاه خود را بیان می‌دارد تا با این نگارش، قدمی در رساندن زن به جایگاه واقعی‌اش در تمام جوامع برداشته باشد؛ چه جوامع مردسالار، چه جوامعی که با شعار برابری و مساوات، به بیگاری کشیدن از زن روی آورده‌اند.

کتاب سیمای زن در فرهنگ ایران اثر جلال ستاری می‌باشد که در نشر مرکز به چاپ رسیده است.

برشی از متن کتاب

داستان آفرینش زن از دنده‌ی چپ مرد، در شرق تصوری کهن و ریشه‌دار است و به قول بعضی، بیان‌گر موقع مسلط مرد در دوران اولیه‌ی تاریخ. اما بنا به شرحی که گذشت؛ تا عصر کشف آهن و آغاز جنگ و ستیز، زن و مرد همکار و هم‌پیمان و به نوعی برابر و هم‌شأن بودند. ولکن از آن دوران به بعد، نظام پدرسالاری حاکم گردید و زن را از متن به حاشیه راند و گوشه‌نشین کرد. معهذا مرد در جامعه‌ی پدرسالاری همواره به زن بدگمان است و از آن می‌ترسد که وی فاجعه‌ای «فرهنگی» به بار آورد، همچون حوا که تاوان گناهش را با آفرینش «فرهنگ» پس داد.

از این‌رو در جامعه‌ی مردسالاری زن از جرگه‌ی بشریت نیکوکار و صالح طرد شده است و به پندار نرینگان، در خور همان معامله‌ایست که مرد با وی می‌کند. مهم‌تر از این مزیت پدر در جوامع پدرسالاری به جایی رسید که وی نه تنها خالق جهان بلکه خالق زن نیز شد. الیزابت بادنتر این مضمون اساطیری را در سه جامعه‌ی پدرسالاری که با هم تفاوت‌های عمده دارند؛ بازمی‌یابد: در نزد یهودیان کوچ‌رو، در دموکراسی یونان و در میان قوم مائوری (Maori) ساکن زلاندنو. ما در اینجا تنها به نخستین مورد خواهیم پرداخت؛ چنان‌که پیش‌تر به مناسبت؛ از روایت تورات در باب چگونگی آفرینش حوا یاد کردیم و اینک در تکمیل آنچه گفته شد، یادآور می‌شویم که در همه‌ی تمدن‌های یهودی‌تبار، به حسب ظاهر، خداوند که مذکر پنداشته شده، حضرت آدم را بدون کوچک‌ترین کمک و دخالت زن و یا کمترین استعانت از اصل مادینه می‌آفریند.

اما آدم از تنهایی ملال می‌گیرد و یهوه برای رفع ملال وی، او را در خواب می‌کند و با یکی از دنده‌هایش، حوا را می‌آفریند. بنابراین می‌توان گفت که زن به طور مضاعف، فرزند نرینه است. چون به دست خداوند از پیکر «انسان» (مرد) که خود نخستین مخلوق خالق است؛ آفریده شده است؛ و دنده‌ی آدم، از لحاظ رمزشناسی، معادل شکم مادر است. به عبارت دیگر، خداوند آفریدگار آدم است که خود در حکم مادر یا پدر/ مادر حواست.

به زعم بعضی مفسران معروف به «ظاهربین»، تفاوت میان مرد و زن از همین‌جا سرچشمه می‌گیرد: آدم پسر خداست و خداوند او را مثل خود آفریده است؛ اما حوا دختر «انسان» (آدم) است و نظر به آنکه دختر آدم است؛ پس چون همسرش، آدم، به خداوند نزدیک نیست، زیرا میان او و خداوند فاصله افتاده است. آدم حوا را در خواب زائید، بی درد و رنج و این زایمانی رؤیاوش است. اما زایمان برای حوا در حکم نفرین و لعنتی ابدی است و وی فرزندان آدم را با درد خواهد زائید، و هر زایمان به مثابه‌ی کابوسی است. آدم، نقشی اساسی بر عهده دارد؛ یعنی نقش معنوی و روحانی، چون شبیه خداست. اما حوا عهده‌دار نقشی محتمل و مشروط و مادی است. آدم پیامبر زندگی است و حوا پیک مرگ و بر همین قیاس.

فهرست

 پیش‌گفتار درآمد احکام دین خلقت حوا زن جاهلی ناسازگاری سه مانع عمده عشق ورزی علم باه مورد نمونه ازدواج انگیزه‌های جهان‌شمول  واکنش‌ها نتیجه

نویسنده: جلال ستاریانتشارات: مرکز