کتاب مبانی توسعه اقتصادی اثر محمود روزبهان

درباره‌ی کتاب مبانی توسعه اقتصادی محمود روزبهان

نظریه ی اقتصاد توسعه، مثل سایر بخش های علم اقتصاد و نیز سایر علوم، دارای چارچوبی مستحکم، منسجم و تغییر ناپذیر است، زیرا بر اساس یک سری اصول و قواعد علمی _ تجربی قرار دارد. به همین لحاظ است که با گذشت زمان روابط علت و معلولی این قواعد تغییر نمی کنند، که اگر غیر از این بود علم محسوب نمی شد.

به همین لحاظ است که نه چارچوب کلی این کتاب و نه چارچوب کلی هیچ کتاب علمی دیگری نمی تواند دچار تغییرات بنیادی شود. به هر حال اگر چه حقایق ثابت اند اما زمان در حال گذر، و با گذشت زمان واقعیت ها تغییر می کنند، و از همین روست که به روز کردن مباحث اجتناب ناپذیر است.

بیش از بیست سال است که از چاپ اول این کتاب درسی می گذرد. در این محدوده ی زمانی، کتاب حاضر نیز بیش از 20 بار تجدید چاپ شده است. تعدد چاپ کتاب مبانی توسعه اقتصادی نوشته‌ی محمود روزبهان نشان دهنده ی این واقعیت است که اثر حاضر به صورت یک منبع درسی معتبر و قابل استناد در بسیاری از دانشگاه های کشور مورد استفاده قرار می گیرد.

اقتصاد توسعه شاخه ای از علم اقتصاد است که اگر چه عمری نسبتاً کوتاه اما وسعتی در خور توجه دارد. تنوع و عمق مطالب در این رشته از علم اقتصاد آنقدر زیاد است که امکان محدود کردن آن به یک کتاب عملاً ناممکن است. با این همه، این شاخه از علم اقتصاد نیز دارای چارچوبی است که اولین درس در مبحث اقتصاد توسعه قاعدتاً بایستی نقشه کلی آن باشد. هدف اصلی این کتاب نیز آشنایی دانشجویان با مطالب توسعه در حد اولین درس در مقطع کارشناسی است.

بخشی از کتاب مبانی توسعه اقتصادی محمود روزبهان

فصل اول: نگاهی اجمالی بر پدیده رشد و توسعه

در زبان فارسی کلمه رشد به معنای " بزرگ شدن " است و این بزرگ شدن بسته به مورد آن می تواند جنبه طولی، وزنی، سطحی و یا حجمی داشته باشد. به هر حال رشد دارای مفهوم " کمّی " است. در تعریف رشد اقتصاد، به عنوان معیاری برای سنجش وضعیت اقتصادی یک جامعه، تعریف دقیق تری نیز وجود دارد که رشد اقتصادی را افزایش تولید ملی واقعی سرانه ی یک جامعه به طور مستمر می دانند. به بیان دیگر: رشد اقتصادی یک کشور عبارت است از افزایش تولید ملی واقعی سرانه آن کشور در طول یک دوره بلند مدت.

فصل دوم: مشترکات و تفاوت های اصلی بین کشورهای در حال توسعه

یکی از خصوصیات مشترک و بارز کشورهای در حال توسعه، در مقایسه با کشورهای توسعه یافته، سطح پایین زندگی در آن هاست. سطح پایین زندگی در این کشورها عموماً به شکل سطح پایین درآمد سرانه، و در بسیاری موارد به صورت فقر مطلق و گسترده، خود را نشان می دهد. به طور مثال در حالی که متوسط درآمد سرانه در ده کشور توسعه یافته و غنی دنیا، در سال 2013 بیش از 50 هزار دلار در سال است، درآمد سرانه متوسط در ده کشور از فقیرترین ممالک جهان، کمتر از 2000 دلار در سال است.

فصل سوم: فرآیند تاریخی توسعه و توسعه نیافتگی

اگرچه عمر ادبیات اقتصاد توسعه بسیار کوتاه است و تاریخ شروع آن به نظر اکثر متفکرین این رشته به اواخر دهه 1940، یعنی پس از جنگ جهانی دوم و استقلال سیاسی بسیاری از جوامع در حال توسعه امروزی می رسد. اما در واقع، پدیده توسعه نیافتگی پدیده ی جدیدی نیست و عمر آن به مراتب بیش از چند دهه است و به چندین قرن می رسد. به نظر این متفکرین توسعه نیافتگی نه تنها پدیده ای با عمر کوتاه نیست بلکه با پدیده توسعه یافتگی نیز ارتباط تنگاتنگ دارد.

فصل چهارم: نظر اجمالی برگزیده ای از تئوری های رشد و توسعه اقتصادی

در این فصل نگاهی اجمالی بر نظریات متفکرین اقتصاد از زمان آدام اسمیت _ به عنوان پایه گذار علم اقتصاد جدید تا امروز داشته است. با در نظر گرفتن ترتیب زمانی شروع بحث با نظریه ی آدام اسمیت در مورد رشد اقتصادی خواهد بود. سپس نظریه ی ریکاردو، به عنوان دومین سرشناس مکتب اقتصاد کلاسیک، مطرح خواهد شد.

نظریه ی مارکس، به عنوان نقاد مکتب کلاسیک و یکی از ارائه کنندگان تئوری های مرحله ای وجود دارد، نظریه روستو به دنبال تئوری مارکس مطرح شده است. اگر چه کینز طراح اصلی الگوهای کلان اقتصادی است، اما الگوی رشد خاصی ارائه نکرده است. سرانجام الگوی رشد نئوکلاسیک ها به عنوان آخرین تئوری رشد در این فصل ارائه شده است.

فصل پنجم: اهمیت نرخ رشد و نقش عوامل تولید در رشد اقتصادی

در بین شاخص های رشد اقتصادی، " نرخ رشد تولید سرانه " از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا این نرخ تعیین کننده ی میزان درآمد سرانه یک کشور در آینده است.

امکان نرخ رشد بالا برای کشوری که در مراحل اولیه ی توسعه است بیش از مراحل بعدی است. این اصل در مقایسه ی بین دو کشور در حال توسعه و توسعه یافته نیز مصداق دارد زیرا برای کشورهایی که از عوامل تولید خود استفاده نمی کنند در مقایسه با کشورهای توسعه یافته ای که از عوامل تولید خود در حد نزدیک به اشتغال کامل استفاده می کنند، دست یابی به نرخ رشد بالاتر امکان پذیر است. کشورهای در حال توسعه موقتی نظیر کره جنوبی، تایوان، هنگ کنگ، چین، سنگاپور، تایلند، برزیل و... در دهه های اخیر، این مطلب را به اثبات رسانده اند.

کتاب مبانی توسعه اقتصادی تألیف محمود روزبهان توسط مؤسسه کتاب مهربان نشر به چاپ رسیده است.

فهرست

• مفهوم رشد و توسعه
• تقسیم بندی جوامع بر اساس سطح توسعه
• معیارهای سنجش رشد و توسعه اقتصادی
• جداول آماری تقسیم بندی کشورها بر اساس بعضی شاخص های توسعه
• شاخص کیفیت زندگی
• شاخص توسعه انسانی

• مشترکات: سطح پایین زندگی
• سطح پایین بهره وری
• نرخ بالای رشد جمعیت
• نرخ بالای بیکاری
• وابستگی به صادرات یک محصول
• دوگانگی اقتصادی _ اجتماعی
• تفاوت ها: شرایط طبیعی، جغرافیایی، جمعیتی
• شرایط تاریخی _ فرهنگی
• ساختار اقتصادی مختلف
• وضعیت توزیع قدرت سیاسی در جامعه

• دیدگاه اول؛ مرحله ی تراکم اولیه ثروت
• مرحله ی صدور کالا
• مرحله صدور سرمایه
• دیدگاه دوم؛ انقلاب صنعتی
• عوامل اقتصادی، اجتماعی _ فرهنگی
• عوامل فنی
• انقلاب کشاورزی

• نظریات رشد کلاسیک ها
• نظریه رشد اقتصادی آدام اسمیت
• رشد اقتصادی از دیدگاه ریکاردو
• تئوری های مرحله ای رشد و توسعه
• نظریه مرحله ای مارکس
• نقدی بر نظریه ی مارکس
• تئوری مرحله ای روستو
• الگوی رشد هارود و دومار
• تئوری رشد نئوکلاسیک ها
• الگوی سالو
• الگوی مید

• اهمیت نرخ رشد اقتصادی
• نقش عوامل تولید؛ زمین و نقش آن در رشد اقتصادی
• سرمایه و نقش آن در رشد اقتصادی
• منابع تأمین سرمایه
• معیارهای سرمایه گذاری
• تکنولوژی و نقش آن در رشد اقتصادی
• تعریف تکنولوژی و انواع آن
• مفهوم تکنولوژی
• محدوده و سطح تکنولوژی
• شرایط لازم برای تغییر تکنولوژی
• تجربه کشورهای توسعه یافته در مورد چگونگی پیشرفت های فنی
• سیاست تکنولوژی
• نظریه هایک
• نظریه براتون
• نظریه گالنسن و لیبن اشتاین
• نظریه گرشنکرون
• نظریه هیرشمن
• نظری اجمالی بر سیاست تکنولوژی
• نقش نیروی کار در رشد اقتصادی
• چگونگی ایجاد نیروی کار مطلوب
• سازمان و نقش آن در رشد اقتصادی
• اهمیت سازمان در رشد اقتصادی

• اهمیت و هدف آموزش
• دلایل موفقیت ها و عدم موفقیت ها
• مقایسه بین هزینه ها و منافع آموزش در سطوح مختلف تحصیلی
• تخصیص بهینه منابع در سطوح مختلف آموزشی
• تضاد منافع فردی و جمعی
• پیوست فصل
• سرمایه اجتماعی

• نگاهی آماری به جمعیت جهان
• آیا نرخ بالای رشد جمعیت در کشورهای جهان سوم عامل مثبتی است؟
• نظر موافقین و مخالفین
• نظریه ی مرحله انتقالی جمعیت
• نظریه ی دام تعادل در سطح پایین
• چه عواملی باعث نرخ بالای زاد و ولد است؟
• دلایل اقتصادی، عوامل فرهنگی
• مسائل حقوقی
• آیا سیاست کنترل جمعیت عملی است؟

• فقر و فقر مطلق
• توزیع درآمد
• توزیع درآمد در تئوری اقتصاد
• توزیع درآمد و مبحث توسعه
• معیارهای سنجش توزیع درآمد
• منحنی لورنز
• ضریب جینی

• مبحث نظری بر توسعه
• نظریه ی رشد متعادل
• نظریه رشد نامتعادل
• استراتژی رشد در دهه های 1970 و 1980
• بحث عملی درمورد استراتژی های توسعه
• استراتژی توسعه متکی بر ایجاد صنایع مادر
• استراتژی توسعه درون زای متکی بر بخش کشاورزی
• استراتژی ایجاد صنایع جایگزین واردات
• استراتژی برون نگری

• چین؛ دوره اول، دوره دوم
• ژاپن؛ خصوصیات خاص ژاپن
• سیاست های ویژه ی اقتصادی ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم
• هدف رهبران
• نرخ بالای ‌پس انداز
• ظرفیت بالای ژاپونی ها
• مکانیزم بازار
• بوروکراسی قدرتمند
• تولید انبوه
• تقویت نظام آموزشی
• کمک خارجی و محدودیت هزینه های نظامی

• توسعه چیست؟
• آیا توسعه خواستنی است؟
• آیا توسعه دست یافتنی است؟
• نقش دولت در فرآیند توسعه
• نگاهی آماری به بعضی شاخص های اقتصادی ایران و هفت کشور صنعتی پیشرفته دنیا

• نویسنده: محمود روزبهان
•  انتشارات: کتاب مهربان