کتاب روش تحقیق و شناخت مراجع ادبی | غلامرضایی

درباره کتاب روش تحقیق و شناخت مراجع ادبی 

بحث درباره ی مراجع مربوط به ادب فارسی به سبب پیوندی که ادب کهن ما با علوم گوناگون یافته است بحثی است درازدامن؛ چنین که هر فصل از این مختصر به کتابی مطول تبدیل تواند شد، اما نگارنده بنابر ملاحظاتی چند، در تمام مباحث کتاب، جانب اختصار را نگه داشته است. مطالب برخی از فصل های کتاب، برای حفظ تجانس بیشتر، با نظم و ترتیبی تازه تحریر و تنظیم شده و پاره ای از کتاب های مرجع به ویژه آن ها که در سال های اخیر چاپ شده است، معرفی گردیده اند. این کتاب با دو هدف تدوین شده است: نخست این که کتابی است درسی، دیگر این که مرجعی است دم دستی برای کسانی که بخواهند کتاب های مرجع را در زمینه های گوناگونِ مرتبط با ادب فارسی، بشناسند و با مراجعه به آن ها مشکلات خویش را بگشایند. بنابراین ممکن است همکاران دانشمندی که آن را تدریس می کنند، خواندن و آموختن همه ی کتاب های معرفی شده را برای دانشجویان لازم ندانند، در این صورت می توانند از میان آن ها ضروری ها را برگزینند.

کتاب "روش تحقیق و شناخت مراجع ادبی" در سه فصل با عناوین زیر تألیف شده است که عبارتند از: 1- کتابشناسی کتاب های خطی و چاپی 2- تحقیق و روش تهیه ی پایان نامه 3- آشنایی با مراجع

فهرست

فصل اول: کتابشناسی کتاب های خطّی و چاپی بخش اول_ نسخه های خطی و ادوار آن: 8، هنرهای کتابسازی: 9، فهرست نویسی نسخه های خطی: 10، توضیح چند اصلاح: 18، ضمیمه: 20. بخش دوم_ واژه ی چاپ: 25، تاریخچه ی صنعت چاپ: 26، انواع چاپ: 28، قسمت های مختلف کتاب: 30 فصل دوم: تحقیق و روش تهیه ی پایان نامه بخش اول_ تحقیق چیست؟: 34، محقّق خوب: 34، عوامل فساد تحقیق: 35، مراحل تحقیق: 36، روش نقل مآخذ و زیرنویس ها: 42، فهرست های راهنما: 47، ترتیب قرار گرفتن اجزای کتاب و پایان نامه: 49، مقاله: 52. بخش دوم_ تصحیح متون: 55. فصل سوم: آشنایی با مراجع مرجع چیست؟ بخش اول_ فرهنگ ها. مقدمه: 64، توضیح چند اصلاح: 64، فرهنگ های فارسی به فارسی: 68، فرهنگ های عربی به عربی: 72، فرهنگ عربی به فارسی: 76، سایر فرهنگ های عربی به فارسی: 77، فرهنگ های فارسی به عربی: 78، فرهنگ های دو زبانه ی دیگر: 79، فرهنگ های قرآن و حدیث: 80، واژه نامه های متون فارسی، 83، فرهنگ های تخصصی و موضوعی: 84، فرهنگ واژه نامه های عامیانه: 87. بخش دوم_ اصطلاح نامه ها. اصلاح نامه ها. اصطلاح نامه های عمومی: 89، اصطلاح نامه های تخصصی: 90. بخش سوم_ دایره المعارف ها. مقدمه: 95، دایره المعارف های جدید: 97. بخش چهارم_ کتاب های رجال. مقدمه: 100، تذکره های فارسی و تاریخ ادبیات ها: 101، انساب: 108، طبقات: 108، کتاب های عموم رجال: 118، منابعی در احوال معاصران: 121. بخش پنجم_ منابع تاریخی. تاریخ های عمومی: 124، تاریخ های دوره ای 126، تاریخ های کشوری: 126، تاریخ های سنواتی: 126، تاریخ های محلی: 127، منابع کلی و موجز: 127، گاه شماری: 128. بخش ششم_ منابع جغرافیای تاریخی. متون جغرافیای عمومی: 129، متون جغرافیای منطقه ای: 131، سفرنامه ها: 132، فرهنگ های جغرافیایی: 133 بخش هفتم_ کتاب های طب و جواهر: 135. بخش هشتم_ کتاب های امثال: 137. بخش نهم_ قصص قرآن و اساطیر ملی: 140 بخش دهم_ قرآن و حدیث. مقدمه: 143، قرآن: 144، حدیث: 145، فهرست ها و معجم های احادیث: 147 بخش یازدهم_ ملل و نحل: 149 بخش دوازدهم_ کشف الابیات ها و واژه نماها: 151 بخش سیزدهم_ کتابشناسی ها. کتابشناسی های قدیم: 153، کتابشناسی های جدید خطی و چاپی: 154 بخش چهاردهم_ مجلات و مجموعه مقالات: 163 بخش پانزدهم_ شرح ها و تعلیقات: 165 فهرستها

برشی از متن کتاب

فصل اول: کتابشناسی کتاب های خطی و چاپی پیش از پیدایش صنعت چاپ، جویندگان دانش و دوستداران کتاب، کتاب های مورد نیاز و علاقه ی خویش را استنساخ می کردند. مدارس، خانقاه ها، دربارها و مراکز موقوفات نیز جایگاه هایی بودند که نسخه نویسی در آن ها رواج داشت. از دوره ی مغول، استنساخ کتاب ها علاوه بر رفع نیازهای کتابخوانان و محققان، بتدریج تبدیل به هنری ارزشمند گردید. خط زیبا، انواع تذهیب و نقاشی و انواع جلدهای چرمی یاتیماج، یادگار ذوق هنرمندان ایرانی دوره ی مغول به بعد است که از طریق نسخه های خطی به یادگار مانده و گنجینه ای گرانبها را تشکیل داده است. آنان که کتاب ها را استنساخ می کردند "کاتب" یا "ناسخ" نامیده می شدند. کسان دیگری بودند که "ورّاق" نام داشتند. ورّاقان، کاغذ فروش، کتاب فروش، صحّاف و ‌گاه کاتب و نویسنده بودند. برش کاغذ، گاه با موی اسب، کار ورّاقان بود. فصل دوم: تحقیق و روش تهیه ی پایان نامه تحقیق در لغت یعنی به کنه مطلب رسیدن و تعمق در علوم و ادبیات. روش تحقیق و شیوه ی نتیجه یابی در علوم مختلف متفاوت است. حتی در شاخه های مختلف علوم انسانی، نمی توان روش معین و یکسان پیشنهاد کرد. با توجه به ماهیت ادبیات، می توان گفت که تحقیق به غور و تعمق و بررسی در موضوعی خاص گفته می شود تا بر اثر جمع آوری اطلاعات و تحلیل و مقایسه و نقد آن ها پژوهشگر به نتیجه ای دست یابد. بیشتر تحقیقات ادبی بر مبنای کتب و مقالات و نوشته های دیگران انجام می گیرد و این ها وسیله ای است برای رسیدن به حقیقت موضوع مورد نظر و البته که در این راه، روش کار و ذوق و ابتکار و استنباط محقق، سهمی عمده دارد. فصل سوم: آشنایی با مراجع در بحث های تحقیقی، معمولاً منظور از منبع یا مأخذ، کتاب ها و مقاله های گوناگونی است که محقّق در تألیف و تحقیق خویش به آن ها مراجعه کرده و به گونه ای از آن ها سود برده است. کتاب های منبع و مأخذ، ممکن است در زمره ی کتاب های مرجع باشد و ممکن است نباشد. منظور از مراجع، کتاب هایی است که برای دستیابی به اطلاعات کلی و برای حل مشکلات تحقیقی مختلف به آن ها مراجعه می شود. برای کتاب ها معمولاً به شیوه ای منظم می شود که مطلب در آن آسان یاب باشد هم چون فرهنگ ها و دایره المعارف ها و سرگذشت نامه ها و کتاب هایی دیگر از این دست. بعضی از کتاب های مرجع، ممکن است مرجعِ واسطه باشد مانند فهرست ها و کتابشناسی ها که مشخصات کتاب ها و مقالات مورد نیاز محقق را به دست می دهد و از طریق آن ها، پژوهشگر می تواند به منابع کار خود دست یابد. هر کتابی قابلیت و صلاحیت مراجعه ندارد مگر این که مطالب آن تحقیقی و مستند باشد. کتاب هایی که صرفاً به قصد کسب مسائل مالی تهیه می شود، معمولاً تحقیقی و مستند نیستند و مطالب آن ها نمی توانند قابل اعتماد باشند.