کتاب فلسفه حقوق - دانش پژوه

کتاب فلسفه حقوق اثر مصطفی دانش پژوه و قدرت الله خسرو شاهی توسط مؤسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی به چاپ رسیده است.

پدید آوردن مجموعه ای که بتواند نام فلسفه حقوق داشته باشد از نظر کسانی که اندک آشنایی با این موضوع دارند کار آسانی نیست. چرا که این موضوع از یک سو به ژرف ترین اندیشه های عقلانی انسان و از سوی دیگر به بالاترین دیدگاه های وحیانی در خصوص انسان، حق، تکلیف و حیات اجتماعی انسان مربوط می باشد. در تمامی مکاتب حقوقی بخش زیادی از تلاش های فکری به یافتن پاسخ هایی مناسب برای پرسش های اساسی اختصاص یافته است. بحث و بررسی پیرامون این سئوالات و پاسخ هایی که در مکاتب مختلف حقوقی به آن ها داده می شود گرچه یک بحث تخصصی محسوب می شود و به همین دلیل در دوره های کارشناسی ارشد و دکترای حقوق به صورت محدود به آن ها می پردازند لکن بدون تردید یک نیاز عمومی نیز هست، چرا که تمام افرادی که در یک جامعه زندگی می کنند خود را ملزم به اطاعت از قوانین و مقررات اجتماعی می دانند. کتاب حاضر در آغاز به صورت جزوه ای درسی فراهم آمده بود.، برخی مباحث به آن اضافه شد و برخی مباحث دوباره نگارش یافت و پاره ای موضوعات به قسمت ضمائم منتقل گشت و در نهایت کتاب پیش رو با عنوان "فلسفه ی حقوق" پدید آمد.

کتاب "فلسفه ی حقوق" در پنج بخش و یازده فصل تألیف شده است که در ادامه پس از بیان عناوین اصلی، به شرح تعدادی از آن ها می پردازیم.

1. تعاریف و مفاهیم 2. رابطه حقوق با اخلاق و دین 3. مکتب حقوق طبیعی و نقد آن 4. مکاتب حقوق پوزیتویستی و نقد آن ها 5. مکتب حقوقی اسلام 6. نظام های حقوقی سکولار و بشری 7. نظام های حقوقی دینی و الهی 8. اسلام و حقوق بین الملل 9. حقوق زن و خانواده در اسلام 10. اسلام و حقوق بشر 11. فلسفه مجازات از دیدگاه اسلام

 

 

فهرست

بخش اول: کلیات فصل اول: تعاریف و مفاهیم

• فلسفه ی حقوق، سابقه ی تاریخی و کاربردهای آن
• تعریف و مفهوم حق، ارکان و اقسام حق
• ضرورت وجود حقوق در جامعه
• تقسیمات علم حقوق

فصل دوم: رابطه حقوق با اخلاق و دین

• رابطه حقوق و اخلاق
• رابطه حقوق و دین
• رابطه حقوق و فقه

بخش دوم: منشأ و خاستگاه حقوق مقدمه: تببین کلّی دیدگاه ها فصل اول: مکتب حقوق طبیعی و نقد آن

• حقوق طبیعی نزد فلاسفه و حکما
• حقوق طبیعی در مسیحیت
• نقد و بررسی مکتب حقوق طبیعی
• مکتب حقوق طبیعی از دیدگاه اسلام

فصل دوم: مکاتب حقوق پوزیتویستی و نقد آن ها

• مکاتب پوزیتویستی حقوق
• نقد پوزیتویستم حقوقی

فصل سوم: مکتب حقوقی اسلام

• ماهیت قواعد حقوقی اسلام
• مبنای مشروعیت
• قانونگذار و قانونگذاری در اسلام

بخش سوم: نظام های مهم حقوقی فصل اول: نظام های حقوقی سکولار و بشری

• نظام حقوقی _ ژرمنی
• نظام حقوقی کامن لا
• نظام حقوقی سوسیالیستی

فصل دوم: نظام های حقوقی دینی و الهی

• نظام حقوقی دینی و الهی
• نظام حقوقی یهود
• نظام حقوقی مسیحی و کلیسایی
• نظام حقوقی اسلام

بخش چهارم: مسائل مهم و بنیادین حقوق در نظام حقوقی اسلام فصل اول: اسلام و حقوق بین الملل

• کلیات
• تاریخچه
• سهم اسلام در پیدایش حقوق بین الملل معاصر
• همزیستی مسالمت آمیز در اسلام
• اعتراف دانشمندان اروپایی بر تأثیر پذیری از اسلام
• مسائل مهم حقوق بین الملل از دیدگاه اسلام
• مسائل مهم حقوق بین الملل عمومی
• مسائل مهم حقوق بین الملل خصوصی
• اسلام و جنگ

فصل دوم: حقوق زن و خانواده در اسلام

• جایگاه ارزشی، اجتماعی و حقوقی زن در جوامع مختلف
• زن از دیدگاه اسلام
• در نگاه انسان شناختی و ارزشی
• در نگاه حقوقی

فصل سوم: اسلام و حقوق بشر

• تاریخچه ی حقوق بشر و سیر تدوین آن
• محتوای اعلامیه جهانی حقوق بشر
• نقد اعلامیه جهانی حقوق بشر
• اسلام و اعلامیه جهانی حقوق بشر
• مطالعه تطبیقی اصول و مبانی مشترک

فصل چهارم: فلسفه مجازات از دیدگاه اسلام

• بررسی تئوری های مختلف
• دیدگاه اسلام

بخش پنجم: ضمائم ضمیمه 1: تقسیمات علم حقوق ضمیمه 2: امتیازات محتوایی نظام حقوقی اسلام ضمیمه 3: منابع حقوق اسلام ضمیمه 4: جنگ در نظام حقوقی اسلام ضمیمه 5: متن اعلامیه جهانی حقوق بشر ضمیمه 6: متن اعلامیه حقوق بشر اسلامی ضمیمه 7: حقوق بشر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران    

برشی از متن کتاب

فصل اول: تعاریف و مفاهیم برای شناختن مفهوم "فلسفه ی حقوق" که مرکب از دو کلمه ی "فلسفه" و "حقوق" است ابتدا شناختن مفهوم هر یک از اجزای این عبارتِ ترکیبی لازم است. کلمه ی "فلسفه" کابردهای متعددی دارد. این کلمه گاهی به صورت مطلق ذکر می شود که در این صورت علمی است که با شیوه ی عقلی، شناخت وجود هستی را امکان پذیر می سازد و موضوع آن وجود به طور مطلق و بدون قید است. کلمه ی "حقوق" بر معانی مختلفی اطلاق می شود که هر چند بی ارتباط با یکدیگر نیستند ولی در عین حال وجوهِ تمایز آن ها موجب می شود که این کلمه را نسبت به آن ها مشترک لفظی بدانیم. فصل دوم: رابطه ی حقوق با اخلاق و دین با این که حقوق و اخلاق هر دو در حوزه ی ارزش ها قرار دارند و رفتارهای اختیاری انسان را تنظیم می کنند، میان آن دو تفاوت هایی نیز وجود دارد. احکام حقوقی تنها بر رفتارهای اجتماعی انسان ها نظارت دارد ولی اخلاق شامل همه رفتارهای اختیاری انسان ها می شود، خواه رفتار اجتماعی باشد یا فردی. پس موضوع حقوق تنها رفتارهای اجتماعی است ولی موضوع اخلاق اعم از آن می باشد. ناگفته نماند با وجود اختلاف های بسیار میان حقوق و اخلاق در عین حال بین آن دو نقاط اشتراکی نیز وجود دارد که مهم ترین آن ها در این فصل نام برده شده اند. فصل سوم: مکتب حقوق طبیعی و نقد آن قدیمی ترین مکتب حقوقی که حداقل دارای بیش از دو هزار سال سابقه ی تاریخی است و هنوز نیز به عنوان یک نظریه ی معروف جهانی مطرح است و از جاذبه ی مهمی برخوردار می باشد مکتب حقوق طبیعی و فطری است. این مکتب به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم بسیاری از مکاتب دیگر حقوقی را تحت تأثیر قرار داده است. به تدریج این نظریه در میان طرفداران حقوق الهی اعم از یهودیان و مسیحیان طرفدارانی به دست آورده و هم اکنون نیز نظریه ی حقوق طبیعی مورد تأیید بسیاری از دانشمندان حقوق و سیاست غرب و شرق می باشد. فصل چهارم: مکاتب حقوق پوزیتویستی و نقد آن ها از دیدگاه مکاتب پوزیتویستی مبنای حقوق، واقعیت های خارج از عقل محض است. و پدیده ی حقوقی را باید تابع واقعیت های ملموسی دانست که با عقل تجربی قابل شناسایی است. پدید آمدن دیدگاه های پوزیتویستی در حقوق ناشی از ظهور پوزیتیویسم فلسفی در غرب بوده است و به دنبال به وجود آمدن موج تجربه گرایی در علوم و زیر سئوال رفتن شناخت های عقلانی در اثر تعالیم اگوست کنت واقع شده است. اگوست کنت معتقد بود که هر شاخه ای از معرفت بشری سه مرحله اساسی را طی کرده است و از مرحله ی الهی به مرحله ی انتزاعی یا فلسفی رسیده و از آن جا به مرحله ی علمی یا تحصّلی. فصل پنجم: مکتب حقوق اسلامی رکن اساسی آیین اسلامی، که در تمامی عرصه ها اثر خود را می گذارد، اندیشه ی ناب و کامل توحید است. از دیدگاه اسلام، نه تنها خداوند متعال خالق جهان هستی است (توحید در خالقیت) بلکه  به تنهایی و بی هیچ شریکی جهان را تدبیر می کند (توحید در ربوبیت تکوینی) و نیز قوانین حاکم بر افراد و جوامع انسانی را وضع می کند (توحید در ربوبیت تشریعی) و انسان مکلف است که فقط از دستورات و قوانین او اطاعت کند (توحید در عبودیت). کتاب فلسفه ی حقوق اثر مصطفی دانش پژوه و قدرت الله خسرو شاهی توسط مؤسسه ی آموزشی پژوهشی امام خمینی به چاپ رسیده است.

(سلسله دروس اندیشه های بنیادین اسلامی) مولف: مصطفی دانش پژوه - قدرت الله خسروشاهی انتشارات: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی