کتاب تاریخ ادبیات قرن بیستم روسیه - آبتین گلکار

کتاب تاریخ ادبیات قرن بیستم روسیه، اثری از گروه نویسندگان و ترجمه آبتین گلکار در نشر چشمه به چاپ رسیده است.

آغاز قرن بیستم و یا دقیق‌تر، اواخر قرن نوزدهم  در روسیه همراه با تغییر و تحولاتی بود که آثار آن در سده بیست به خوبی مشخص و نمایان گشت و هم‌چنان اثرات قدرتمند آن  کم و بیش مشاهده می‌گردد. در این میان با توجه به تحولات و رخدادهای سیاسی و اجتماعی حاکم بر روسیه و شوروی سابق، شکوفایی و بالندگی ادبیات این ملت و کشور، درخور توجه و دقت بیشتری است. این دوره که در مرز سده‌های نوزده و بیست جان گرفته، با نام «عصر زرین» شناخته می‌شود چراکه با وجود تمام کمی و کاستی‌های دوران، اما شاعران و ادیبانش را، به سوی حقیقت و ندای وجدان رهسپار نمود. با وجود تمام گوناگونی که در ادبیات این برهه اعم از تنوع فرمی، شیوه‌های ادبی و سبک‌ها می‌توان مشاهده کرد، اما همگی منشأ یکسانی دارند که همان سرچشمه گرفتن از دوران رشد و شکوفایی است که در زمان یاد شده حاکم شده بود؛ به طوری که فراز و فرودهایی که در سرنوشت و آینده روسیه دخیل بودند، به خوبی در ادبیات این دوره منعکس شده و افرادی در این دوران مجال هنرنمایی ادبی یافتند که که به گفته روزانوف، هم‌پای هومر یونانی، شکسپیر انگلیسی و دانته ایتالیایی پیش رفته‌اند و نام کشور خویش را بر سر زبان‌ها انداخته‌اند. در همین راستا  آبتین گلکار از میان کتاب‌های فراوانی که تاریخ ادبیات روسیه را مورد بررسی قرار داده‌اند؛ کتاب حاضر را جهت ترجمه به زبان فارسی برگزیده است. به اذعان او، تاریخ ادبیات قرن بیستم روسیه، توسط جمعی از اساتید دانشگاهی نگاشته شده که خود، در آن تحصیل می‌کرده است، از این جهت با کتاب حس نزدیکی بیشتری احساس نموده و این اثر را که به عنوان کتاب درسی سال یازدهم مدارس روسی‌زبان اوکراین مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ به  فارسی ترجمه نموده است. گفتنی‌ست سطح بالای کتاب، عاملی گشته تا حتی در دانشگاه‌های این کشور نیز تدریس ‌گردد. به هر روی، محتوای اثر حاضر،  تمام تاریخ ادبیات قرن بیست روسیه را در برمی‌گیرد؛ چه آنان که آخرین بارقه‌های مکتب رئالیسم را به دوش می‌کشند هم‌چون بونین و کوپرین و چه آنان که تازه‌ترین نمایندگان پست مدرنیسم‌اند پس از فروپاشی شوروی. لازم به ذکر است در هر جامعه و کشوری بنا به محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی حاکم بر آن، گروهی مخالف وجود دارند که نام بردن از آنها در منابع رسمی ممنوع است، با این حال و با توجه به حال و هوای سیاسی قبل از دوره پروسترویکا و فضای ممنوعیتی که برای برخی وجود داشت اما کتاب حاضر با این محدودیت مواجه نبوده و از تمام ادیبان و شاعران و افراد نام برده شده است از این‌رو مخاطب به راحتی با تمام نگرش‌ها مجال آشنایی می‌یابد که این از نقاط قوت کتاب به حساب می‌آید. کتاب با نگاهی به رئالیسم و سرنوشت آن آغاز می‌گردد، سپس ادیبان با تفکیک دهه‌های فعالیت و حضورشان معرفی می‌شوند. به منظور آشنایی با هر یک از اشخاص، تصویری از وی نیز گنجانده شده است. مختصری از شرح زندگی، سبک و سیاقی که هر یک در زمینه ادبیات داشته‌اند و نقشی که در روند و سیر ادبیات این سده ایفا کرده‌اند با بیانی روشن و شفاف تشریح شده است. به این ترتیب سیر تکاملی ادبیات  در روسیه قرن بیستم به صورت سازمان‌یافته و منسجم با رعایت ترتیب تاریخی در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

برشی از متن کتاب

نثر هنری روس در اواخر سده نوزدهم میلادی تحولات عمیقی را از سر گذراند. این فرآیند با تجدیدنظر در ارزش‌های اجتماعی، عقیدتی و هنری همراه بود، ولی از همان آغاز گرایشی به ادامه سنت عظیم ادبی قرن نوزدهم روسیه نیز در آن وجود داشت. مهم‌ترین ارزش این سنت را «ماهیت قهرمانانه» آن می‌دانستند (اصطلاح س. ونگروف)، یعنی اینکه ادبیات از آرمان‌های والای اخلاقی و اجتماعی الهام می‌گرفت. برای آنکه بتوان تصور کرد سنت‌های رئالیسم کلاسیک تا چه اندازه نیرومند بود، کافی است به یاد بیاوریم که آن زمان چخوف و تالستوی هنوز زنده بودند و مشغول آفرینش. با نوآوری که چخوف وارد ادبیات کرد، یعنی نوسازی نظام ارزش‌گذاری‌های هنری، مایه شگفتی همگان بود. این نوسازی عبارت بود از اینکه پدیده‌های به‌ظاهر خرد و ناچیز زندگی به موضوعاتی برای توصیف هنری عمیق و بی‌غرض تبدیل شوند. و. استرادا، پژوهشگر معاصر ایتالیایی ادبیات روس، در این باره می‌نویسد: «شکل دادن به چیزهای فاقد شکل در جامعه امروز، یافتن معنا و بی‌معنایی زندگی امروز، تأکید بر امید در نومیدی هستی امروز، این است مهم‌ترین دستاورد معنوی و ادبی چخوف.» نثر او به جای رمان (یعنی ژانر غالب ادبیات روس در نیمه دوم سده نوزدهم) در قالب داستان‌های کوتاهی آفریده می‌شد که به «داستان‌های چخوفی» معروف شدند. خوانندگان معاصر چخوف این داستان‌ها را همانند حلقه واسطی پذیرفتند میان نسل قرن نوزدهمی داستایفسکی و تالستوی از یک طرف، و تمام ادبیات جدید روسیه قرن بیستم (از جمله ادبیات سمبولیستی) از سوی دیگر. لف تالستوی نیز نه تنها در ادبیات بین دو قرن حضور داشت، بلکه بر آن تأثیر نیرومندی هم نهاد. زمان هم به نوبه خود بر او تأثیر می‌گذاشت و دقیقاً همین موقع بود که دگرگونی‌های عمیقی در هنر تالستوی رخ داد. و از نظر اخلاقی بر معاصرانش تأثیری استثنایی داشت و او را مظهر «وجدان و حقیقت» (اصطلاح ل. آندریف) و الگوی رفتار اجتماعی نویسندگان می‌دانستند. نوشته‌های مطبوعاتی او (مقالات «نمی‌توانم سکوت کنم»، «بردگی زمانه ما»، «قتل مکن») تبدیل به راهکارهایی برای طغیان در برابر فشار حکومت بر افراد جامعه شده بود. چارچوب‌های هنری تالستوی نیز با عقاید اخلاقی و اجتماعی دوره آخر زندگی‌اش هماهنگی داشت. تالستوی به واسطه این عقاید از تجدید ساختار اصول رئالیسم هواداری می‌کرد. تغییرات، پیش از هر چیز، در شیوه روایت اثر رخ داد. تالستوی از روایت‌های همراه با جزئیات توصیفی فراوان و مفصل که از شاخصه‌های ادبیات رئالیستی بود به سبکی ساده و نوعی اختصار پرمغز و نمادوار روی آورد که نمونه‌هایش را می‌توان در داستان‌های موعظه‌وار کتاب مقدس و داستان‌های مردمی پیدا کرد. این شیوه روایت در نثر ایوان بونین و لئانید آندریف سیر تکاملی پیمود. تلاش برای پرده‌برداری از مسائل فردی و تکرار ناشدنی زندگی انسان که باز از شاخصه‌های رئالیسم بود در نثر تالستوی و سایر نویسندگان اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم با تلاش برای نمایش مسائل رایج و عام و همگانی تلفیق شد. این گرایش در نثر و نمایش‌نامه‌نویسی لئانید آندریف به اوج رسید. این مسیری بود که از مرگ ایوان ایلیچ تالستوی، این «ماجرای بسیار معمولی و بسیار هولناک»، آغاز می‌شد و به زندگی انسان آندریف با شخصیت‌های فاقد فردیتش می‌انجامید

فهرست

مقدمه مترجم ادبیات اواخر سده نوزدهم - اوایل سده بیستم میلادی سرنوشت رئالیسم در ادبیات اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی ایوان بونین الکساندر کوپرین ماکسیم گورکی سمبولیسم الکساندر بلوک آکمئیسم نیکالای گومیلیوف آنا آخماتوا فوتوریسم ولادیمیر مایا کوفسکی ادبیات دهه 1920 یوگنی زامیاتین میخاییل زوشنکو سرگی یسنین مارینا تسوتایوا آسیپ ماندلشتام میخاییل بولگاکوف آندری پلاتونوف ادبیات دهه 1930 میخاییل شولوخوف باریس پاسترناک نیکالای زابالوتسکی ادبیات دهه 1940 - اواسط دهه 1950 آلکساندر تواردوفسکی ادبیات اواسط دهه 1950 - دهه 1960 آلکساندر سالژنیتسین ادبیات دهه‌های 1980 - 1970 واسیلی شوکشین ایوسیف برودسکی ویکتور آستافیف والنتین راسپوتین ادبیات روسی خارج از مرز برخی از ویژگی‌های جریان ادبی معاصر نمایه

(مجموعه ی نویسندگان) مترجم: آبتین گلکار انتشارات: چشمه