پروین اعتصامی کیست؟
«پروین اعتصامی»، نام مستعار «رخشنده اعتصامی» مشهورترین شاعر زن معاصر می‌باشد که از وی، دیوان شعر پرباری با اشعار پندآموز، در قالب‌های گوناگون، به جامانده است. در این صفحه، کتابانه، به شرح خلاصه زندگینامه پروین اعتصامی و معرفی دیوان پروین اعتصامی خواهد پرداخت.
زندگینامه پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در روز 25 اسفندماه سال 1285، در شهر تبریز، چشم به جهان گشود؛ پدرش، اعتصام‌الملک (یوسف اعتصامی)، مترجم و نویسنده و مادرش، شوری بخشایشی، شاعر دوره قاجار بود.
به دلیل برگزیده شدن یوسف اعتصامی، به عنوان نماینده مجلس شورای ملی، پروین به همراه خانواده در سال 1291، به تهران نقل مکان کرد و این شروع آشنایی وی با بزرگانی چون دهخدا و ملک‌الشعرای بهار بود.
وی, در زمان مدرسه و تحصیل خود، دانش‌آموزی با استعداد بود؛ مشروطه خواهان و مکتب‌شان را به واسطه پدرش می‌شناخت و در همان مدرسه‌ای که درس می‌خواند، به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی مشغول بود و همزمان شعر هم می‌سرود.
مسیر زندگی پروین اعتصامی به شدت تحت تاثیر پدرش شکل گرفت؛ پدر پروین در زمان نوجوانی او، تمرین‌های بسیاری را برای او تعیین میکرد تا با نحوه استفاده از کلمات، وزن و قافیه در اشعار کهن آشنا شود. مثلا اشعاری را از بزرگان ادبیات برمی‌گزید و از پروین می‌خواست تا وزن آنها را تغییر دهد، قافیه‌ای نو برایشان بیابد یا براساس مضامین آنها، شعر دیگری بسراید.
یکی از دیگر از تمرینات پدر، ترجمه اشعار خارجی و دادن‌شان به پروین بود تا بر اساس موضوع آنها، یک شعر مقفای فارسی بسراید. از جمله اشعاری که پروین اعتصامی به این طریق سروده است عبارتند از: « گوهر و اشک» و «دو قطره خون» بر اساس شعر «قطرات سه گانه» از تریللو.
پروین این اشعار را در حضور دوستان پدرش که از بزرگان ادبیات و فرهنگ آن دوران محسوب می‌شدند، می‌خواند و مورد تحسین و تشویق آنان واقع می‌شود. افرادی مثل سعید نفیسی، عباس اقبال آشتیانی، نصرالله تقوی و
علی اکبر دهخدا و ملک الشعرای بهار که پیش‌تر به آنها اشاره شد.
[caption id="attachment_308146" align="aligncenter" width="400"]
پروین در کودکی[/caption]
ازدواج پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در سال 1313 با پسرعموی پدرش، فضل‌الله اعتصامی گرکانی، ازدواج کرد و چون همسرش رئیس شهربانی کرمانشاه بود، برای ادامه زندگی به کرمانشاه رفت. اما طولی نکشید که تهران بازگشت و پس از چند ماه از همسرش جدا شد. برادر پروین، علت این جدایی را ناسازگاری روحیات آن دو بیان کرده بود.
خودِ پروین هرگز علاقه‌ای به توضیح دادن درمورد این جدایی نداشت و تنها یک بار در وصف این اتفاق، شعری سرود که چند بیت ابتدایی آن عبارتند از:
ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی؟
جز سرزنش و بد سری خار، چه دیدی؟
ای لعل دل افروز، تو با اینهمه پرتو
جز مشتری سفله، به بازار چه دیدی؟
رفتی به چمن، لیک قفس گشت نصیبت
غیر از قفس، ای مرغ گرفتار، چه دیدی؟ ...
مرگ پدر پروین اعتصامی
اعتصامی به پدر خود به شدت وابسته بود و مرگ پدر وی را برای مدتی از معاشرت با اصحاب ادبیات و فعالیت‌های هنری بازداشت.
عبدالحسین زرین کوب این دوران از زندگی پروین اعتصامی را « دوران تلخی و حسرت» می‌نامد.
مرگ پروین اعتصامی
اعتصامی در سال 1320 به بیماری حصبه مبتلا شد و زمانی که حالش رو به وخامت گذاشت، با دیرکرد پزشک برای حضور در بستر بیمار، در سن 34 سالگی جان باخت. در این دوران برادران او مشغول آماده کردن دیوان وی برای چاپ بودند.
پیکر پروین اعتصامی در قم به خاک سپرده شد و در آن زمان به برخی از دلایل سیاسی، مراسم رسمی و دولتی برای بزرگداشت این بانوی تاثیرگذار، برگزار نشد.
تاثیر مسائل اجتماعی بر شعر پروین
پروین از طریق پدرش با دنیای سیاست و مسائل و مشکلات اجتماعی آن دوران آشنا بود. وی در زمانه‌ای به دنیا آمد که حکومت قاجار فروپاشید و رضاخان بر تخت پادشاهی ایران تکیه زد؛ جنگ جهانی اول شروع شد و مشروطه خواهان در عرصه سیاست پدیدار شدند. بنابراین در چنین زمانه‌ای، نمی‌توان به عنوان یک هنرمند، نسبت به مسائل جامعه خود بی‌تفاوت بود.
اشعار پروین اعتصامی نیز به قدر کافی از این مسائل تاثیر گرفته‌اند. شعر پروین شامل مسائلی همانند مبارزه با فقر و ظلم، عدالت‌جویی و آرمان‌خواهی است. به گفته علی‌اصغر دادبه، بسیاری به علت استفاده از همین مضامین، پروین اعتصامی را یکی از معماران تاریخ و اندیشه سیاسی می‌دانند.
سبک شعری و ویژگی های شعر پروین اعتصامی
سبک شعری پروین اعتصامی، تحت تاثیر جریان تلفیقی است. در این سبک، اشعار به شیوه سنتی، ولی با افکار و اندیشه‌های نوین نوشته می‌شوند.
از نظر سبک شعری، پروین از جمله شاعران کهن‌سرا محسوب می‌شود هرچند که در برخی از شعرهایش تلاش‌هایی برای دستیابی به قالب شعری جدید به چشم می‌خورد.
سبک شعر پروین از چندین نظر قابل بررسی است: لفظی، ساختاری، بلاغی و فکری – فلسفی.
از نظر لفظی، پروین به شیوه شاعران خراسانی عمل کرده و از لغات قدیمی در اشعار خود استفاده نموده است؛ لغاتی مانند: گفتا، شنیدستم، دواب و...
از لحاظ ساختاری، اعتصامی زبان گفتاری و محاوره‌ای را برای اشعار خود برگزیده است. البته ترکیب این دیدگاه با دیدگاه گفتاری، بیشتر در قالب شعری «قطعه» متداول است و همین امر باعث شده تا قطعه‌های دیوان پروین اعتصامی از سایر اشعار او معروف‌تر باشند.
از نظر میزان بلاغت در اشعار پروین اعتصامی، نظرات متفاوتی بین بزرگان ادبیات وجود دارد؛ مثلا ملک الشعرای بهار معتقد است این بلاغت در قطعه‌ها به کمال و اوج خود می‌رسد؛ این درحالی است که قزوینی عقیده دارد مثنوی‌های پروین از سایر اشعار او بلیغ‌تر اند.
کلام پروین سرشار از آرایه‌ها و تزئینات ادبی است؛ به کارگیری صنایعی نظیر تشخیص، تلمیح، متناقض‌نما و استفاده بی‌شمار از مناظره، اشعار او را در نوع خود بی‌نظیر می‌کند.
به عقیده متخصصان حوزه ادبیات و شعر کهن فارسی، تفکرات و فلسفه‌های اشعار پروین نیز به دودسته تقسیم می‌شود: دسته اول اشعاری که به یافتن عشق واقعی و آسمانی، نکات مذهبی و تاثیر قضا وقدر در زندگی اشاره می‌کنند و دسته دوم شعرهایی هستند که نکات اخلاقی و فضیلت‌های مهم را به مخاطب توصیه نمایند.
اعتصامی و رد پیشنهاد رضاخان برای معلمی
در زمان سلطنت رضاشاه، اعطای نشان‌های افتخار و لیاقت به اهالی ادب و فرهنگ، به جهت تقدیر از خدمات آنان به فرهنگ و هنر ایران، مرسوم بود. در سال 1315، یک نشان لیاقت از طرف رضا شاه به پروین تعلق گرفت ولی او این نشان را نپذیرفت زیرا دریافت چنین نشانی از سمت دولتی مستبد را توهین به خود قلمداد میکرد.
او همچین دعوت رضاخان به دربار، برای تدریس به ملکه و فرزندانش، را رد کرد.
نظر ملک الشعرای بهار و سایر ادیبان درباره اشعار پروین
پروین اعتصامی به عنوان معروف‌ترین شاعر زن ایران، مورد پسند و تحسین بسیاری از صاحب‌نظران حوزه ادبیات است. در ادامه نظرات برخی از بزرگان را نسبت به این شاعر آورده‌ایم:
ملک الشعرای بهار، وی را «سیده‌الشعرا» خطاب کرده و معتقد است تنها شعر سفر اشک از پروین، برای راهیابی او به جمع بزرگان ادبیات فارسی، کافی است. بهار همچنین مقدمه‌ای برای دیوان پروین اعتصامی نوشته است.
محمدعلی جمالزاده می‌گوید: پروین از لحاظ استقلال و اصالت در کلام، از افرادی نظیر صائب تبریزی پیشی گرفته است.
بزرگانی همچون
سعید نفیسی، عبدالحسین زرین کوب و
غلامحسین یوسفی، او را شاعره‌ای رتبه‌دار و ارجمند برشمرده‌اند.
دلیل انتقادات منفی به شعر پروین
نقدهای منفی به شعر پروین به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول افرادی هستند که معتقدند اشعار پروین، نه متعلق به او، بلکه متعلق به پدر اوست و سخن گفتن از پروین را سخن گفتن از «تهمت شاعری» تلقی می‌کنند و نیز ملک‌الشعرای بهار را بابت نوشتن مقدمه‌ی دیوان وی مورد سرزنش قرار می‌دهند. هرچند که بهار چنین نظراتی را دروغ‌های دلالان استعمار می‌داند.
دسته دوم نیز شامل افرادی است که اعتصامی را فقط نظم دهنده با تمثیلات حیوانی می‌دانند و معتقدند کلام او را نمی‌توان «شعر» نامید. این گروه به پروین لقب «ناصر خسروی مونث» را داده‌اند.
تاثیر شاعران دیگر بر شعر پروین
اعتصامی در سروده های خود، به وضوح تحت تاثیر ناصرخسرو بوده است. ناصرخسرو شاعری است که انسان‌ها را به ترک مادیات و مسائل دنیوی تشویق می‌کند؛ این مسئله در اشعار پروین اعتصامی نیز به شدت به چشم می‌خورد.
از دیگر شاعرانی که در شعر پروین موثر واقع شده‌اند می‌توان به سنایی اشاره کرد؛ وجه مشترک اشعار این دو سرزنش حرص و طمع و عطش دنیاست.
سادگی اندیشه و روانی کلام پروین نیز تاثیرپذیرفته از ابن‌یمین، شاعر قرن 7 هجری، است.
بزرگان دیگری نیز همچون حافظ بر سبک و هنر اعتصامی موثر بوده‌اند ولی ما بارزترین آنها را برای شما همراهان، شرح دادیم.
جایزه ادبی پروین اعتصامی
نخستین جشنواره ادبی پروین اعتصامی در سال 1383 برگزار شد و در آن جایزه‌ای تحت عنوان جایزه پروین اعتصامی، برای تقدیر از خدمات فرهنگی و هنری، گسترش خلاقیت و تالیف و تولید آثاری در جهت پیوند بیشتر بین ملت‌ها، به زنان تاثیرگذار اهدا شد. این جایزه در حوزه‌های گوناگونی از جمله ادبیات داستانی، ادبیات نمایشی، شعر کودک ونوجوان و... به بانوان هنرمند و خلاق اهدا می‌شود.
دیوان پروین اعتصامی
خرید دیوان پروین اعتصامی از جمله مواردی است که هر ایرانی، یا حداقل هر زن ایرانی، باید آن را در لیست خریدهای خود بگنجاند؛ یک
کتاب شعر معاصر که ماحصل هنرنمایی بانویی متمدن، با خصوصیات و فضائل اخلاقی فراوان است.
در خصوص اشعار پروین، کمتر سروده‌ای را می‌توان یافت که به شناخت شاعر کمک کند و بیشتر اشعار او پندآموز و شامل انتقاد از ظلم و ستم پادشاهان و قدرتمندان است. به گفته برخی دیوان پروین، دیوانی پر از اشعار اخلاقی – سیاسی است.
معروف ترین شعرهای پروین اعتصامی
بسیاری از شعرهای اعتصامی مشهورند و انتخاب اثری تحت عنوان «
مشهورترین شعر پروین اعتصامی» ممکن نیست؛ ولی در ادامه، تعدادی از مشهورترین اشعار وی را آورده‌ایم:
قسمتی از شعر پدر:
پدر آن تیشه که برخاک تو زد دست اجل
تیشه‌ای بـود که شـد باعـث ویرانـی مـن
یوسـفـت نـام نهادند و بـه گـرگت دادنــد
مرگ، گرگ توشد، ای یوسف کنعانی مـن
مـه گردون ادب بـودی و در خـاک شــدی
خـاک زندان توگشـت، ای مه زنـدانی مـن...
قسمتی از شعر سلیمان و مور:
به راهی در، سلیمان دید موری
که با پای ملخ میکرد زوری
به زحمت، خویش را هر سو کشیدی
وزان بار گران، هر دم خمیدی
ز هر گردی، برون افتادی از راه
ز هر بادی، پریدی چون پر کاه
چنان در کار خود، یکرنگ و یکدل
که کارآگاه، اندر کار مشکل..
قسمتی از شعر پروین برای سنگ قبر خود:
اینکه خاک سیهش بالین است
اختر چرخ ادب پروین است
گر چه جز تلخی ز ایام ندید
هر چه خواهی سخنش شیرین است
صاحب آنهمه گفتار امروز
سائل فاتحه و یاسین است
دوستان به که ز وی یاد کنند
دل بی دوست دلی غمگین است...
خرید کتاب پروین اعتصامی از کتابانه
شما دوستداران شعر و ادب فارسی و علاقه‌مندان به آثار پروین اعتصامی، می‌توایند با کلیک بر روی هر کدام از کتاب های موجود در ابتدای این صفحه از سایت
کتابانه، از قیمت و سایر خصوصیات آن مطلع شده و در صورت تمایل آن را سفارش دهید.
۷ روز ضمانت بازگشت وجه
ضمانت اصالت کالا
۷ روز هفته ۲۴ ساعته
امکان پرداخت در محل
امکان تحویل در محل