کتاب مجموعه آثار احمد شاملو (دفتر یکم: شعرها)

زندگی نامه احمد شاملو

شعر پارسی بزرگان زیادی را به‌خود دیده است. چرا که زبان پارسی در حقیقت زبان هنر و ادبیات است. در فرازوفرودهای روزگار ایران‌زمین، بسیاران آمده و رفته‌اند. اما همیشه این اهل هنر و ادب بوده‌اند که راه زنده ماندن را در میان قرن‌ها یافته‌اند، نه حاکمان و سلاطین. اما شعر و شاعری ما تنها به تاریخ پیوند نمی‌خورد. همین‌جا و در همین قرنی که تازه از کنارمان رد شد، شاعرانی داشته‌ایم که با تیر واژه در سطح وسیع تیرگی‌ها خط‌هایی به جای گذاشته‌اند. یکی از همین شاعرها؛ احمد شاملو، یا همان ا. بامداد بود.

تولد و سالهای پیش از جوانی احمد شاملو

اواخر پاییز سال 1304، احمد شاملو، در تهران به‌دنیا آمد. نظامی بودن پدرش سبب شد تا خانواده هیچ‌گاه یک جا بند نشود. این بود که او در کودکی زندگی در نقاط مختلف کشور هم‌چون اصفهان، رشت، شیراز و آباده را تجربه کرد. همین باعث شد تا او تحصیلاتش را در شهرهای مختلفی پشت سر بگذارید. به‌گونه‌ای که تحصیلات ابتدایی او در خاش و مشهد گذشت. او هم‌چنین دوره‌ی دبیرستانش را در بیرجند و مشهد و تهران پشت سر گذاشت و پس از آن، برای یادگیری زبان آلمانی، وارد دبیرستان صنعتی شد.

ازدواج اول و چاپ نخستین مجموعه شعر احمد شاملو

شاملو برای نخستین بار در سال 1326، زمانی که 22 سال سن داشت ازدواج کرد. در طول زندگی با همسر نخستش، «اشرف‌الملوک اسلامیه» صاحب چهار فرزند شد. سه پسر با نام‌های سیاوش، سامان و سیروس و تک‌دختری به نام ساقی. در این دوران او کار حرفه‌ای خود را در شعر آغاز کرده و به‌زودی مجموعه‌ اشعاری را با عنوان «آهنگ‌های فراموش شده» به‌چاپ رساند. او هم‌چنین در این برهه‌ی زمانی شروع به کار در نشریاتی هم‌چون «هفته‌ی نو» کرد. چند سال بعد و در آغاز دهه‌ی چهل، شعر بلند «23» از وی منتشر شد.

فعالیت های سیاسی احمد شاملو و دستگیری

فعالیت سیاسی شاملو به زمانی بازمی‌گردد که نوجوان بود و همراه خانواده، در شهرهای مختلف ایران به دلیل ماموریت‌های پدر می‌زیست. زمانی که سال سوم دبیرستان بود، به‌واسطه‌ی ماموریت پدر این بار راهی گرگان شدند. چرا که ژاندارمری ترکمن‌صحرا قدرت را از دست داده بود و حکومت سعی در آرام کردن اوضاع داشت. این‌جا بود که احمد شاملو راه به فعالیت‌های سیاسی یافت و به‌واسطه‌ی همان، چندی بعد، در تهران دستگیر شد. او را به زندان شوروی در رشت انتقال دادند. احمد مدت زمان زیادی را در زندان نبود و مدتی بعد آزاد شد. سپس خانواده عازم ارومیه شد. در ارومیه بحرانی جدید گریبان خانواده را می‌گیرد و احمد و پدرش توسط جبهه‌ی دموکرات دستگیر شده و حتی خطر مرگ را نیز تجربه می‌کنند. اما شاملو در تابستان سال 32 نیز دستگیر می‌شود. این بار اما علاوه بر دستگیری و حمله به آزادی‌اش، برخی آثارش نیز از بین می‌روند. ماموران امنیتی مجموعه‌هایی هم‌چون «آهن‌ها و احساس» را در پی حمله به چاپخانه و خانه‌اش، ربوده و از بین می‌برند. خود او را هم چند وقت بعد دستگیر کردند و یک سال را در زندان گذراند. حضور او در زندان بی‌ثمر نبود و او در این مدت به بررسی شاهنامه پرداخت. علاوه بر آن او در این مدت دست به نوشتن داستانی بلند زد که در حین جابجایی به زندانی دیگر آن نیز از دست می‌رود.

شاملو و آیدا

زندگی مشترک احمد شاملو در ازدواج دومش با «طوسی حائری» هم ناموفق بود و پس از گذشت چهار سال از او جدا می‌شود؛ در نهایت آیدا را می‌یابد. «ریتا آثانت سرکیسیان» که ما او را با نام آیدا می‌شناسیم، زنی که شاملو در روزهای نخست سال 1341 با او آشنا می‌شود. احمد در شعرهایش بسیار به آیدا پرداخته است که در ادامه و با نگاهی به آثار او به این موضوع پی خواهیم برد.

آن‌ها دو سال بعد، یعنی در سال 1343 با یکدیگر ازدواج می‌کنند و 6 ماه اول زندگی‌شان در شمال ایران می‌گذرد. آیدا نه تنها در لابه‌لای سطرهای عاشقانه شاملو، بلکه در پس انگیزه‌های احمد برای کار در حوزه‌هایی هم‌چون تحقیق و گردآوری، فعالیت سینمایی و تلویزیونی نیز نقش خوبی ایفا می‌کند. علاوه بر حضور آیدا در آثار این شاعر، آثار دیگری هم‌چون نامه‌های احمد به آیدا در کتاب «مثل خون در رگ‌های من» نشان‌گر رابطه‌ی این دو نفر هستند.

درگذشت شاملو و پس از آن

احمد شاملو، مردی که گویا برای رهایی، شعر می‌شد، در سال‌های پایانی زندگی‌اش، انزوای تاریک او را بلعید. او در ایران قادر به ادامه‌ی فعالیت ادبی خود آن‌طور که دوست داشت، نبود. توقیف کتاب‌هایی هم‌چون «کوچه» باعث شده بود تا نتواند نوشتن را آن‌طور که شایسته است به جا بیاورد. با این حال، او حتی زمانی که بیماری او را زمین‌گیر کرد، هنوز بر روی کتاب «کوچه» کار می‌کرد و جسته‌وگریخته اثری از او در برخی مجله‌ها به چاپ می‌رسید.

عمده‌ی این آثار اشعار و گاهی نیز مقاله بودند. از فعالیت‌های سال‌های اخیر زندگی او می‌توان به حضور در «شورای بازنگری در شیوه‌ی نگارش و خط پارسی» اشاره کرد. قطع شدن پای راست او در بیمارستان ایران‌مهر، در اردیبهشت 76 اتفاق تلخ دیگری بود که او پیش از مرگ تجربه کرد. در نهایت احمد شاملو در مرداد 1379 درگذشت. تشییع جنازه‌ی احمد شاملو همان‌طور که انتظار می‌رفت، موجی عظیم از هزاران هزار اهل شعر و ادب بود و طرفدارانش.

او را در کنار روشنفکرانی هم‌چون «پوینده‌» بزرگ و «محمد مختاری» به‌یادماندنی، به خاک سپردند. مراسم‌های یادبود این شاعر همیشه با حاشیه‌هایی همراه بوده و گاه حتی نیروهای امنیتی اجازه‌ی برگزاری آن را نداده‌اند. تعرض به سنگ مزار او نیز هم‌چون رسم دیرینه‌ای که برای روشنفکران پس از مرگ به‌وقوع می‌پیوندد، تکرار شد.

رویداد های مهم در زندگی شعری احمد شاملو

شاملو رویدادهای مهمی را در زندگی ادبی و شعری‌اش تجربه کرده است. رویدادهایی که برخی از آن‌ها گذرگاه‌های حیاتی او به آن‌چه بودند که امروز از او باقی مانده است.

آشنایی شاملو با نیما یوشیج

در سال 1325 احمد شاملو به‌واسطه‌ی دیدن تصویری از «نیما یوشیج» و خواندن شعر «ناقوس» از او، با این شاعر آشنا می‌شود. او برای یافتن نیما سراغ نشانی‌اش رفته و خانه‌اش را می‌یابد. از این‌جا ارتباط بین نیما و احمد آغاز شده و آن‌ها تقریباً هر روز هم‌دیگر را می‌بینند. روابط بین این دو صمیمیت بیشتری پیدا کرده و رفت‌وآمد خانوادگی قدم بعدی این ارتباط است. احمد شاملو به‌گفته‌ی خودش، تاثیر بسیاری از شعرهای نیما می‌گیرد. او سعی خود را به‌کار می‌بندد تا قالب شعر نیمایی را به همگان معرفی کند. از این رو انتشار مجلاتی هم‌چون روزنه، آهنگ صبح، راد و ... را از خود بر جای می‌گذارد. احمد شاملو در کنار نیما یوشیج

آشنایی احمد شاملو با فریدون رهنما

فریدون رهنما اما فردی بود که تاثیرات جدیدی بر احمد گذاشت. از این‌جا به بعد شاملو کم‌کم از فضای شعر نیمایی دور شد و وزن نیز هم‌چون قافیه و ردیف در شعرهایش رنگ باخت. رابطه‌ی نیما و شاملو که بر پایه‌ی شعر بنا شده بود، از همین‌جا کم‌کم محو شد. علت رنجش نیما بیش از هر چیز، پیشگفتاری بود که «فریدون رهنما» در آغاز کتاب «قطع‌نامه» نوشت. با خواندن این پیشگفتار به علت این موضوع بیشتر پی خواهید برد. پس از انتشار این اثر نیما تمایل چندانی به ارتباط با شاملو نشان نداد و به گفته‌ی خود احمد همواره با او سرد رفتار کرد.

احمد شاملو بنیانگذار کدام سبک است؟

شاملو بخشی از آثار خود را متاثر از نیما و سبک او نگاشت. اما همان‌طور که گفتیم، پس از آن‌که «فریدون رهنما» او را با شعر مدرن آشنا کرد، تغییراتی در نحوه‌ی نگارش او رخ داد. پیش از او با وجود آن‌که به‌نظر می‌آمد سنتی نمی‌نویسد، اما هم‌چنان در قالب نیمایی، وزن و عروض را در جان قلم خود داشت. اما شعر نو، شعر سپید و سبک‌هایی که پس از نیما ظهور کردند، وامدار شاملو هستند. تلاش او در این زمینه‌ها شایسته‌ی تقدیر است و برخی آثار او دربرگیرنده‌ی اولین شعرهای سپید پارسی هستند. شعر شاملو از جهاتی هنوز به شعر سنتی گره خورده است. چرا که او حتی در قالب‌های نوین شعری، زبان دیرینه و کهنه‌ای دارد. ثقیل می‌نویسد و گاه حتی واژگانی فراموش شده را فرامی‌خواند. چیزی که با ماهیت شعر مدرن در تضاد است. هم‌چنین او در نگارش شعرهایش بسیار آرمانی و گاه آسمانی رفتار می‌کند. جایی که آیدا را از یک انسان به خدا بدل می‌کند، با وجود تمام تلاشش در نشان دادن عشق واقعی، تصویری موهومی و انتزاعی را نقش می‌کند.

دیدگاه و عقاید شاملو

شاملو عقاید جالب توجهی درباره‌ی شاعرانی هم‌چون حافظ و حکیم ابوالقاسم فردوسی دارد. برای مثال او به حافظ به‌مثابه‌ی یک مبارز و کسی‌که برای صلاح اجتماعی می‌جنگد یاد می‌کند. او در این زمینه حتی اثری با عنوان «حافظِ شیراز» منتشر کرد و در آن نظرات خودش را در خصوص حافظ بیان کرد. مقدمه‌ی این اثر پس از انقلاب اسلامی هیچ‌گاه اجازه‌ی چاپ نیافته است. هم‌چون نظر متفاوت شاملو درباره‌ی حافظ، او نگاهی متفاوت از دیگران به فردوسی و شاهنامه‌ی او دارد. البته قدرت زبان و ادبیات پردیسی (فردوسی) را نمی‌توان هیچ‌جوره منکر شد. اما نقد شاملو به شاهنامه بیشتر حول روایت‌های آن است. چرا که او معتقد است، این شاعر روایات اشتباه و ناقصی را از پادشاهان پیشینی ایرانی، به‌ویژه ضحاک ارائه داده است.

آثار و نوشته‌های احمد شاملو

عمده‌ی فعالیت‌های شاملو در ادبیات بوده و او آثار زیادی را در این حوزه از خود به‌جای گذاشته است. اما همان‌طور که گفته شد، احمد شاملو با ترغیب آیدا نسبت به فعالیت‌های دیگری نیز اقدام کرد که آن‌ها را هم در ادامه معرفی خواهیم کرد. ابتدا بیایید آثار متنی شاملو را مرور کنیم.

مجموعه کتاب کوچه

این اثر در حقیقت فرهنگ‌نامه‌ایست برای زبان معیار آن روزهاست. او نوشتن این کتاب را در آغاز دهه‌ی شصت و با همکاری همسرش شروع کرد. در این اثر آن‌ها سعی کرده‌اند مهم‌ترین مثل‌ها، خرافه‌های، تکیه‌کلام‌ها و دیگر خصیصه‌های زبان عامیانه را گردآوری کند.

کتاب قطعنامه (1330)

کتاب قطعنامه را شاملو به‌هزینه‌ی خود چاپ کرد. همان‌طور که گفتیم «فریدون رهنما» مقدمه‌ای بر این کتاب نوشته است. در این اثر چهار شعر می‌خوانیم که عبارتند از:

• تا شکوفه‌ی سرخ یک پیراهن
• سرود مردی که خودش را کشته است
• سرود بزرگ
• قصیده برای انسان ماه بهمن

کتاب آهنگ‌های فراموش‌شده (1326)

این کتاب با مقدمه‌ای از «ابراهیم دیلمقانیان» به‌چاپ رسید. اشعار این کتاب شامل شعرهایی در قالب‌های نیمایی، سپید و هم‌چنین سنتی هستند. این کتاب بعدها به‌خواست خود شاملو دیگر تجدید چاپ نشد. اشعار این کتاب تنها ارزش تاریخی داشته و اشعار سپید آن از این جهت اهمیت بالایی دارند.

کتاب هوای تازه (1336)

می‌توان دلیل نام‌گذاری این شعر را نگاه تازه‌ی آن به شعر دانست. در این مجموعه شعر، اشعاری هم‌چون مرگ نازلی، بودن، نمی‌رقصانمت چون دود و ... به‌چاپ رسیده‌اند.

کتاب باغ آینه (1339)

نوشتن شعرهای این اثر در حدود دو سال طول کشید. این کتاب به عقیده‌ی برخی منتقدان علاوه بر پختگی ادبی، نشان از آغاز دید عمیق احمد شاملو نیز دارد. در این کتاب اشعار جالب و خاصی را از قبیل «بر سنگفرش»، «ماهی»، «دو شبح» و ... را می‌خوانیم. این کتاب در مجموع شامل 44 شعر است.

کتاب لحظه‌ها و همیشه

این کتاب شامل 147 شعر است. برخی از اشعار این کتاب به‌نوعی گریز به شخصیت‌هایی‌ست که شاملو آن‌ها را در زندگی ادبی خود تاثیرگذار می‌یابد. از جمله‌ی این افراد می‌توان به «غلامحسین ساعدی»، «ثمین باغچه‌بان»، «عالیه یوشیج» و ... اشاره کرد.

کتاب آیدا در آینه (1343)

پس از آشنایی با آیدا، این اولین اثر شاملوست. او این کتاب را در سال 1343 به چاپ رساند. اشعار مهم این کتاب عبارتند از «آیدا در آینه»، «تکرار»، «وصل» و ... .

کتاب آیدا، درخت و خنجر و خاطره (1344)

حضور آیدا هنوز در اشعار احمد امتداد دارد. شعرهایی از قبیل «چهار شبانه دوستش می‌دارم»، «من مرگ را دیده‌ام» و «با گیاه بیابان» در این اثر چاپ شده‌اند.

کتاب ققنوس در باران (1345)

کتابی شامل شعرهایی هم‌چون شبانه، مرگ ناصری، سفر و ...

کتاب مرثیه‌های خاک (1348)

اثری که در آن اشعار هملت، تمثیل و مرثیه به چاپ رسیده است.

کتاب شکستن در مه (1349)

مجموعه شعر دیگری از شاملو شامل شعرهایی نظیر سرود برای مرد روشن، صبوحی و ... .

کتاب ابراهیم در آتش (1352)

دفتر شعری شامل شعرهای زیایی هم‌چون شبانه، تعویذ، بر سرمای درون و ...

کتاب دشنه در دیس (1344)

هم‌چون دیگر آثار احمد شاملو در این کتاب نیز اشعاری در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی و ... می‌خوانیم. آزادی یکی از محوریت‌های این اثر است.

کتاب ترانه‌های کوچک غربت (1359)

برخی از جذاب‌ترین شعرهای شاملو از قبیل عاشقانه، در لحظه، در این بن‌بست و ... را می‌توانید در این دفتر بخوانید. کتابی که انتقادهای اجتماعی و سیاسی آن بر بیشتر آثار احمد می‌چربد.

کتاب مدایح بی‌صله (1371)

کتابی که 51 شعر از شاملو را در برمی‌گیرد. اشعار این کتاب بین سال‌های 57 تا 69 نگاشته شده‌اند. او برخی از این شعرها را زمانی که در خارج از کشور و در لندن و سن‌خوزه ساکن بود سروده است.

کتاب در آستانه

نام این کتاب از یکی از اشعار کتاب وام گرفته شده است. او این شعر را در آبان 1371 نوشت. دیگر شعرهای این کتاب عبارتند از «قصه مردی که لب نداشت»، «طرح بارانی» و ...

کتاب حدیث بی‌قراری ماهان (1378)

آخرین اثر شاملو نیز مجموعه‌شعری‌ست شامل اشعاری هم‌چون کژمژ و بی‌انتها، با تخلص خونین بامداد، شبانه و ...

سخنرانی ها و شعرخوانی های احمد شاملو

شاملو علاوه بر دفتر شعرهایش، سخنرانی‌ها و شعرخوانی‌هایی را نیز در طول زندگی برگزار کرد. در این میان می‌توان به شب شعرهایی نظیر «شب شعر به نفع آوارگان کورد عراقی» که در برکلی و لس‌آنجلس به همراه دولت‌آبادی برگزار شد اشاره کرد. در مجموع او در بیش از 20 شب شعر و سخنرانی شرکت داشت که بیشتر آن‌ها در مجامع معتبر و پرآوازه‌ی بین‌المللی (هم‌چون دانشگاه UCLA، انستیتو گوته و ...) و برخی دیگر در داخل کشور و در دانشگاه‌های داخل ایران برگزار شدند.

کارهای تلویزیونی شاملو

دیگر فعالیت‌های شاملو شامل اجرای برنامه‌هایی در تلویزیون بود. او تجربه‌ی تهیه و برنامه‌ای برای کودکان را داشت که با نام «قصه‌های مادربزرگ» بر روی آنتن می‌رفت. علاوه بر این او تعدادی فیلم فولکلوریک را نیز کارگردانی کرد. اجرای نمایشنامه‌ی آنتیگون دیگر فعالیت او بود که ناتمام باقی ماند. هم‌چنین او در رادیو نیز برنامه‌هایی را برای کودکان و نوجوانان برگزار کرد.

ترجمه‌های احمد شاملو

شاملو ید طولایی نیز در ترجمه داشت. او آثار ارزشمندی را اعم از رمان‌های کوتاه و بلند و نمایشنامه‌های معروفی را به پارسی ترجمه کرده است. از میان ترجمه‌های پرطرفدار شاملو می‌توان به «شازده کوچولو»، «دُن آرام»، «زندگی کسب و کار من است» و ... اشاره کرد. چیرگی شاملو بر زبان خودش و قدرت کلامی او، از او مترجمی قهار ساخته است. چرا که اغلب مترجمین در برگردان‌های خود نمی‌توانند غنای ادبی متن را حفظ کنند. حال آن‌که شاملو از پس این مهم به‌خوبی بر آمده است.

جوایز و افتخارات شاملو

احمد شاملو در طول زندگی‌اش افتخارات و جوایز متعددی را در سطح کشوری و جهانی کسب کرد. مهم‌ترین افتخارات او را می‌توان به شرح زیر مورد بررسی قرار داد.

• دریافت جایزه‌ی فروغ فرخزاد در سال 1351
• دریافت جایزه‌ی Free Expression در سال 1369 از سازمان حقوق بشر نیویورک
• دریافت جایزه‌ی استیک داگرمن در سال 1378
• دریافت جایزه‌ی واژه آزاد هلند

خرید آنلاین کتاب های احمد شاملو از کتابانه

آثار شاملو را می‌توانید در فروشگاه‌های آنلاین و حضوری معتبر سراسر کشور خریداری کنید. برای خرید اینترنتی کتاب های احمد شاملو، توصیه می‌شود حتماً از طریق سایت‌های فعال و محبوب در این زمینه اقدام کنید. ما در کتابانه، آثار مختلف این شاعر و نویسنده‌ی گران‌قدر را از بهترین انتشارات‌های ایران و با بالاترین کیفیت چاپ در دسترس شما قرار می‌دهیم.