کتاب سنگ ها (علم چیست 5)

کتاب سنگ ها از مجموعه ی علم چیست نوشته ی سوزان بوزاک و ترجمه ی محمدرضا هراتی توسط انتشارات فنی ایران به چاپ رسیده است.

کتاب از مجموعه علم چیست که در10 جلد با عناوین مختلف به چاپ رسیده است. این مجموعه برای کودکان 6 تا 14 سال طراحی شده است. اما از نوع کتاب های کودک / بزرگسال است. این کتاب طوری طراحی شده است که بزرگسالان و کودکان بتوانند با هم روی آن کار کنند تا دنیا را به چشم دیگری ببینند. بزرگسالان نیز می توانند از این کتاب به اندازه ی کودکان استفاده کنند و مطالب جدید بیاموزند. این کتاب جلد 5 از این مجموعه است. به طور کلی می توان گفت که کره ی زمین یک توده ی سنگ متراکم و به هم فشرده است. چند فعالیت ساده ی طبقه بندی در این جلد وجود دارد. بخش فعالیت های دنبال هم این کتاب به جمع آوری سنگ، از تهیه ی نمونه تا آزمون و تجزیه ی سنگ ها، اختصاص دارد. تفاوت سنگ و کانی، چه چیزی سنگ را سنگ کرده است؟، تفاوت سنگ ها با یکدیگر، آتشفشان ها از درون زمین چه می گویند؟، فسیل ها، فعالیت های سرگرم کننده مانند ساخت مجسمه و ده ها مطلب دیگر، مطالب این کتاب را تشکیل می دهند.

 

برشی از متن کتاب

سنگ ها فراوان ترین چیزی که هنگام مشاهده ی زمین اطراف خود می بینید خاک است. به سادگی فراموش می شود که زمین از سنگ، که نسبتا سخت است، تشکیل شده است . خاک صرفا لحاف نازکی است که «سنگ بستر» را می پوشاند. به مکان هایی که در آن جا سنگ بستر از دل خاک بیرون می آید و قابل دیدن است «رخنمون» می گویند. در طول تاریخ، از سنگ به عنوان ابزار، سلاح، مصالح برای ساخت سرپناه و مجسمه ها و بناهای یادبود استفاده شده است. عصر سنگ به عصر «دیرینه سنگی» یا سنگ قدیم، و عصر «نوسنگی» یا سنگ جدید تقسیم شده است. در طی عصر دیرینه سنگی، وقتی انسان سنگی را به کمک سنگ دیگر خرد می کرد، ابزارهای زمخت و به اندازه مشت، ساخته می شد. نیزه های بسیار ابتدایی، ابزارهای شکستن، کنده کاری و برش هم ساخته شد. در عصر نوسنگی، ابزارهای سنگی صیقلی ساخته شد؛ این ابزارها با «ضربه» (کوبیدن شیئی به شیئی دیگر) یا ساییدن با ماسه، صیقلی می شد. همه می دانند که می توان با سنگ، وزنه ی نگهدارنده ی کاغذ ساخت. قدرت تخیل خود را برای نوآوری های دیگر با استفاده از سنگ به کار ببرید. می توانید سنگی را برای انجام کار مفیدی تزیین کنید. با استفاده از چندین سنگ کوچک، کفشدوزک، جغد، پروانه یا جانوران دیگر بسازید و آهنربای کوچکی به پشت آن ها بچسبانید. از این آهنربای تزئینی برای چسباندن یادداشت روی یخچال استفاده کنید. فصل ها، تقریبا در عمق شش متری سطح زمین، معکوس اند. برای مثال زیرزمین در نیمکره شمالی در ژوئن (تقریبا قبل از شروع نیمه دوم خرداد تا قبل از پایان نیمه اول تیر) پایین ترین و در ژانویه (تقریبا قبل از شروع نیمه ی اول دی تا قبل از پایان نیمه اول بهمن) بالاترین دما را دارد، چون دمای سنگ زیرزمین به کندی تغییر می کند. سرمای زمستان در اوایل تابستان اثر می گذارد و تأثیر گرمای تابستان هنگامی است که هوا دوباره سرد شده است. بعضی از دانه های ماسه، به ویژه دانه های سیاه، مغناطیسی اند. آهنربایی را نزدیک به ماسه ی ساحلی بگیرید و ببینید چه تعدادی داده ی مغناطیسی پیدا می کنید. ممکن است این دانه ها «ریز شهاب سنگ» باشند. ریز شهاب سنگ ها ذرات ریز و گرد مانند ماده اند که از فضا آمده اند. میلیاردها ریز شهاب سنگ بر زمین افتاده است. غالب آن ها ذراتی از آهن و نیکل اند. کوارتز و فلدسپات، با هم، حدود 90 درصد پوسته ی زمین (لایه بیرونی زمین) را تشکیل می دهند. تفاوت بین سنگ و کانی چیست؟ کانی عنصر یا ترکیبی شیمیایی است که به طور طبیعی در دل زمین یا روی آن یافت می شود. سنگ آهن، یاقوت، طلا و کوارتز همگی کانی اند. بیش از 3000 کانی شناسایی شده است. کمتر از یک دوجین از این کانی ها در بیشتر سنگ ها وجود دارند. سنگ ها از کانی های مختلفی تشکیل شده اند، اما خودشان کانی نیستند. سنگ ها مخلوطی از کانی ها هستند. سپر کانادا هسته ی (قسمت مرکزی) قاره ی آمریکای شمالی است. این سپر حدود نصف مساحت کل کانادا را در بر می گیرد و حاوی تعدادی از قدیمی ترین سنگ های جهان و یکی از پرمحصول ترین مناطق معدنی جهان است. این سپر به ویژه غنی از فلزات پایه مانند مس، نیکل، آهن، سرب و روی است. آیا می دانید نحوه ی ایجاد آبراهه ها را ببینید؟ بخشی از رطوبتی که به زمین می رسد جذب خاک می شود؛ بقیه ی آن به صورت جویبارهای باریک جاری می شود که در حین پایین آمدن از ارتفاعات، به هم می پیوندند. آب، خاک و ذرات سنگ را از زمین جدا می کند و به تدریج شیارهایی در آن به وجود می آورد. ابتدا «جوی های کوچک» با عرض و عمق چند سانتی متر پدید می آید. در طی سال ها (و در بعضی موارد استثنایی پس از چند روز) جوی های کوچک به آبراهه های عمیقی تبدیل می شوند و سرانجام درهای بزرگ به وجود می آیند. «زمین شناسی» صرفا درباره ی جمع آوری سنگ ها نیست. با این حال از همین جا شروع شد. سال ها زمین شناسان، سنگ ها را بررسی می کردند و به کوه ها کاری نداشتند. بعدا محدوده ی بررسی خود را گسترش دادند. زمین شناسی مطالعه ی زمین و تمامی تغییراتی است که روی زمین و درون آن رخ می دهد. زمین شناسان تعدادی دانه ی کانی با عمر 1/4 تا 2/4 میلیارد سال را در کوه های غرب استرالیا پیدا کرده اند. این دانه ها قدیمی ترین دانه هایی هستند که تا به حال پیدا شده اند. جنس این دانه ها زیرکُن است که چندان حیرت انگیز نیست. زیرکن کانی بسیار پایداری است که می تواند طی میلیاردها سال پس از فعالیت آتش فشانی، به همان صورت اول باقی بماند. بسته به مقدار و نوع کانی هایی که در آب حل شده اند، آب «سخت» یا «نرم» است. حدود 500 میلی لیتر آب را در ظرفی بریزید. قطره قطره صابون مایع یا ماده پاک کننده به آب اضافه کنید و بعد از اضافه کردن هر قطره، درب ظرف را ببندید و آن را تکان بدهید. آب سخت تر(که کانی های بیشتری در آن حل شده است) برای ایجاد کف به قطرات بیشتری احتیاج دارد. نمونه های آب منابع مختلف را آزمایش کنید.

• نویسنده: سوزان بوزاک
• مترجم: محمدرضا هراتی
• انتشارات: فنی ایران