کتاب قواعد فقه | ابوالحسن محمدی

درباره‌ی کتاب قواعد فقه ابوالحسن محمدی

کتاب قواعد فقه اثر ابوالحسن محمدی چند نکته رعایت شده است: اولی نگارش ساده‌ی آن که هرچند مطالب فقهی را نمی‌توان خیلی ساده نگاشت. دومی دوری از واژه‌های سخت ادبی تا معنی و توجه به مطلب فاصله گرفته نشود. سومی تطبیق قواعد فقه با حقوق کشوری.

قواعد فقه از دروس دانشکده ی حقوق و علوم سیاسی برای رشته حقوق است بدین مناسبت این یادداشت ها تهیه و فراهم گردیده است. این یادداشت ا برای دوره ی کارشناسی حقوق و متناسب با برنامه و ساعات تدریس این دوره است و بدین جهت سادگی بیان، آسانی درک و فهم اختصار در گفتار مورد توجه بوده است.

قواعد فقه مانند فقه عام است و شامل عبادات، معمالات، احکام و جزئیات اسلامی می‌شود. ولی حقوق خاص است و تنها معاملات، بخشی از احکام و جزئیات را فرا می‌گیرد. از این رو در این نوشته از آوردن قاعده‌ای فقهی که تنها به عبادات مربوط باشد یا کاربردی در حقوق نداشته باشد خودداری می‌شود.

بخشی از کتاب قواعد فقه محمدی

قاعده اتلاف و تسبیب

تعریف قاعده اتلاف و تشریح عناصر آن

تعریف قاعده اتلاف را با در نظر گرفتن اینکه «اتلاف» در این جمله اطلاق دارد، که هم شامل اتلاف بالمباشره می شود و هم اتلاف بالتسبیب را فرا می گیرد، بدین گونه بیان می کنیم:

هرگاه کسی شخصاً یعنی بدون واسطه یا به وسیله‌ای و یا با واسطه مال دیگری را تلف کند تلف کننده ی مال در برابر صاحب آن ضامن و مسئول است. مثلاً هرگاه کسی شخصاً و بدون واسطه کشتزار دیگری را آتش زند ضامن است. این اتلاف بالمباشره است، و نیز هرگاه کسی مثلاً برای غذا پختن در کنار جاده آتش برافروزد و پس از صرف غذا و رفتن او باد آتش را بر کشتزار نزدیک بپراکند و سبب آتش‌سوزی در آن کشتار شود او ضامن است. این اتلاف بالتسبیب است.

در این تعریف چند عنصر مهم وجود دارد: تلف، مال، ضمان و واسطه که به بیان می پردازیم.

تلف - تلف چیزی به معنای نابود کردن و از بین بردن است مانند اینکه کسی خانه دیگری را خراب کند یا کشتزار او را آتش بزند. در این مثال ها عین مال از بین رفته و نابود شده است. مثال های دیگری داریم که بدین وضوح و روشنی نیستند؛ مثلاً هر گاه کسی ساعت یا انگشتری دیگری را گم کند آیا می توان گفت آن را تلف کرده است؟  یا اگر کسی موجب از بین رفتن مالیت و ارزش چیزی شود چنانکه در تابستان مانع استفاده از انبار یخ و برف او می شود و پس از فصل گرما و فرا رسیدن زمستان عین آن ها را در اختیارش قرار دهد آیا می توان گفت مال را تلف کرده است؟ و بالاخره هر گاه کسی منافع مال دیگری را تلف کند چنانکه اجاره ‌بهای مغازه ‌اش را مصرف کند یا مانع شود که مغازه‌اش را اجاره دهد آیا این ها تلف مال محسوب می‌شوند؟ به نظر می‌رسد در مورد اوّل تلف حکمی است نه حقیقی، یعنی کاری که انجام شده است (گم کردن) مانند تلف است، مورد دوم را عرف تلف مال می‌داند یعنی انبار یخی یا برفی که در تابستان تعطیل شود منفعت مثسلمی از دست صاحبش رفته است گرچه به نظر دقیق این مورد بیشتر مشمول قاعده لاضرر است تا قاعده اتلاف، و مورد سوم و چهارم نیز مانند مورد دوم است.

کتاب قواعد فقه به تالیف ابوالحسن محمدی در انتشارات میزان به چاپ رسیده است.

فهرست

فهرست کتاب قواعد فقه محمدی

مقدمه

قاعدۀ اتلاف و تسبیب

قاعدۀ احسان

قاعدۀ – اَخذُ الاُجرَهِ الواجِباتِ حَرامٌ

قاعدۀ اذن

قاعدۀ استیمان

قاعدۀ غرر

قاعده غرور

قاعده قرعه

قاعده ضمان ید یا قاعدۀ علی الید

قاعدۀ مثلی و قیمی

قاعدۀ الخراج بالضمان

قاعدۀ لاضرر

قاعدۀ ید و تصرف

قاعدۀ حجیت قول ذی الید

قاعدۀ لاحرج یا قاعدۀ نفی عسر و حرج

قاعدۀ مربوط به بیّنه و یمین

قاعدۀ اقرار

قاعدۀ جَبّ

قاعدۀ اشتراک در تکلیف

قاعدۀ اقربیت

قاعدۀ اقدام

قاعدۀ انحلال یک عقد به چند عقد

قاعدۀ صحّت

قاعدۀ حمل فعل مسلم بر صحت

قاعدۀ فراغ و تجاوز

قاعدۀ لزوم عقد یا اصاله اللزوم در معاملات

قاعدۀ میسور

قاعدۀ تبعیت عقد از قصد «العُقودَ تابِعَهٌ لِلقُصودِ»

قاعدۀ ما یُضمَن و مقبوض بعقد فاسد

برخی از منابع و مآخذ

موادی از قوانین که در این کتاب به آن ها استناد شده است

برخی از بزرگان فقه و اصول فقه و حدیث به ترتیب تاریخ قمری

• مؤلف: ابوالحسن محمدی
• انتشارات: میزان