کتاب جنبش‌های اسلامی معاصر | جان اسپوزیتو

درباره کتاب جنبش‌های اسلامی معاصر

طی سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران، بحث اسلام و دموکراسی به شدت در محافل آکادمیک دنیا طرح شده است‌. در دوره‌ی مذکور و حتی قبل از آن، دو روند به موازات یکدیگر در جهان اسلام مطرح شدند: یکی تلاش برای تاسیس ساخت‌های سیاسی مبتنی بر دستاوردهای دانش غربی که اوج آن در برقراری دموکراسی خلاصه می‌شد.

جان ال. اسپوزیتو و جان ا. وال در کتاب جنبش‌های اسلامی معاصر، با ترسیم چارچوب نظری دقیقی به دسته‌بندی جنبش‌های اسلامی معاصر بر مبنای دو روند مذکور پرداخته‌اند و لذا دسته بندی آن‌ها تا حدودی نتیجه گراست، به این معنی که جنبش‌هایی را که از لحاظ نتیجه شباهت داشته‌اند در یک گروه قرار داده‌اند.

ایشان با توجه به سه عامل قانونی یا غیرقانونی بودن، اپوزیسیون یا همکار رژیم حاکم بودن، و میزان گرایش رهبران سیاسی حاکم به این جنبش‌ها، چارچوبی را برای فهم جنبش‌های اسلامی جدید فراهم کرده‌اند؛ چارچوبی که درون مایه‌ی اصلی آن نحوه‌ی تعامل جنبش با ساختار حکومتی و رژیم سیاسی مستقر است.

نویسندگان کتاب با این چارچوب، سه الگو از جنبش‌های اسلامی معاصر را ارائه می‌دهند: یکی الگوی تصاحب قدرت که نمونه‌اش به دست‌گیری حکومت در دو کشور ایران و سودان است. در ایران، فرایند بدین گونه بود که انقلابی مردمی موجب نابودی یک رژیم اقتدارگرای طرفدار غرب شد. در سودان، جنبش انقلابی گاهی در قالب حزبی مخالف در پارلمان و گاهی در قالب جنبشی زیرزمینی مخالف رژیم نظامی، در نظام سیاسی سودان مشارکت کرد.

دوم، الگوی مشارکت در قدرت با رژیم مستقر است. جماعت اسلامی پاکستان و آنگکاتان بلیا اسلام (جنبش اسلامی جوانان) مالزی نمونه‌های اصلی این الگو هستند. این گروه‌ها از طریق مشارکت در شکل‌گیری نظام سیاسی، الگو پلورالیستی‌تری از عمل سیاسی را به نمایش گذاشتند.

سوم، الگوی سرکوب جنبش توسط رژیم مستقر است که مصر و الجزایر از این دسته‌اند. به‌نظر می‌رسد با توجه به نکات مختصری که اشاره شد، کتاب جنبش‌های اسلامی معاصر بتواند بخش مهمی از خلا موجود به ویژه در باب "جنبش‌های اسلامی معاصر" را پر کند، ضمن آنکه برای دروس دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد علوم سیاسی، اندیشه‌ی سیاسی در اسلام و سایر رشته‌های مرتبط و خصوصا دروسی چون اندیشه‌ی سیاسی در اسلام معاصر، تاریخ تحول دولت در اسلام و بحث کلی رابطه‌ی اسلام و دموکراسی مفید خواهد بود.

بخشی از کتاب جنبش‌های اسلامی معاصر

ضیا الحق متعهد شده بود که اسلام را در مقام سنگ بنای هویت ملی _ اسلامی پاکستان احیا خواهد کرد. قصد او تقویت هویت ملی در مواجهه با تهدیدات فرقه‌گرایی‌های قومی و منطقه‌ای بود که جامعه پاکستان در طول جنگ داخلی 1971 و بلوچستان، استان مرزی شمال غربی و سند شاهد آن بود. مجموعه‌ای از اصلاحات فرهنگی و آموزشی واقعی و نمادین آغاز شد تا مبین چیزی باشد که ضیا آن را "نسل جدید وفادار به ایدئولوژی پاکستان و اسلام" می‌نامید. این اصلاحات از زبان و لباس گرفته تا رسانه‌ها و آموزش را در بر می‌گرفت.

مقررات اجباری برای پوشش و زبان ملی به این منظور مطرح شد که تاثیرات غربی و منطقه‌ای را خنثی کند. سانسور فیلم و تلویزیون افزایش یافت، فیلم‌های غربی، موسیقی و رقص‌های محلی محدود شدند و مقررات سفت و سختی در مورد حفظ حجب و حیای زنان از طریق برنامه‌ریزی و پوشش آن‌ها اعمال شد.

برنامه مدارس و کتاب‌های درسی نیز مورد بازنگری قرار گرفت، هم برای از میان بردن مواد غیراسلامی و هم شرقی‌سازی مجدد که اصالتا شرقی هستند و هم شرقی‌سازی مواد درسی از طریق معرفی عناوین و کتاب‌هایی که بر ارزش‌ها و تاریخ اسلامی پاکستان تأکید داشتند. ولی این اقدامات، نظیر برنامه اسلامی‌سازی ضیا الحق به طور کلی موجب شکاف و تفرقه شد.

برنامه ضیا الحق در مورد لباس و زبان "ملی _ اسلامی" نه تنها موجب مقاومت بخش‌های غربی شده بوروکرات‌ها و تحصیل‌کرده‌های سکولار شد، بلکه موجبات نارضایتی اقلیت‌های دینی و رهبران منطقه‌ای قومی را که بسیاری از این اصلاحات را در راستای منافع اردوزبانان و پنجابی‌ها می‌دانستند، فراهم آورد.

پنجاب 60 درصد جمعیت پاکستان را تشکیل می‌داد، و پنجابی‌ها حضور مسلطی در ارتش و بوروکراسی دولتی داشتند. طنزآمیز اینکه، تاکید فزاینده بر فرهنگ ملی در جامعه و مطبوعات، موجب تشدید انتقادات مذهبی شد. علما با انتقاد از وضعیت ناگوار اخلاق عمومی و کندی اصلاحات اسلامی، اجرای عمومی برنامه‌های موسیقی و رقص‌های ملی را تقبیح کردند.

کتاب جنبش‌های اسلامی معاصر (اسلام و دموکراسی)، اثر جان اسپوزیتو و جان وال با ترجمه‌ی شجاع احمدوند توسط نشر نی به چاپ رسیده است.

فهرست

فهرست کتاب جنبش‌های اسلامی معاصر

1- اسلام و دموکراسی: میراث و زمینه ی جهانی

2- دولت و اپوزیسیون در تاریخ اسلام

3- ایران؛ اسلام انقلابی در قدرت

4- سودان؛ جنبش مهدیون و رژیم های نظامی

5- پاکستان؛ وجوه مختلف جمهوری اسلامی

6- مالزی؛ سیاست تکثر فرهنگی

7- الجزایر؛  دموکراسی سرکوب شده

8- مصر؛ تقابل اسلام حکومتی، پوپولیستی و افراطی

• اسلام و دموکراسی
• نویسندگان: جان اسپوزیتو - جان وال
• مترجم: شجاع احمدوند
• انتشارات: نی