کتاب مکتب های ادبی - سیروس شمیسا

کتاب مکتب‌های ادبی اثر دکتر سیروس شمیسا توسط نشر قطره به چاپ رسیده است.

این کتاب یکی از کتاب‌هاییست که برای دانشجویان دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی مناسب است. در بین دروس مختلفی که برای این رشته وجود دارد، مبحث مکتب‌های ادبی تنها موضوعی است که دانشجویان را با ادبیات غرب آشنا می‌کند. تا چندی پیش، در مورد مکتب‌های ادبی جز چند کتاب، چیز دیگری در دسترس نبود که معتبرترین این کتاب‌ها، کتاب استاد رضا سیدحسینی بود که ابتدا در یک جلد و سپس به صورت مفصل و جامع در دو جلد منتشر شد. با وجود این‌که امروزه، کتاب‌های زیادی در زمینه مکتب‌های ادبی آمده و همچنین مقالات متعددی در دنیای اینترنت نیز وجود دارد، اما همچنان این کتاب که خود نویسنده با فروتنی آن را جزوه‌ای در مقابل دیگر کتاب‌ها می‌داند، کاربردی‌ترین کتاب در زمینه مکتب‌های ادبی است که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. این کتاب جنبه‌های فلسفی و تحلیلی مطالب را نیز بررسی کرده و از آن‌جا که مخاطبان اصلی کتاب، دانشجویان ادبیات فارسی هستند، نویسنده به ذکر شواهد و مثال‌هایی از مقایسه و سنجش ادبیات فارسی و ادبیات غرب پرداخته است. مکتب‌های ادبی سال‌ها پیش تالیف شده بود، اما نویسنده به احترام استاد رضا سیدحسینی به خود اجازه انتشار آن را نداده بود، تا این‌که استاد درگذشت و شمیسا بازنشسته شد؛ در این زمان دیگر منعی برای انتشار کتاب وجود نداشت و نویسنده در سال 1389 آن را به دست چاپ سپرد و این منبع علمی بسیار باارزش به دست دانشجویان و علاقه‌مندان به ادبیات رسید.

برشی از متن کتاب

سبک و مکتب را مکررا به جای هم به کار برده‌اند. بیان فرق‌های دقیق آن دو دشوار است. به نظر می رسد که سبک بیش‌تر با رویه بیرونی اثر یعنی زبان سر و کار دارد و به همین لحاظ مطمح نظر زبان‌شناسان است اما مکتب بیش‌تر با درونه اثر یعنی با بینش آن سر و کار دارد و لذا به مقولات فلسفی نزدیک‌تر است تا هنری. شاید بتوان برای تقریب ذهن مکتب را به معنی سبک دوره هم گرفت و در مکتب خراسانی هم فردوسی است و هم ناصرخسرو و هم فرخی. فرق اینان بیش‌تر در بینش و مطلب آنان است تا زبان و مسائل ادبی آن. اما اگر مکتب کلاسیسم را در نظر بگیریم فرق نویسندگان در سبک آنان است یعنی نحوه نگارش و بیان و ارائه مطلب. شرقیان بیش‌تر با سبک و غربیان با مکتب سر و کار داشتند و طرح مباحثی چون مکتب هرات، مکتب اصفهان، مکتب شیراز و نظایر آن در تاریخ هنر ما تقریبا جدید است. محققی می‌گفت وقتی مکتبی از بین می‌رود، اما هنوز کسانی مطابق معاییر آن مکتب می‌نویسند می‌گویند سبک. این حرف تا حدودی درست است اما همه مطلب نیست. زمانی که مکتب رئالیسم در حال از بین رفتن بود، فلوبر به سبکی می‌نوشت که با سبک بالزاک متمایز بود. در این‌جا بحث سبک شخصی مطرح است. اگر به ادبیات قرون چهارم و پنجم و ششم به لحاظ رویه بیرونی نگاه کنیم یعنی زبان آن‌ها را در نظر بگیریم، با سبک دوره مواجه می‌شویم اما اگر تمرکز ما روی بینش و تفکر آثار این دوره باشد بیش‌تر به مفهوم مکتب نزدیک می‌شویم. مثلا به لحاظ عقاید در قرون چهارم و پنجم اصول مکتب معتزلی را در ادبیات می‌بینم و از قرن هفتم به بعد اصول مکتب اشعری پیدا می‌شود. در پست مدرنیسم اگر روی مسأله وجودشناسی تمرکز کنیم، مکتب را در نظر گرفته‌ایم و اگر روی شگردهایی چون عدم انسجام، چند پایانه بودن و از این قبیل تمرکز کنیم، به مفهوم سبک نزدیک شده‌ایم.

فهرست

1- پیشگفتار 2- فصل اول: درباره مکتب 3- مکتب 4- سبک، مکتب، نوع 5- مکتب به معنی سبک 6- احزاب ادبی 7- ساز و کار مکاتب ادبی 8- درآمیختگی مکتب‌ها 9- مکاتب در ادبیات فارسی 10- برتری مکتب‌ها 11- موتور تغییر و تحول مکاتب 12- نوع ادبی در ارتباط با صورت و معنی 13- فصل دوم: مروری به تاریخ غرب تا دوره کلاسیسم 14- تمدن یونان و روم 15- یک نویسنده یونانی و رومی 16- قرون وسطی 17- اومانیسم 18- دوره رنسانس 19- کمدی الهی 20- دن کیشون 21- گروتسک و باروک 22- فصل سوم: مکتب کلاسیسم 23- بزگان کلاسیسم 24- اصول و قاعد مکتب کلاسیسم 25- امثال و حکم مطایبه‌آمیز 26- انواع ادبی در کلاسیسم 27- نظریه‌پردازی 28- ارزش کلاسیسم 29- جنگ کهنه و نو 30- گذشته‌گرایی و آینده‌گرایی 31- کلاسیسم 32- عصر روشنگری 33- مقایسه کلاسیسم با سبک خراسانی و بازگشت 34- فصل چهارم: مکتب رمانیسم 35- مقدمه 36- پیش رمانیسم 37- علل و زمینه‌های پیدایش رمانیسم 38- وجه تسمیه 39- مشخصات فکری رمانیسم 40- آیرونی 41- بزرگان رمانیسم 42- مقایسه کلاسیسم و رمانیسم 43- رمانیسم و شعر 44- رمانیسم در ادبیات معاصر فارسی 45- نمونه اشعار رمانتیک 46- فصل پنجم: مکتب رئالیسم 47- مقدمه 48- بحث فلسفی حقیقت 49- مقایسه دو نوشته علمی و ادبی 50- نویسندگان معروف رئالیست 51- اصول و قواعد رئالیسم 52- توضیح درباره تیپ 53- رئالیسم و  رمانیسم 54- رمان‌های رئالیستی 55- سگ ولگرد 56- فصل ششم: مکتب ناتورالیسم 57- مقدمه 58- دو تلقی از ناتورالیسم 59- آثار زولا 60- ناتورالیسم، رمانیسم، رئالیسم 61- اصول و عقاید ناتورالیست‌ها 62- بزرگان ناتورالیسم 63- شعر ناتورالیستی 64- گروه مدان 65- انتقاد از ناتورالیسم 66- صادق چوبک 67- فصل هفتم: پیش از سمبولیسم 68- مکتب پارناس 69- اصول شعر پارناسین‌ها 70- هنر باری هنر 71- زیبایی‌شناسی 72- ظهر 73- فصل هستم: سمبولیسم 74- واقعیت پنهان یا واقعیت تازه 75- هماهنگی‌ها 76- سمبل چیست؟ 77- کنایه از موصوف 78- بحث سمبل در متون ما 79-سمبولیسم عرفانی 80- پیشوایان سمبولیسم در فرانسه 81- سمبولیسم در کشورهای دیگر 82- مشخصات سمبولیسم 83- سمبولیسم اجتماعی 84- گورستان دریایی 85- گورستان ساحلی 86- درباره شعر سمبلیستی 87- سرزمین بی‌حاصل 88- آناباز 89- روزپائیزی 90- فصل نهم: بعد از سمبولیسم 91- مقدمه 92- فوتوریسم 93- اکسپرسیونیسم 94- قصر 95- محاکمه 96- پزشک دهکده 97- به آیندگان 98- امپرسیونیسم 99- فرق اکسپرسیونیسم و امپرسیونیسم 100- بی‌روزها عروسک 101- ایماژیسم 102- چند نمونه از شعر ایماژیسمی 103- فصل دهم: پیش از سورئالیسم 104- مقدمه 105- کوبیسم 106- دادائیسم 107- جمالزاده و دادائیسم 108- شعر بی‌معنی و دادائیسم 109- فصل یازدهم: سورئالیسم 110- مقدمه 111- مشاهیر سورئالیسم 112- سورئالیسم یعنی چه؟ 113- زمینه‌های پیدایش سورئالیسم 114- اصول سورئالیسم 115- سورئالیسم در هنرهای دیگر 116- انتقاد از سورئالیسم 117- نمونه‌هایی از نگارش سورئالیستی 118- فصل دوازدهم: اگزیستانسیالیسم 119- وجود و ماهیت 120- ریشه واژه وجود 121- بحث وجود در فلسفه اسلامی 122- تاریخچه اگزیستانیالیسم 123- ژان پل ساتر 124- دلهره و اضطراب 125- هایدگر 126- دیگر فیلسوفان اگزیستانسیالیست 127- کامو 128- اسطوره سیزیف 129- ادبیات بوچی 130- ادبیات متعهد 131- اگزیستانسیالیسم و ادبیات فارسی 132- نمونه‌های آثار اگزیستانسالیستی 133- سرود ابراهیم آتش 134- از مرگ 135- تهوع 136- تحلیل تهوع 137- دست‌های آلوده 138- فصل سیزدهم: مدرنیسم 139- رمان نو 140- مختصات رمان نو 141- ضد قهرمان 142- جریان سال ذهن 143- لایه‌های پیش از گفتار 144- تک‌گفتارهای درونی 145- حدیث نفس 146- فرق‌های رمان جریان سیال ذهن با زمان سنتی 147- شیوه‌های مختلف در رمان جریان ذهن 148- شازده احتجاب 149- خشم و هیاهو 150- یولیسیس 151- فینیگانزویک 152- در جست‌وجوی زمان‌های از دست رفته 153- پروست و جویس 154- خانم دالوی 155- وجوه مشترک 156- ضد رمان 157- رمان انعکاسی 158- تریسترام شندی 159- ناباکف 160- فراداستان 161- ادبیات پوچی 162- نقد رمان نو 163- نقد نظر پریستلی 164- در انتظار گودو 165- تفسیری از در انتظار گودو 166- مالون می‌میرد 167- فصل چهاردهم: رئالیسم جادویی 168- صدسال تنهایی 169- پائیز پدر سالار 170- عشق در سال‌های وبا 171- کسی به سرهنگ نامه می‌نویسد 172- اهل غرق 173- مشخصات رئالیسم جادویی 174- فصل پانزدهم: پست مدرنیسم 175- رمان پست مدرن 176- مشخصات رمان پست مدرنیستی 177- عنصر غالب وجودشناسی است 178- مشخصات دیگر 179- رمان پست مدرن در ایران 180- آزاده خانم و نویسنده‌اش 181- کولی کنار آتش 182- شعر پست مدرن ایران 183- فصل شانزدهم: فمینیسم 184- فمینیسم و ادبیات فارسی 185- فصل هفدهم: کلیاتی در بحث مکاتب 186- حقیقت 187- رابطه محتوی و محتوی 188- قدرت پیش‌بینی 189- مکتب 190- یک نویسنده، چند مکتب 191- علم مکتب‌های ادبی 192- فهرست گزیده منابع 193- نامنامه

نویسنده: سیروس شمیسا انتشارات: قطره