کتاب بابک خرم دین - سعید نفیسی

سعید نفیسی کیست؟

«سعید نفیسی»، مترجم، مورخ، زبان‌شناس و پژوهشگر معاصر است. وی از نخستین اساتید دانشکده ادبیات و حقوق در دانشگاه تهران بود. در این صفحه به شرح مختصری از زندگینامه سعید نفیسی و معرفی آثار این استاد تاریخ و ادبیات خواهیم پرداخت؛ اگر از علاقه مندان به مطالعه کتاب های تاریخ و کتاب های ادبیات هستید، همراهِ کتابانه بمانید.

زندگینامه سعید نفیسی

سعید نفیسی، متولد هجدهم خردادماه سال 1284 در تهران است. پدربزرگ وی (حکیم نفیس ابن عوض کرمانی) از پزشک‌های به‌نام زمان خود محسوب می‌شد. نفیسی تحصیلات خود را در مدرسه‌ای مشهور، که به دست پدرش تاسیس شده بود، گذراند. نقل است که او در مدرسه شاگردی شلخته، ولی به شدت شیفته‌ی مطالعه بود. زمانی که 15 سال داشت به اصرار و تلاش برادرش برای تحصیل به اروپا رفت و در فرانسه و سوئیس درس خواند و سپس در سال 1297، پس از بازگشت به ایران، به تدریس زبان فرانسه مشغول شد. نفیسی مدتی نیز در «وزارت فواید عامه ایران» مشغول به کار شد. در همان سال به گروهی تحت عنوان « گروه نویسندگان مجله دانشکده» ملحق شد و در آنجا با «ملک‌الشعرای بهار» به مدت یک سال همکاری کرد. به گفته‌ی عبدالحسین زرین کوب، سعید نفیسی دارای شخصیتی چندبُعدی بود؛ یعنی شخصی که به طور همزمان به مسائل و موضوعات مختلف از جمله: تاریخ، ادبیات، زبان‌های گوناگون اشراف و تسلط داشت؛ کتاب می‌نوشت، روزنامه نگاری بلد بود و در شعر و شاعری نیز دستی بر آتش داشت. [caption id="attachment_305655" align="aligncenter" width="319"] سعید نفیسی در نوجوانی[/caption] همسرش، پریمرز نفیسی درباره وی می‌گوید:

«نفیسی واقعاً عاشق کتاب بود. او مصرف مفید و به جای پول را فقط در خریدن کتاب می‌دانست؛ به‌طوری‌که ضروری‌ترین احتیاجات شخصی خود را در این راه صرف می‌کرد. می‌گویند در مدرسه شاگرد زیاد منظمی نبود، ولی هوش و حافظه‌اش عالی بود. مطالعه را از همان اوایل جوانی دوست داشت. عقیده داشت کتاب باید چاپ شود و به دست مردم برسد. کتاب را نباید حبس کرد و جلوی پیشرفت فکری مردم را گرفت. باید وسیله به‌دست مردم داد تا هر کس هر قدر مایل است، مطالعه کند، و روشن‌بین و روشنفکر شود و این مسئله را یک قدم اساسی برای پیشرفت جامعه و به خصوص جوانان می‌دانست. هیچ وقت با هیچ ناشری درگرفتن حق تألیف سخت نمی‌گرفت. سعید نفیسی در جمع‌آوری کتاب حریص بود، هر نوع کتاب و نوشته و مجله، مربوط یا نامربوط به رشته‌های تخصصی خود جمع می‌کرد. حدود پنجاه سال از دوران زندگی را صرف این کار کرد. شاید بهترین مجموعه کتاب‌های روسی دربارهٔ ایران از آنِ او باشد. او توانسته بود به‌مناسبتِ مسافرت‌های متعددی که به شوری رفته بود، در طول چهل سال آخر زندگی‌اش اکثر آثار روسی دربارهٔ ایران را گردآوری کند. نفیسی مردی بود پاکدل و خوشرو. وقتی از کسی می‌رنجید، رودرروی از او گِله می‌کرد. اگر چه در نویسندگی بی‌پروا بود و گاه نوشته‌هایش موجب رنجش دوستان می‌گردید، چون نیتی پاک داشت، خیلی زود با دوستانِ آزرده، صفا می‌کرد. تند برمی‌آشفت و تندتر از آن آرام می‌گرفت. نفیسی صاحب صفات برجسته‌ای بود که مجموع آن‌ها کمتر در فردی یافت می‌شد».

[caption id="attachment_305656" align="aligncenter" width="289"] سعید نفیسی در زمان تحصیل[/caption]

---

مطالعه بیشتر: زندگینامه و آثار خلیل خطیب رهبر

---

سعید نفیسی و اشتغال به حرفه‌ی معلمی

سعید نفیسی 11 سال پس از بازگشت به ایران در وزارت فرهنگ استخدام شد. در این حین، علاوه بر تدریس زبان فرانسوی، در مدارس مشهوری از جمله دارالفنون، به تدریس پرداخت. در سالهای بعد به استخدام دانشگاه تهران درآمد و همانطور که قبلا اشاره کردیم، به تدریس در دانشکده‌های حقوق و ادبیات مشغول شد. نفیسی، عضویت در فرهنگستان زبان و ادب فارسی و ریاست کتابخانه مجلس شورای ملی را نیز در کارنامه خود داراست.

ابداع نثر دانشگاهی به دست سعید نفیسی

نثر دانشگاهی، یکی از انواع شیوه نگارش است که در آن نویسنده می‌بایست از ایجاد هرگونه پیچیدگی، تکلف و تزئینات بیهوده در کلام خود، پرهیز کند؛ در حقیقت نویسنده باید طوری منظور خود را در این شیوه نگارش بیان نماید که خواننده به راحتی متوجه منظور و جان کلام شود. در این سبک از نوشتار، دستورات زبان رعایت می‌شوند و مولف به پیرایش جملات و عدم استفاده از آرایه‌های غیرضروی مبادرت می‌ورزد. سعید نفیسی یکی از بنیانگذاران این شیوه نگارش بود و در نوشته‌های خود نیز این سبک را به صورت تمام و کمال اعمال می‌کرد. بخشی از تبحرِ این چنینیِ نفیسی و تسلط بی‌مثال وی در ابداع و استفاده از این سبک، به وقوف و احاطه وی به زبان‌های مختلف از جمله: یونانی، عربی، فرانسوی، روسی، لاتین و چندین زبان دیگر مربوط می‌شد. [caption id="attachment_305657" align="aligncenter" width="400"] سعید نفیسی در همسرش پریمرز و فرزندانش، نوشین و بابک[/caption]

تلاش برای به رسمیت شناختن نام ایران در مجامع بین المللی

تا اوایل قرن 20 میلادی کشور ما با نام های «پارس» و«پرشیا» در مجامع بین المللی شناخته می‌شد. نفیسی از روشنفکران باستانگرا و یکی از مختصصین مورد اعتماد رضا شاه بود. در سال‌های حکومت پهلوی، سعید نفیسی به رضاخان پیشنهاد داد تا نام کشور را به «ایران» تغییر دهد؛ وی در حقیقت خواستار بازگشت به نام باستانی و قدیمی کشور شد. سرانجام در زمستان سال 1313 شمسی، دولت در یک اعلامیه رسمی از سایر کشورها خواست تا در مکاتبات خود از کلمه «ایران» به جای سایر اسامی استفاده کنند.

خدمات نفیسی در راستای ترجمه آثار شاخص ادبی

نفیسی در ترجمه و تصحیح آثار ادبی و فرهنگی ید بیضایی داشت؛ طوری که بسیاری از کتاب‌های ترجمه شده به دست وی، به معترترین و پرطرفدار ترین ترجمه آن کتاب بدل شده‌اند. او عمر پربار خود را صرف ادبیات و آثار فرهنگی نمود و در این راه آثار ماندگاری نیز از خود به جا گذاشت.  از میان آنها می‌توان به کتاب های ایلیاد و ادیسه هومر، که در دسته‌بندی کتاب های اسطوره جای دارند، اشاره نمود. [caption id="attachment_305660" align="aligncenter" width="450"] نفیسی در میان انبوه کتاب های خود[/caption]

ماجرای سرقت از کتابخانه ملی

ماجرای اتهام سرقت سعید نفیسی به سال‌هایی برمی‌گردد که وی در اوج شهرت بود. شرح اتهام به این صورت بود که نفیسی برخی از نسخه‌های خطی کتاب‌های نفیس را از کتابخانه مجلس شورای ملی به سرقت برده است. نقل قولی نیز از «مهدی ماحوزی» وجود دارد که می‌گوید: «سعید نفیسی آدم نفیسی است و کتاب‌های نفیس هم سرقت می‌کند». «حسین حائری» در کتاب ارج‌نامه خود، در این باره، می‌نویسد:

« زمانی که من در کتابخانه مجلس مشغول‌بودم، گزارش کرده‌بودند که چندین کتاب از کتابخانه به سرقت رفته ‌است و از اتهام‌ها چنین برمی‌آمد که گویا این کار توسط آقای سعید نفیسی انجام شده ‌بود. این امر موجب گردید تا دادسرای وقت، قسمت کتابهای خطی را مهر و موم کند و به هیچ‌کس اجازه ندهد به کتابها دست بزند. از آن زمان، مسئولان وقت هیچ اعتمادی به استاد نفیسی نداشتند، از این رو به من پیشنهاد کردند که مسؤولیت معرفی نسخه‌های خطی را بر عهده بگیرم. هیچ‌کس حق ورود به مخزن را نداشت، اما در مورد آقای نفیسی یک استثنایی وجود داشت، یعنی ایشان به‌راحتی با چمدان به داخل مخزن رفت‌وآمد می‌کرد. یک روز کتابدار متوجه شد بعضی از کتابها در جاهایی بریدگی و پاره‌شدگی دارد، به این جهت موضوع را به رئیس وقت کتابخانه گزارش می‌دهد. بعد از طی تشریفاتی، مأمورین به خانه ایشان می‌روند و حدود 78 کتاب را که ایشان مخفیانه از کتابخانه خارج کرده‌بود، می‌یابند و به کتابخانه عودت می‌دهند. تقریبا تمام کتابهایی را که آقای نفیسی به خانه برده بود، از آثار منحصربه‌فرد و متون کهن فارسی بود. نحوه عملکرد ایشان هم این‌طور بوده که وقتی کتابی را به خانه می‌برد، جلد آن را عوض می‌کرد و درون آن کتاب دیگری را تعبیه می‌کرد و دوباره آن را به جای اولش بازمی‌گرداند.»

هرچند که با چنین سخنانی نمی‌شود خدمات ارزنده نفیسی را به فرهنگ و ادب ایران نادیده گرفت و یا از شان چنین استادی کاست. لازم به ذکر است که عده کثیری نیز نسبت دادن چنین کاری را به سعید نفیسی یک حرف کودکانه می‌دانند و آن را تهمتی ناروا برای از بین بردن چهره فرهنگی نفیسی قلمداد می‌کنند.

پژوهش های نفیسی در تاریخ ایران

همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، مهمترین حوزه‌های فعالیت سعید نفیسی، تاریخ و ادبیات هستند؛ وی مورخی باستان‌گرا و مصحح تعدادی از کتاب های متون نثر کهن، همچون «کتاب تاریخ بیهقی» است. در حقیقت، پیش از نفیسی کسی برای تصحیح این کتاب اقدام نکرده بود و وی اولین و بهترین مصحح کتاب تاریخ بیهقی می‌باشد. این نکته درمورد فعالیت های تاریخی سعید نفیسی شایان ذکر است که با اینکه کارهای او جزو نخستین تصحیح‌هاست اما از نظر تاریخی به طور کامل قابل استناد و معتبر است. داستان های تاریخی زیادی نیز به قلم استاد نفیسی به رشته تحریر درآمده که از جمله آنها میتوان به «کتاب فرنگیس» اشاره کرد که به نوعی «تاریخ زن در ایران» محسوب می‌گردد. یکی از دغدغه های تاریخی نفیسی در زمان رضاخان، تغییر خط فارسی و تبدیل آن به لاتین، به منظور پیشرفت، بود (همانند ترکیه). اما این امر هرگز در ایران شکل اجرایی پیدا نکرد.

طرد شدن نفیسی در سال های آخر عمرش

نفیسی در اواخر عمر از جامعه فرهنگی و هنری طرد شد؛ وی زمانی که متوجه شد افکار نسبت به او حالت تهاجمی پیدا کرده و هیچکس حاضر به همکاری با وی نبود و مجلات مهم نیز حاضر به پرداخت مبلغی در ازای چاپ مقالاتش نبودند، به فرانسه مهاجرت نمود و در همانجا درگذشت.

آثار سعید نفیسی

• کتاب ایلیاد (ترجمه)
• کتاب ادیسه (ترجمه)
• کتاب بابک خرمدین
• کتاب سرچشمه تصوف در ایران
• کتاب دیوان شاه نعمت الله ولی
• کتاب آرزوهای بر باد رفته (ترجمه)
• کتاب ستارگان سیاه
• کتاب خاطرات ادبی یک استاد
• کتاب تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر
• کتاب فرنگیس
• کتاب یادگار نادر شاه
• کتاب نیمه راه بهشت
• کتاب بزرگان ادب و کتاب شناسی (مقالات سعید نفیسی)
• کتاب قابوس نامه (تصحیح)
• کتاب دیوان اوحدی مراغه‌ای (تصحیح)
• کتاب تاریخ بیهقی (تصحیح)

خرید کتاب های سعید نفیسی از کتابانه

در این صفحه به بررسی و شرح زندگینامه و معرفی کتاب های سعید نفیسی پرداختیم؛ شما می‌توانید برای خرید کتاب های سعید نفیسی روی کتابانه حساب کنید. کتابانه یکی از معتبرترین مراجع فروش کتاب در زمینه‌های گوناگون است. برای سفارش، نام کتاب مورد نظر خود را در نوار جستجو بنویسید و با افزودن آن به سبد خرید، منتظر تحویل گرفتن آن در سریع‌ترین زمان ممکن، درب منزل خود، باشید.