کتاب نامه باستان اثر میر جلال‌الدین کزازی (جلد هفتم)

درباره کتاب نامه باستان 7

بدون تردید، دیرینه‌ترین و دل‌افروزترین متن در ادب پارسی، شاهنامه‌ی فردوسی است و از این روی، بازنویسی‌های مختلفی برای آن به‌وجود آمده، و از این رو ویراستار را در کار ویرایش با رنج و دشواری فراوان رویاروی می‌گرداند. ویرایش متن شاهنامه، آنگاه سخت و رنج‌بار می‌شود و به کاری چالش برانگیز تبدیل می‌شود که بیندیشیم شاهنامه، نه تنها در ایران و در سخن پارسی، بلکه در پهنه‌ی گیتی، بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین شاهکار در ادب پهلوانی و حماسی است و افزون بر آن، اگر ادعا کنیم شاهنامه شالوده‌ی فرهنگ و منش و ادب ایران را در روزگار نو می‌ریزد، گزاف نگفته‌ایم.

شکوه و شگرفی شاهنامه، ارج و ارز بسیار و کارکرد ژرف و پایدار و بی‌همانند آن در فرهنگ و جامعه‌ی ایرانی هرگونه پیوند و برخورد با شاهنامه، به‌ویژه ویرایش متن آن را، کاری حساس و باظرافت گردانیده است؛ کاری که دامنه و بازتاب و قلمرو اثرگذاری آن بسیار فراخ‌تر از مرزهای تنگ پژوهش و تلاش ادبی است و منش و فرهنگ و تاریخ ایران را آماج می‌گیرد؛ حتی می‌توان گفت کاری است که به گونه‌ای راه به ناخودآگاهی تباری ایرانیان می‌برد که بخشی گسترده از آن را این نامه باستان در چندین جلد در خود جای داده و به شرح و تفسیر آن پرداخته است.

بخشی از کتاب نامه باستان 7

پادشاهی اسکندر: آغاز داستان

سکندر چو بر تخت بنشست، گفت / که: با جان شاهان، خرد باد جفت

که پیروزگر، در جهان، ایزد است؛ / جهاندار کز وی نترسد، بد است.

بد و نیکمان بگذرد، بی گمان؛ / رهایی نباشد از چنگ زمان.

هر آن کس که آید بدین بارگاه / که باشد ز ما سوی ما دادخواه،

اگر گاه بازآید ار نیم شب، / به پاسخ رسد، چون گشاید دو لب.

گزارش بیت

جان با شاهان سجع همسوی می‌سازد. جهاندار کنایه‌ی ایماست از پادشاه و بد و نیک از همه چیز. پیشاورد گزاره: پیروزگر، درلخت نخستین از بیت دوم، به پاس فروگرفت=حصر است: تنها ایزد است که در جهان پیروزگر است. پایه‌ی اندیشه استاد، در این بیت، بر برهانی نغز نهاده شده است: چیره و پیروزگر در جهان ایزد است؛ از این روی پادشاه که جهاندار است و بر جهان فرمان می‌راند، اگر می‌خواهد که کار جهانداری و فرمانروایی خویش را به شایستگی به انجام برساند، چاره‌ای جز آن ندارد که از ایزد بترسد و فرمان ببرد و کار و سازها و روندهای جهانداری خود را با خواست و فرمان وی که تنها پیروزگر و فرمانروای راستین جهان اوست، هماهنگ و همساز بگرداند.

زمان، با استعاره‌ای کنایی ، ددی درنده و دمان پنداشته آمده است که هیچ کس و هیچ چیز از چنگ آن رهایی ندارد. قافیه بیت هنری است.

کتاب نامه باستان (جلد هفتم: از پادشاهی اسکندر تا پادشاهی بهرام گور)، به قلم دکتر میر جلال‌الدین کزازی در انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

• ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی
• از پادشاهی اسکندر تا پادشاهی بهرام گور
• نویسنده: دکتر میر جلال‌الدین کزازی
• انتشارات: سمت