کتاب تاریخ زبان فارسی - ابوالقاسمی

کتاب تاریخ زبان فارسی تالیف دکتر محسن ابوالقاسمی توسط انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

در این کتاب تاریخ ایران به دو دوره تقسیم شده است: ایران پیش از اسلام، ایران پس از اسلام؛ اما از زبان فارسی باید آن را به سه دوره تقسیم کرد: دوره باستان، دوره میانه و دوره نوین.

دوره باستان که از آغاز هزاره اول پیش از میلاد آغاز می‌شود و تا 331 پیش از میلاد را در بر می گیرد، دوره رواج فارسی باستان بوده است. در زبان فارسی باستان اسم و صفت و ضمیر صرف می‌شده و فعل ها دستگاه ‌های مختلف داشته است؛ و نوشتن آن به الفبایی بوده است که به آن الفبای میخی می‌گویند، چون حرف ها شبیه به میخ بوده است. مهم ترین نوشته ای که به فارسی باستان نوشته شده کتیبه ی داریوش بزرگ بر کوه بیستون است. دوره میانهاز 331 پیش از میلاد آغاز می‌شود و تا سال 867 میلادی (برابر با 254 هجری خورشیدی) ادامه می یابد، سالی که یعقوب لیث صفار به سلطنت رسید و زبان فارسی را زبان رسمی ایران کرد. فارسی میانه، زبان رایج این دوره، به چندین الفبا نوشته می‌شده و قواعد دستوری مختلفی داشته است. مشهورترین لهجه های فارسی میانه، فارسی میانه زردشتی بوده است که فارسی دری دنباله آن می باشد. فارسی میانه زردشتی زبانی است که دین زردشتی و فرهنگ آن دین را در بر دارد. دوره نوین که از سال 254 هجری خورشیدی آغاز می‌شود و تا امروز نیز ادامه دارد، دوره رواج فارسی دری - به معنی درباری و رسمی – است. این زبان به الفبایی که از عربی گرفته شده نوشته می شود.

کتاب "تاریخ زبان فارسی" مشتمل بر می باشد: 1- زبان فارسی در دوره باستان 2- زبان فارسی در دوره میانه 3- زبان فارسی در دوره نو

این کتاب برای دانشجویان دوره ی کارشناسیِ رشته زبان و ادبیات فارسی در درس تاریخ زبان فارسی و دانشجویان رشته های زبان های باستانی ایران و زبان شناسی همگانی تهیه شده است. افزون بر آن سایر علاقه‌مندان به زبان فارسی و هم چنین کسانی که خواهانِ به دست آوردن اطلاعاتی درباره ی تاریخچه و تحول زبان فارسی هستند می‌توانند از آن بهره مند گردند.

 

برشی از متن کتاب

بخش اول زبان فارسی در دوره ی باستان فصل اول: زبان های هندی و اروپایی زبان فارسی از خانواده ی زبان های هندی و اروپایی است. زبان های هندی و اروپایی از حدود هزارۀ اول پیش از میلاد مسیح در بخش بزرگی از اروپا و جنوب و جنوب غربی آسیا رایج بوده و از نیمه دوم سدۀ پانزدهم میلادی در آمریکا و آفریقا و اقیانوسیه هم رایج گشته اند. خانوادۀ زبان های هندی و اروپایی از گروه ‌های زیر تشکیل شده است: آناتولیایی این گروه -که دیگر رایج نیست- در هزاره های اول و دوم پیش از میلاد مسیح در ترکیۀ آسیایی امروز و شمال سوریه رواج داشته است. مهم ترین شاخۀ گروه آناتولیایی، حِتّی است که زبان رسمی امپراطوری حِتّی بوده است. دوره ی برپایی آن امپراتوری، هزارۀ دوم پیش از میلاد مسیح بوده است. قدیم ‌ترین اثر این زبان مربوط به سدۀ هفدهم پیش از میلاد مسیح و جدید ترین اثر آن، مربوط به سدۀ سیزدهم پیش از میلاد مسیح است. آثار حتّی در اوایل سدۀ بیستم میلادی در بغازکوی (واقع در نزدیکی آنکارا) به دست آمد. هندی و ایرانی این گروه از دو شاخه تشکیل شده است: الف) هندی: شاخۀ هندی از پیش از هزارۀ اول پیش از میلاد مسیح تا کنون در شمال و بخش مرکزی هند و پاکستان رایج بوده است. قدیم ترین اثر شاخۀ هندی، سنسکریت و ودایی است که «ریگ واد» تقریباً از حدود هزارۀ اول پیش از میلاد مسیح، بدان نوشته شده است. هندوستانی و اردو و بنگالی و سینهالی (رایج در سیلان) و رومانی (زبان کولی ها) از زبان های امروزی هندی است. ب) ایرانی: شاخۀ ایرانی در هزارۀ اول پیش از میلاد مسیح در ایران و افغانستان، و در شمال در منطقۀ میان مجارستان و ترکستان چین رایج بوده است. قدیم ترین گونه های شاخه ایرانی، اوستایی و فارسی باستان است که اوستایی، زبان اوستا کتاب مقدس زردشتیان، و زبان فارسی باستان، زبان رسمی داریوش کبیر (سلطنت از 522 تا 486 پیش از میلاد مسیح) و خشایار شا (سلطنت از 486 تا 465 پیش از میلاد مسیح) و جانشینان آنان است. برخی از زبان های امروزی شاخۀ ایرانی عبارتند از: فارسی و پشتو و کردی و آسی و بلوچی. یونانی یونانی، به خلااف داشتن گویش های مختلف، در طول تاریخ یک زبان بوده است. این زبان حداقل از 1600 پیش از میلاد مسیح در یونان رایج بوده است. قدیم‌ ترین اثر زبان یونانی نوشته هایی است بر لوحه هایی مربوط به 1200 سال پیش از میلاد مسیح که از جزیرۀ کرت به دست آمده است؛ پس از آن، کتاب ‌های ایلیاد و ادیسه از آثار هومر است که متعلق به سدۀ هشتم پیش از میلاد مسیح است. ایتالیایی مهم ترین زبان گروه ایتالیایی، لاتینی است که اصلاً زبان شهر رم بوده و مادر زبان‌های ایتالیایی، رومانیایی، اسپانیایی، پرتغالی و فرانسوی است. قدیم ترین اثر لاتینی متعلق به سدۀ ششم پیش از میلاد مسیح است؛ اما ادبیات لاتینی از سدۀ سوم میلادی شروع می شود. ...

فهرست

بخش اول: زبان فارسی در دوره باستان فصل اول: زبان های هند و اروپایی فصل دوم: ایران باستان فصل سوم: زبانهای ایرانی باستان فصل چهارم: ویژگی های دستوری ایرانی باستان (فارسی باستان و اوستایی) فصل پنجم: الفبا در دوره باستان فصل ششم: واژگان زبان های باستانی ایران فصل هفتم: شعر و وزن آن در ایرانی باستان فصل هشتم: نمونه هایی از نوشته‌های باستانی بخش دوم: زبان فارسی در دوره میانه فصل اول: ایران میانه فصل دوم: زبان های ایرانی میانه فصل سوم: الفبا در ایران میانه فصل چهارم: ویژگی های دستوری زبان های ایرانی میانۀ غربی فصل پنجم: واژگان ایرانی میانۀ غربی فصل ششم: حرف نویسی و آوانویسی نوشته های ایرانی میانۀ غربی فصل هفتم: نمونه هایی از نوشته های ایرانی میانۀ غربی فصل هشتم: شعر در ایرانی میانۀ غربی بخش سوم: زبان فارسی در دوره نو فصل اول: ایران نو فصل دوم: زبانهای ایرانی نو فصل سوم: ویژگی های دستوری فارسی دری فصل چهارم: واژگان فارسی دری فصل پنجم: وزن شعر در فارسی دری فصل ششم: الفبای فارسی دری

مولف: دکتر محسن ابوالقاسمی انتشارات: سمت