کتاب خسرو و شیرین - حکیم نظامی گنجوی

کتاب خسرو و شیرین از حکیم نظامی گنجوی می باشد که تصحیح و حواشی آن با حسن وحید دستگردی بوده و توسط انتشارات زوار به چاپ رسیده است.

سبک شعری خسرو و شیرین مثنوی است. این اثر جاودانه دومین منظومه ی خمسه یا پنج گنج است و تعداد ابیات آن به 6500 بیت می رسد. داستان در اواخر دوره ی ساسانی می گذرد. خسر و شیرین دو دلداده ای هستند که تاریخ ادبیات ایران هیچگاه آنان را از یاد نمی برد. داستان خسرو و شیرین در شاهنامه ی حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز آمده است اما نظامی ادعا کرده است که از آن استفاده نکرده و از دیگر منابع برای اثر خود سود جسته است. خسرو و شیرین از ابعاد بسیاری حایز اهمیت است: وجود عنصر تاریخ در این اشعار حال و هوای تاریخ و جامعه را روایت می کند، از بعد ادبی نیز خسرو و شیرین یکی از گنجینه های تاریخ ادبیات ایران شناخته می شود. شخصیت ها در داستان خسرو و شیرین اندک نیستند و هرکدام دارای پیچیدگی ها و وجوه مخصوص به خود اند که حکایت از هنرمندی تمام حکیم نظامی گنجوی دارد. تصویرپردازی های نظامی از عشق این دو دلداده و همچنین حضور فرهاد و مناظرات خسرو و فرهاد با یکدیگر به قدری هنرمندانه اند که خواننده را مسحور و متعجب می کنند. خسرو و شیرین کتابی است که برای پیر و جوان ساخته شده و به علت ارزش و اهمیت آن باید همچنان دست به دست از هر نسل به نسل بعد منتقل شود تا با حفظ تاریخ کشور، این عشق جاودانه نیز برای همگان زنده بماند.

فهرست

توفیق خواستن از خداوند جهان در توحید باری در استدلال نظر و توفیق شناخت آمرزش خواستن در نعمت رسول اکرم (ص) در سابقه ی نظم کتاب در ستایش ابوطالب طغرل ارسلان ستایش اتابک اغظم، شمس الدین ابوجعفر محمدبن ایلدگز خطاب زمین بوس در مدح شاه مظفرالدین قزل ارسلان حکایت در پژوهش این کتاب سخنی چند در عشق عذرانگیزی در نظم کتاب آغاز داستان خسرو و شیرین صفت بزرگ امید عشرت خسرو در مرغزار و سیاست هرمز شفیع انگیختن خسرو و پیران را پیش پدر به خواب دیدن خسرو نیای خویش انوشیروان را حکایت کردن شاپور از شیرین و شبدیز وصف جمال شیرین صفت شبدیز رفتن شاپور در ارمن به طلب شیرین در نژاد شبدیز نمودن شاپور صورت خسرو را بار اول نمودن شاپور صورت خسرو را بار دوم نمودن شاپور صورت خسرو را بار سوم پیدا شدن شاپور گریختن شیرین از نزد مهین بانو به مداین اندام شستن شیرین در چشمه ی آب دیدن خسرو، شیرین را در چشمه ساز رسیدن شیرین به مشکوی خسرو در مداین ترکیب کردن کوشک برای شیرین رسیدن خسرو به ارمن، نزد مهین بانو مجلس بزم خسرو و بازآمدن شاپور آگاهی دادن شاپور، خسرو را از شیرین رفتن شاپور دیگر بار به طلب شیرین آگاهی خسرو از مرگ پدر بر تخت نشستن خسرو به جای پدر بازآوردن شاپور شیرین را پیش مهین بانو گریختن خسرو از بهرام چوبین به هم رسیدن خسرو و شیرین در شکارگاه اندرز و سوگند دادن مهین بانو، شیرین را چوگان باختن خسرو با شیرین صفت بهار و عیش خسرو و شیرین شیر کشتن خسرو در بزمگاه افسانه گفتن خسرو و شیرین و شاپور و دختران افسانه سرایی ده دختر آزردن خسرو از شیرین و رفتن به جانب روم پاسخ شیرین پاسخ دادن خسرو، شیرین را پاسخ شیرین، خسرو را لابه کردن خسرو پیش شیرین رفتن خسرو از پیش شیرین جنگ خسرو با بهرام و گریختن بهرام بر تخت نشستن خسرو به مداین بار دوم الیدن شیرین در جدایی خسرو وصیت کردن مهین بانو شیرین را نشستن شیرین به پادشاهی آمدن شیرین به مداین آگهی خسرو از مرگ بهرام چوبین بزم آرایی خسرو سی لحن باربد شفاعت کردن خسرو پیش مریم از شیرین فرستادن خسرو، شاپور را به طلب شیرین عتاب کردن شیرین به شاپور آغاز عشق فرهاد آمدن شیرین به تماشای فرهاد زاری کردن فرهاد از عشق شیرین آگاهی یافتن خسرو از عشق فرهاد رای زدن خسرو در کار فرهاد طلب کردن خسرو، فرهاد را مناظره ی خسرو با فرهاد کوه کندن فرهاد و زاری او رفتن شیرین به کوه پیستون و سقط شدن آسپ وی آگاهی خسرو از رفتن شیرین نزد فرهاد تعزیت نامه ی خسرو به شیرین از راه طنز مردم مریم تعزیت نامه ی شیرین به خسرو در مرگ مریم از راه بادافراه رسیدن نامه ی شیرین به خسرو صفت داد و دهش خسرو بی می نشستن خسرو بر تخت طاقدیسی شنیدن خسرو اوصاف شکر اسپهانی را رفتن خسرو به اصفهان در تمنای شکر تفحص خسرو در کار شکر و خواستاری او تنها ماندن شیرین و زاری کردن وی ستایش صبحگاه نیایش کردن شیرین با یزدان پاک رفتن خسرو سوی قصر شیرین به بهانه ی شکار دیدن خسرو، شیرین را و سخن گفتن با شیرین پاسخ دادن شیرین، خسرو را پاسخ دادن خسرو شیرین را پاسخ دادن شیرین، خسرو را پاسخ خسرو شیرین را پاسخ دادن شیرین به خسرو پاسخ دادن خسرو، شیرین را پاسخ دادن شیرین، خسرو را پاسخ خسرو، شیرین را پاسخ دادن شیرین، خسرو را بازگشتن خسرو از قصر شیرین پاسخ شاپور به خسرو پشیمان شدن شیرین از رفتن خسرو خواب دیدن خسرو و تعبیر شاپور مجلس آراستن خسرو در شکارگاه غزل گرفتن نکیسا از زبان شیرین سرود گفتن باربد از زبان خسرو سرود گفتن نکیسا از زبان شیرین سرود گفتن باربد از زبان خسرو سرود گفتن نکیسا از زبان شیرین غزل گفتن باربد از زبان خسرو سرود گفتن نکیسا از زبان شیرین سرود گفتن باربد از زبان خسرو . بیرون آمدن شیرین از خزگاه .... آوردن خسرو، شیرین را از قصر به مداین زفاف خسرو و شیرین اندرز شیرین، خسرو را در داد و دانش . سوال و جواب خسرو با بزرگ امید اولین جنبش . چگونگی جنگ جرم کوکب مبدا و معاد در بقای جهان گذشتن از جان در چگونگی دیدار کالبد در خواب در باد کردن دوره ی زندگی پس از مرگ چگونگی زمین و هوا در پاس اعتدال چگونگی رفتن جان از جسم تمثیل موید اول تمثیل موید دوم تمثیل موید سوم تمثیل موید چهارم در نبوت پیغمبر اکرم گفتن چهل قصه از کلیله و دمنه با چهل نکته حکمت و اندرزسرایی حکیم نظامی صفت شیرویه و انجام کار خسرو نشستن خسرو به آتشخانه کشتن شیرویه خسرو را تمثیل بیدار شدن شیرین خواستگاری شیرویه شیرین را جان دادن شیرین در دخمه ی خسرو نکوهش جهان در موعظه نتیجه ی افسانه ی خسرو و شیرین در نصیخت فرزند خود محمد در خواب دیدن خسرو پیغمبر اکرم را نامه نبشتن پیغمبر به خسرو معراج پیغمبر اندروز و ختم کتاب نکوهش حسودان طلب کردن قزلشاه، حکیم نظامی را تاسف بر مرگ شمس الدین محمد جهان پهلوان خاتمه ضرب المثل ها فهرست اعلام اشخاص مکان ها جانوران کتاب ها گل ها سنگ های قیمتی آلات و اصطلاحات موسیقی ستارگان و صور فلکی سلاح ها

برشی از متن کتاب

مراکز عشق به ناید شعاری مبادا تا زیم جز عشق کاری فلک جز عشق محرابی ندارد جهان بی‌خاک عشق آبی ندارد غلام عشق شو کاندیشه این است همه صاحب دلان را پیشه این است جهان عشقست و دیگر زرق سازی همه بازیست الا عشقبازی اگر بی‌عشق بودی جان عالم که بودی زنده در دوران عالم کسی کز عشق خالی شد فسردست کرش صد جان بود بی‌عشق مردست اگر خود عشق هیچ افسون نداند نه از سودای خویشت وارهاند مشو چون خر بخورد و خواب خرسند اگر خود گربه باشد دل در و بند به عشق گربه گر خود چیرباشی از آن بهتر که با خود شیرباشی نروید تخم کس بی‌دانه عشق کس ایمن نیست جز در خانه عشق ز سوز عشق بهتر در جهان چیست که بی او گل نخندید ابر نگریست شنیدم عاشقی را بود مستی و از آنجا خاست اول بت‌پرستی همان گبران که بر آتش نشستند ز عشق آفتاب آتش پرستند مبین در دل که او سلطان جانست قدم در عشق نه کو جان جانست هم از قبله سخن گوید هم از لات همش کعبه خزینه هم خرابات

• شاعر: حکیم نظامی گنجوی
• تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی
• انتشارات: زوار