کتاب شرح قانون مدنی به زبان پیشرفته (جلد سوم)

بخشی از کتاب شرح قانون مدنی به زبان پیشرفته

ماده 526 – هر یک از مالک و زارع می‌تواند در صورت غَبن معامله را فسخ کند.

سوال = بر اساس این ماده (526) هریک از دو طرف قرارداد مزارعه در صورت غبن حق فسخ قرارداد مزارعه را دارند اکنون دو سؤال مطرح می‌شود: یکی اینکه غبن چیست؟ دوم اینکه معیار و ملاک محاسبۀ غبن چیست؟

جواب – در مورد سؤال اول جواب این است که به ضرر فاحش (غیرمتعارف و غیرمعمولی) غبن گفته می‌شود که بر اساس مثال زده‌شده اگر مزارع (مالک زمین) و یا عامل (زراعتگر) هر کدامشان که در آن قرارداد مغبون شده باشند (یعنی در اثر آن قرارداد ضروری بر آنها وارد شده است که از نظر عرف و عادت غیرمعمولی بوده و قابل اغماض و چشم‌پوشی نمی‌باشد) در این صورت بر اساس قانون هر کدامشان که مغبون شده باشد خیار فسخ آن قرارداد مزارعه را دارا خواهد شد و در مورد سؤال دوم باید توجه داشته باشیم که ملاک و معیار احراز و اثبات غبن (ضرر فاحش و غیرمتعارف) در اینجا (قرارداد مزارعه) با معیار و ملاک احراز و اثبات غبن در سایر قراردادها فرق می‌کند که این مطلب را به لحاظ اهمیتی که دارد به صورت یک نکته جداگانه مطرح می‌کنیم:

در قرارداد مزارعه وقتی که غبن تحقق می‌یابد برای احراز و اثبات غبن مقدار و میزان محصول که احتمالی است معیار و ملاک قرار نمی‌گیرد بلکه آنچه که ملاک و معیار برای احراز و اثبات غبن قرار می گیرد تناسب ارزش آوردۀ هر یک از دو طرف با سهم مشاع او از محصول بدست آمده می‌باشد به عبارت دیگر مزارع ارزش زمینش را از نظر اینکه مثلا اگر به مدت یک سال آن را اجاره می‌داد ارزیابی می‌کند و آن را با آن مقدار از سهم مشاع که ضمن قرارداد اجاره نصیبش شده است (در مثال قبل 3/1 محصول نصیب او می‌شد) مقایسه می‌کند که اگر بر اساس ارزیابی ثابت شد که ارزش انتفاع زمین وی در طول یک سال (که عقد مزارعه هم برای مدت یک سال بسته شده است) خیلی بیشتر از ارزش و قیمت 3/1 محصول بدست آمده (به صورت تخمینی) می‌باشد که مثلا ارزش انتفاع از زمین وی دو برابر ارزش و قیمت سهم مشاع وی از آن محصول می‌باشد در این صورت گفته می‌شود مزارع مغبون‌شده و خیار فسخ دارد.

همان‌طوری‌که در طرف مقابل چنانچه عامل (زراعتگر) بعد از انعقاد قرارداد مزارعه ارزش کار (زراعت) خود را در طول مدت یک سال در آن زمین برآورده کرده و محاسبه نمود آنگاه آن ارزش بدست آمده را با سهم مشاع خودش از آن محصول سنجیده و مقایسه نمود و به این نتیجه رسید که ارزش کار و زراعت وی در طول یک سال (که مدت عقد مزارعه یک سال است) خیلی بیشتر از ارزش و قیمت سهم مشاع وی (=3/2) از آن محصول بدست آمده (به صورت تخمینی) می‌باشد که مثلا ارزش کار وی در چنین زمینی به مدت یک سال دو برابر ارزش و قیمت آن سهم مشاع وی (=3/2) از محصول می‌باشد در این حالت گفته می‌شود عامل (زراعتگر) در آن معامله مزارعه مغبون شده است و حق فسخ آن قرارداد مزارعه را دارد. «در این مورد به کتاب دکتر کاتوزیان عقود معین، جلد 2، شمارۀ 121 و شرح قانون مدنی به زبان عامه همین نگارنده رجوع کنید».

کتاب شرح قانون مدنی به زبان پیشرفته (جلد سوم)، به قلم دکتر سید علی‌اکبر تقویان در انتشارات کتاب آوا به چاپ رسیده است.

فهرست

فهرست کتاب شرح قانون مدنی به زبان پیشرفته

فصل دوم: در بیع شرط

فصل سوم: در معاوضه

فصل چهارم: در اجاره

فصل پنجم: در مزارعه و مساقات

مبحث اول: در مزارعه

فصل ششم: در مضاربه

فصل هفتم: در جعاله

فصل هشتم: در شرکت

مبحث اول: در احکام شرکت

مبحث دوم – در تقسیم اموال شرکت

• آموزش علمی و کاربردی
• نویسنده: دکتر سید علی‌اکبر تقویان
• انتشارات: کتاب آوا