کتاب طرحی از یک زندگی

درباره کتاب طرحی از یک زندگی

این کتاب در واقع شامل دو جلد از زندگی دکتر علی شریعتی -نویسنده، جامعه شناس و پژوهشگر دینی معاصر- می‌باشد که توسط همسر ایشان - دکتر پوران شریعت رضوی- نگاشته شده است. جلد اول این  مجموعه، که شامل شش فصل می‌باشد؛ به زندگی ایشان پرداخته است.

دکتر شریعت رضوی که به عنوان همسر این شخصیت، در زندگی‌اش نقشی همیشگی داشته است و از نزدیک با روحیات، خلقیات و اتفاقات زندگیش آشنایی داشته؛ توانسته است با جمع آوری اسناد و مدارک و مصاحبه‌هایی که با خانواده و نزدیکان وی داشته این اثر جامع را گردآوری کند و به مرحله چاپ برساند. در واقع دکتر شریعت رضوی هدف از نگارش و گردآوری این مجموعه را نه دفاع از شخصیت وی بلکه فراهم آوردن امکان شناختی دقیق، از زندگی این متفکر دانسته است تا بدین ترتیب به روشن شدن مواضع و و مناسبات وی کمک کند .

در جلد دوم این مجموعه، به زندگی سیاسی دکتر و اسناد و مدارکی که می‌تواند بر صحت آنها صحه بگذارد؛ می‌پردازد و با هدف معرفی ابعاد فکری، سیاسی و اجتماعی حرکت دکتر شریعتی از دید موافقان و مخالفان او نگاشته شده است. زندگی سیاسی ایشان در این مجلد، به سه بخش تقسیم گشته و نویسنده این بعد از شخصیت دکتر را شناخته شده‌تر از زندگی خصوصی وی می‌داند. بخش اول کتاب با عنوان «دوران دانشجویی: کنفدراسیون» مربوط به زمان حضور او در فرانسه و پیوستنش به جمع نهضت مقاومت ملی و جبهه ملی کنفدراسیون دانشجویی است که آغاز مبارزه او به عنوان یک دانشجوی جوان، پس از یک سال حضور در فرانسه و بدلیل تحولات فضای اجتماعی- سیاسی ایران شکل گرفت.

در این بخش به آغاز فعالیت این متفکر در نشریه دانشجویی ایران آزاد اشاره داشته و از طیف متنوع موضوعات مقالات وی چه در مورد مسائل داخلی ایران و چه طرح مسائل خارجی، طرح مباحث تئوریک و مسائلی درباره حزب کمونیست ایتالیا، سخن رانده شده است. تمام فعالیت‌های ایشان با جزئیات و دلایل بیان گشته و نقل قول‌هایی برای مستند نمودن نوشته‌های کتاب و نیز جذاب‌تر کردن متن، آورده شده است.

نویسنده در قسمت پیشگفتار درباره آوردن اسناد از کتاب «شریعتی به روایت اسناد ساواک» چنین می‌گوید: «دلیل من برای ارائه این اسناد، این بوده است که معمولاً این کتاب‌ها را محققان مطالعه می‌کنند و جوانان و کسانی که آشنایی ژرف‌تری با شریعتی  و زندگی و آثار و افکار او ندارند؛ شاید امکان و مجال زیادی برای غور کردن در زندگی و بررسی افکار و آرایَش نداشته باشند...  از این رو می‌تواند برای علاقه‌مندان و جوانان پیرو شریعتی سودمند بوده و آنان را قدم به قدم در جریان زندگی سیاسی علی قرار دهد.»

بخش دوم کتاب، به دوران معلمی او در دانشکده مشهد می‌پردازد و علاوه بر مستند کردن مطالب با آوردن اسناد، به ناهمخوانی‌های دکتر در دانشکده اشاره می‌کند که با داشتن شیوه خاص تدریس که اجرای آن به سان سرپیچی از ضوابط نظام آموزشی به شمار می‌آمد و رنجش و گلایه همکاران و مدیر گروه را در پی داشت؛ مطالبی بیان می‌شود که در جای خود خواندنی و جذاب می‌نماید. از صمیمیت رفتار او با دانشجویان و بی اعتنایی وی به ضوابط امتحان گرفتن از آن‌ها که سبب برانگیختن حساسیت مسؤولان دانشکده می‌شد تا نقل قول‌هایی در مورد تدریس او از زبان دوستان و همکاران، اذعان ساواک به عدم توانایی در شناسایی مشی او، مطالبی هستند که در این فصل به چشم می‌آید.

بخش سوم که «دوران اصلاحگری: حسینیه ارشاد» نام گرفته است؛ زندگی این متفکر را در مقام یک تئورسین مذهبی شرح داده و او را طراح یک پروژه دراز مدت فکری- فرهنگی معرفی می‌نماید که از زمان دعوت ایشان به حسینیه ارشاد آغاز گشته و حتی انتقاداتی که در بدو ورود او به این مکان صورت گرفت و ماجرای اولین جلسه سخنرانی ایشان به استناد بر روایات و خاطرات نزدیکانش بیان گشته است که باز هم توصیه به مطالعه این اثر جذاب که البته شخصیت شریعتی و روح پر دغدغه و هوشمند اوعامل جذابیت این مجموعه شده، می‌گردد.

در ادامه و در بخش چهارم شخصیت شریعتی از نگاه دیگران بررسی شده و افراد و شخصیت‌هایی که وی با آن‌ها در ارتباط بوده از جمله روابط او با استاد مرتضی مطهری و شکل‌گیری اختلافاتشان مطالبی آورده شده است که پرمحتوا بودن این بخش که در حیطه خلاصه‌گویی‌اش نمی‌گنجد؛ طالب مطالعه کامل آن است.

بخش پنجم  به پاسخ به ایرادها و نقدها پرداخته و در بخش ششم کتاب بازتاب اندیشه این متفکر جامعه شناس -که پیوسته درد مردم با روح او عجین بود- در کشورهای اسلامی بررسی شده است و از نفوذ اندیشه‌های او در کشورهای اسلامی همچون مصر، تونس، پاکستان و افغانستان سخن به میان آمده است.

برشی از متن کتاب طرحی از یک زندگی

کشمکش‌های جناح‌های درون اتحادیه دانشجویی بر سر مسائل فرعی، روح علی را آزرده خاطر می‌ساخت، او که بعد از تحولات داخلی جامعه ایران بر سر شوق آمده بود؛ با مشاهده درگیری‌ها و جاه‌طلبی‌های کودکانه برخی جناح‌ها و افراد، به نقد عملکرد جنبش دانشجویی پرداخت. اما نقد او از عملکرد جنبش دانشجویی برای نفی مبارزه نبود؛ بلکه او سودای تغییرات بنیانی و اعتلای مبارزه را در سر داشت: دهه چهل، شاهد مبارزات و پیروزی انقلابیون کوبا و الجزایر بود؛ اگر علی از جنبش دانشجویی و بی‌ثمری آن در خارج سرخورده شده بود؛ لیکن چراغ شعله‌ور جنبش‌های آزادی‌بخش در قاره‌های امریکای لاتین و افریقا و برخی کشورهای جهان‌سومی آن روز، می‌توانست نقطه امیدی برای هر فردی باشد که به دگرگونی و تغییر وضعیت جامعه خود می‌اندیشید.  

علی که امکان تغییر را در روند حرکت های انقلابی کوبا و الجزایر به دست انقلابیون می دید، بیش از پیش به رادیکالیسم گرایید و برای ایجاد تغییرات ریشه ای در جامعه ی استبداد زدهء ایران، به تدوین برنامه ای انقلابی با مشی براندازانه پرداخت. (یک ماه پس از کنگره ی کنفدراسیون جهانی دانشجویان ایرانی در پاریس و تحت تاثیر ابعاد منفی آن شریعتی گزارشی رامیان معدودی از دوستان سیاسی خود توزیع کرد. این گزارش که در 15 فوریه ی 1962 نوشته شده بود، تنها راه ممکن برای براندازی رژیم را یک خیزش انقلابی می دانست.

(نقدها و نظرها) مولف و گردآورنده: پوران شریعت رضوی انتشارات: چاپخش