کتاب خاطرات ظلمت

معرفی کتاب خاطرات ظلمت 

"نظریه ی انتقادی" به جنبشی فکری و فلسفی اطلاق می گردد که به تمامی موضوعات نقد شده ی وابسته به جامعه و فرهنگ در عرصه ی علوم اجتماعی و انسانی می پردازد؛ این نظریه تاثیرات فراوانی بر اندیشه ی سیاسی، فرهنگی و جامعه شناسی قرن بیستم ایجاد کرد.

در این دوره ی زمانی، "ماکس هورکهایمر" در "فرانکفورت" بزرگ‌ترین شهر ایالت هسن آلمان، انجمن پژوهش های اجتماعی ای تحت عنوان "مکتب فرانکفورت"، را بنیان گذاری نمود که با توجه به نظریه ی انتقادی، در زمینه های فلسفه ی علوم اجتماعی، جامعه ‌شناسی و نظریه ی اجتماعی نئومارکسیستی فعالیت می کرد.

"تئودور آدورنو"، جامعه ‌شناس، فیلسوف، موسیقی ‌شناس و آهنگ ‌ساز نئومارکسیست و هم چنین، "والتر بنیامین"، فیلسوف، مترجم، نویسنده، برنامه ‌ساز رادیو و زیبایی‌ شناس مارکسیست نیز ،از جمله افراد نام آور آلمانی تباری هستند که پیوند نزدیکی با مکتب فرانکفورت دارند. مبانی فکری، نظرات و دیدگاه های فلسفی و ارزشمند این سه تن، هم چنان نیز کاربرد داشته و مورد توجه قرار می گیرند.

در همین راستا، "بابک احمدی"، نویسنده، مترجم، منتقد هنری و پژوهشگر ایرانی، به نگارش این اثر پرداخته و ضمن تشریح چگونگی زندگی و سرنوشت این فلاسفه ی آلمانی و هم چنین معرفی و تحلیل محوریت اندیشه ها و تفکرات هر یک از آن ها، مخاطب را با کلیت نظریه ی انتقادی و مکتب فرانکفورت آشنا ساخته و اثری خواندنی را در اختیار او قرار می دهد.

برشی از متن کتاب خاطرات ظلمت 

بنیامین با فرانسه و فرهنگ آن آشنایی زیادی داشت، ادبیات اش را خوب می شناخت، تاریخ اجتماعی اش یکی از موضوع های مورد علاقه ی او بود که همواره مطالعه می کرد، به زبانش مسلط بود، شعرهای والری و نخستین مجلد رمان پروست را به آلمانی برگردانده بود، بی اشتباه به این زبان می نوشت (موردی کمیاب!) و حتی می توان گفت که در نگارش فرانسوی به روش بیانی خاص خود دست یافته بود، دوستان فرانسوی بسیار نزدیکی داشت، و مهم تر از همه زندگی در فرانسه را دوست داشت و پاریس را وطن خود می نامید.

در سال 1927 وقتی بنیامین نوشته های سوررالیست ها را می خواند، به سرش زد که مقاله ای درباره ی معماری و فضاهای پاریس بنویسد و «جنبه ی سوررالیستی» آن را بنمایاند. شاید متاثر از نوشته ها و شعرهای آندره برتون، و به یقین زیر نظر روستایی پاریس لویی آراگون به این فکر افتاده بود. کتاب آراگون از حسی کمیاب درباره ی مناظر پاریس فراهم آمده بود. شاعر هم چون یک روستایی که به شهر آمده و با چشمانی گشاده به چشم اندازها می نگرد، نگاهی تازه می اندازد به چیزهایی که پیش تر بدان ها عادت کرده بود و حضورشان را طبیعی می دانست.

او به پاساژها، بوتیک ها، مغازه های کوچک، ویترین ها، حمام های عمومی، مجتمع های آپارتمانی، دیوارکوب ها، روزنامه فروشی ها و قطعه هایی از متن روزنامه ها می نگرد، و متنی فراهم می آورد که به «کولاژ» همانند است. بخش نخست کتاب که درباره ی پاساژ اپراست، از این نظر که جنبه ی رویایی (و گاه کابوس گونه ی) این نگاه نو را بهتر نشان می دهد تاثیر زیادی بر بنیامین نهاد.

پاریسی که در این کتاب و دیگر نوشته های سورریالیست ها دیده می شود، تاریخی رویایی دارد که به گونه ای مرموز با تاریخ مدرنیسم هم بسته است. بنیامین دانست که آغازگر کارش چه باید باشد: پاساژها. گذرراه های مشهور پاریس، با مغازه ها، مراکز مالی و تجاری و زندگی سربسته ای که معماری شان که بیش تر به سبک هنر نوست (Art Nouveaux) هم ریشه ی دیریاب تاریخی دارد و هم آن سربستگی را کنار می زند و «صندوق معجزه ها» را می گشاید. تا سال 1929 بنیامین جسته و گریخته به تاریخ «پاساژها» باز می گشت، و نتیجه را یادداشت می کرد، سپس طرح را رها کرد.

چند سالی گذشت. به سال 1934، بنیامین مهاجری بود در پاریس. آلمان هیتلری شده بود، و او هیچ امیدی به انتشار نوشته هایش نداشت. می توانست – و به یک معنا ناگزیر بود – به «ایده ی پاریسی» خود باز گردد. چنین کرد، و در طول پنج سال بعد با صرف وقت بیش تر و از سر علاقه ای مدام افزون شونده «طرح پاساژها» را پی گرفت.

کم کم در نامه هایش از کتاب هایی یاد می کرد به نام کتاب پاساژها. این سان پژوهشی که از معماری فلزی کتاب خانه ی ملی پاریس آغاز شده بود، به خیابان رو به رویی و بعد آن سوی خیابان «ویوین» یعنی گالری ویوین و گالری کلبر کشیده شد، و سفر دور و دراز در پاساژها آغاز شد...

(درباره ی سه اندیشه گر مکتب فرانکفورت: والتر بنیامین، مارکس هورکهایمر، تئودور آدورنو) نویسنده: بابک احمدی انتشارات: مرکز