کتاب قصه ی حسین کرد شبستری - ایرج افشار

کتاب قصه ی حسین کرد شبستری بر اساس روایت ناشناخته موسوم به حسین نامه به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری جمع آوری شده است که توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.

"قصه ی حسین کرد شبستری" از جمله آثار باارزش فولکور ایرانی است که نویسنده ی آن نامعلوم بوده و از گذشته های دور برای ما به ارث رسیده است. این کتاب که به ماجراهای عیاران و قهرمانی های آن ها می پردازد، بیشتر بر پیروزی حق بر باطل و نبردهای خیر و شر متمرکز است. ماجراها در دوران صفویه اتفاق می افتند و قهرمان داستان "حسین کرد" است که پهلوان غیور ایرانی است. پدرش چوپانی می کرد و خودش نیز شاگرد پهلوان مسیح تکمه بند تبریزی را بوده است. در پی اختلافاتی که حسین کرد با همسر مسیح پیدا می کند، تبریز را ترک می کند و قصد سفر به اصفهان می کند. در اصفهان، قهرمان داستان در دسته ی پهلوانان شاه عباس جای می گیرد و با اثبات خودش به پادشاه وقت و نشان دادن خلوص نیتش، در زمره ی نزدیکان شاه قرار می گیرد. داستان های مبارزات او با دشمنان شاه عباس و نبردهای وی علیه عثمانیان و ازبکان بیشترین محتوای داستان را دربرمی گیرد. از این کتاب فیلم سینمایی نیز ساخته شد که مورد استقبال سینما دوستان قرار گرفت. یکی از ویژگی های این کتاب بیانش به  شیوه ی نقالی است. و نکته قابل توجه و ارزشمند این است که این دو نویسنده داستان های پراکنده ی این شخصیت را در یک مجموعه جمع آوری و ارائه داده اند.

نویسنده

ایرج افشار یزدی (1304-1389) پژوهشگر برجسته ی ایرانی است. وی در حوزه هایی همچون تاریخ، ایران شناسی و ادبیات سرآمد است. او بود که کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران را بنیان گذاشت و صدها کتاب و مقاله از خود به یادگار گذاشت. او که ملقب به پدر کتاب شناسی ایران بود در دانشگاه برن سوئیس و دانشگاه تهران تدریس می کرد. زندگی طوفانی، نامه های تهران و دفتر تاریخ در کنار بسیاری آثار برجسته ی دیگر از وی به یادگار مانده اند.

برشی از متن کتاب

آمدن حاجی ملامحمد به شهر بلخ و به شکل غلام سیاه شدن و نی زدن او و کشتن تیغ باز را و خواستن فتنه را اما راوی روایت می کند که حاجی ملامحمد آمده در بازار سیار شد، تا درب دکان نی فروشی رسید. نی هفت بندی گرفته و در گوشه و کنار می نشست و نی می نواخت. تا به سر چهارسو رسید دید جلال یزدی در بالای صندلی قرار گرفته و به قدر صد نفر ازبکان دور او قرار دارند. ملا در گوشه [ای] قرار گرفت و نی را درآورده و مشغول نی زدن شد. جلال یزدی صدای نی را شنیده گفت یاران نی زن را بیاورید. ملا را آوردند. بنا کرد به نی نواختن که هوش از سر ایشان پرواز کرد. در این اثنا چند نفر از پی جلال آمدند که خان کلان تو را می طلبد. جلال برخاست و دست ملا را در دست گرفته و روی در خانه نهاد و چون داخل میدان شد دید که پست و بلند میدان را احاطه کرده اند. [ملا] پرسید که چه خبر است. جلال گفت که این بازیگری است که آمده باز و مهره می خواهد. چون جلال در برابر عبدالمومن خان رسید [عبد المومن] خان گفت پهلوان جلال با پلنگ پوش چند طعن نیزه بازی بکن، تا ببینم چه می شود. جلال عرض کرد که امروز بشیر غلام میرسبزواری را به جنگ بفرستید تا با او دست و پنجه نرم کند تا من روی جنگ او را ببینم چی می شود و بعد می روم به جنگ او. اعظم وزیر هم از دشمنی که با سید داشت گفت راست می گوید. خان وزیر را گفت که بشیر را به جنگ فرست.

فهرست

• یادداشت
• مقدمه
• معرفی شخصیت های روایت حسین نامه
• آغاز قصه
• رفتن سید به شهر بدخشان و آنچه کارهایی که در آنجا نمود و گذشت
• رفتن سید به شهر خطا و مستخلص نمودن پیچک را و کشته شدن چموشنگ سیاه
• ذکر مراجعت نمودن سید با یاران از شهر بلخ و وارد اصفهان شدن و به خدمت شاه عباس مشرف شدن
• پیدا شدن امیر قلی و در خدمت سید آمدن و دزدیدن میرحسین را و رفتن سید از عقب او
• رفتن عبید مردود از دار دنیا به دارالسلطنه ی جهنم و عبدالمومن خان بر جای او نشستن
• ذکر پیدا شدن قادر رنگ کار و دده اصلان و حدمت شاه رفتن و نوازش نمودن شاه ایشان را
• ذکر پیدا شدن محب تیغ باز و مرزبان و گردباد و جمیع دلاوران نامی و به خدمت شاه آمدن
• روانه نمودن تقی چرم در را شاه به جانب هندوستان به طلب دختر و آنچه در هند واقع شد
• رفتن میراسمعیل و حسین کرد و مسیح به جانب هندوستان به طلب دختر و آنچه در هند واقع شد
• رفتن میراسمعیل و حسین کرد و مسیح به جانب ارژنه الروم و مقدماتی که اتفاق افتاد
• آمدن هرمز قرنی در ولایت اصفهان و به دستبرد مشغول شدن و بعضی دلاوران را کشتن
• آمدن قاپلان پاشا در ولایت ایران و به دستیاری جلال بعضی دلاوران را کشتن و
• آمدن قاپلان پاشا در ولایت ایران و به دستیاری جلال بعضی دلاوران را کشتن و
• فریب دادن جلال، طالب را و بردن او را و به گیر قاپلان دادن و
• دزدیدن جلال یوسف را و بردن به شهر بلخ و به شکل غلام سیاه شدن و نی زدن او و کشتن تیغ باز
• آمدن پنج نفر از دلاوران: مسیح و میرزا حسین و دده اصلان و قادر و بداغ به شهر چین و
• پیدا شدن حاجی ملا محمد فارسی در شیراز و عاشق شدن او به هاشم خان
• رفتن سید و مسیح و بداغ برجو و میرحسین به شهر شیراز به عزم گرفتن ملا و  وارد شدن حاجی ملامحد به شهر بلخ و به صورت نی چی شدن و کشتن تیغ باز را و رفتن ملک شانه تراش با چهار دیگر از دلاوران در شهر بلخ و گرفتار شدن
• رفتن دده اصلان و پیچک خان خطایی به شهر بلخ و دعوا کردن با مبارک سیاه
• رفتن پنجاه و هفت نفر از دلاوران به شهر بلخ و گرفتار شدن همه به دست مبارک
• رفتن الماس عقرب پیشانی به جانب اصفهان
• رفتن حیدر نامدار به شهر بلخ از پی اسب جهان پیما و مقدماتی که اتفاق افتاد
• رفتن شیرافکن دلاور به شهر بلخ و گرفتار شدن او و مقدمات او
• رسیدن بشیر در راه به پهلوان صادق نیشابوری و با هم مراجعت نمودن به شهر
• آغاز آمدن حسین دلاور به شهر بلخ و دعوا کردن
• رفتن بیست و پنج نفر از دلاوران به شهر بلخ
• گرفتار شدن آن ده نفر که به شهر رفته بودند و
• داستان ایرانیان در فرنگ
• پیوست ها
• 1- گنجینه ای از گزاره های قالبی داستان عامیانه ی حسین کرد: اولریش مارزلف/ عسگر بهرامی
• 2- حیدرآباد در داستان حسین کرد شبستری: رزمری استنفیلد جانسن/ عسگر بهرامی-
• 3- نمونه ای از نسخه ی خطی کتابخانه ی مجلس سنای سابق (برای مقایسه)

• 4- نمونه ای از کهن ترین چاپ سنگی حسین کرد (برای مقایسه)
• فهرست ها
• 1- فهرست نام اشخاص و طوایف
• 2- فهرست نام جاها
• 3- فهرست اشعار بر ترتیب قافیه
• 4- فهرست لغات و ترکیبات و تعبیرات و تشبیهات

(بر اساس روایت ناشناخته موسوم به حسین نامه) به کوشش: ایرج افشار - مهران افشاری ناشر: چشمه