کتاب ایران در عصر صفویه (چراهای تاریخ ایران 6)

کتاب ایران در عصر صفویه ششمین جلد از مجموعه ی چراهای تاریخ ایران نوشته ی محمد علی علوی کیا و تصویر گری امیر نساجی توسط انتشارات قدیانی به چاپ رسیده است.

این کتاب جلد 6 از مجموعه ی " چراهای تاریخ ایران " است و به شرح تأسیس سلسله ی صفویه و زندگی پادشاهان این دوره می پردازد. ایران پس از فروپاشی سلسله ی ساسانی و حمله ی اعراب به ایران، حدود نهصد سال حکومت یکپارچه و مستقل نداشت. در این فاصله حکومت های محلی نیمه مستقل به وجود آمدند، ولی عملا خراج گزار حکومت مرکزی بغداد بودند. در این بین ایران بارها مورد تاخت و تاز قرار گرفت و بعد از حمله مغولان و حکومت تیموریان و حکومت های ترک و محلی پایه های حکومت صفوی شکل گرفت و توانست شکوه و عظمت را به ایران بازگرداند. مهد صفویه شهر اردبیل در آذربایجان بود. شیخ صفی الدین اردبیلی بنیان گزار مسلک تصوف بود و چهره ای محبوب در میان بزرگان دوران خود داشت. او از راه کسب درآمد از املاکش به فقرا و نیازمندان کمک می کرد. صوفیان اعتقاد به ساده زیستی و عزلت نشینی و عبادت داشتند. تیمور لنگ پس از فتح آنکارا به اردبیل رسید و با خواجه علی که مقام تصوف را داشت ملاقات کرد و درخواست او را مبنی بر آزادی اسرای جنگ پذیرفت. در زمان شیخ جنید و شیخ حیدر نیروهای نظامی بقعه ی شیخ صفی پیشرفت کرد. پس از مرگ شیخ حیدر خانواده و همسرش اسیر شده و به فارس منتقل شدند. سالها بعد آنها پس از آزادی به آذربایجان بازگشتند. سلطان علی به دست دشمنان کشته شد و اسماعیل و ابراهیم به حاکم گیلان پناه بردند. اسماعیل دوازده ساله به مقام تصوف رسید و توانست در جنگی پادشاه شروان و بازماندگان آق قویون لو را نابود کند و به تبریز برود، تاجگزاری کند و رسما حکومت صفویه را تأسیس کند. او مذهب شیعه را مذهب رسمی ایران اعلام کرد. او توانست حکومت ازبک ها را نابود کند و سرزمین های هرات و مرو و قندهار را ضمیمه ی خاک ایران کند. از مهم ترین جنگ های ایران در زمان شاه اسماعیل جنگ چالدران بود که منجر به شکست ایران شد، زیرا سپاه عثمانی مجهز به توپ و تفنگ بود. در زمان حکومت او تجارت رونق یافت و تبریز به یک مرکز تجاری تبدیل شد. او پادشاهی مغرور بود که پس از شکست چالدران بسیار آسیب دید و هیچ گاه نتوانست بر خشم خود چیره شود و گاه می گساری می کرد. او در سی و هفت سالگی بر اثر بیماری سل درگذشت و پسر ده ساله اش شاه تهماسب بر تخت نشست...متن کتاب خلاصه ای از تاریخ دوره ی صفوی است. تصاویر بر برگرفته از اماکن، تصاویر و آثار به جا مانده از آن دوره است. این کتاب در کتاب نامه ی رشد آموزش و پرورش معرفی شده است.

 

برشی از متن کتاب

چرا سپاهیان قزلباش از سلاح آتشین استفاده نکردند؟ برخلاف امپراطوری عثمانی که اولین دولت مسلمانی بود که سلاح آتشین را به کار گرفته و از آن به مقیاس وسیع در جنگ استفاده می کرد؛ شاه اسماعیل و سپاهیان قزلباش، استفاده از آن را نشانه ی ناجوانمردی و بزدلی می دانستند. لازم به یادآوری است که در اروپا توپ قبل از تفنگ دستی اختراع شده بود. در نیمه ی دوم قرن چهاردهم میلادی " هشتم هجری " تمام قدرت های نظامی عمده ی اروپا از جمله انگلستان، اسپانیا و پرتغال توپ خانه را به کار می بردند. دولت عثمانی این سلاح جدید را که باعث انقلابی در فنون جنگ شده بود از حدود سال ١4٢0 م./ ٨٢٣ ه.ق به کار گرفت و عثمانیان به زودی در آن پیش رفتند، به طوری که در هنگام محاصره ی قسطنطنیه در ١4٥٣ م./ ٨٥٧ ه.ق سربازان عثمانی در کاربرد ان مهارت بسیار یافته بودند؛ حتی عثمانی ها می توانستند توپ هایی در اندازه ی بسیار بزرگ بسازند. در ایران نیز نخست اوزون حسن، پادشاه ان قویون لو کوشید با استخدام یکصد نفر توپچی با تجربه از ونیز ایتالیا، ارتش خود را به سلاح آتشین مجهز نماید. اولین کاربرد ثبت شده ی توپ توسط صفویه سال ٨٩٣ ه.ق/ ١4٨٨ م. است که شیخ حیدر(پدر شاه اسماعیل) از این سلاح در محاصره ی قلعه ی گلستان استفاده کرد. و این ٢6 سال قبل از واقعه ی جنگ چالدران بود. نبرد چالدران به شاه مغرور ایران این واقعیت تلخ را اثبات کرد که اتکای صرف به شجاعت و جانبازی سربازان برای پیروزی کافی نیست. شاه اسماعیل برای آبادی تبریز و رونق تجارت چه کرد؟ اگر چه دوران ٢4 ساله ی سلطنت شاه اسماعیل بیشتر به جنگ و خون ریزی گذشت اما وی در فرصت اندکی که یافت در آبادانی تبریز، پایتخت خود، و رونق تجارت آن کوشید. یک سیاح ونیزی، زیبایی شهر تبریز را با ونیز مقایسه کرده است که در آن کاخ های متعدد و با شکوه، با سقف های لاجوردی و زراندود، گرمابه های عمومی و مساجد متعدد وجود داشت. شهری که با کمک هنرمندان و صنعتگران به نگارستانی دلپذیر تبدیل شده بود. تجارت در شهر رونق یافته بود و علاوه بر گروهی از ارمنیان که واسطه ی داد و ستد میان تبریز و حلب، درشام بودند، جمعی از بازرگانان یهودی نیز از بسیاری از نقاط به ویژه بغداد متوجه تبریز شدند. ابریشم خام شمال ایران از راه تبریز به حلب و دمشق و دیگر شهر ها صادر می شد و دیبای زربفت بصره و تافته های کاشان و پرند یزد در بازار تبریز عرضه می شد، چنان که سلطان سلیم پس از تصرف شهر دستور داد عده ای از هنرمندان و صنعت گران تبریزی را به استانبول بفرستاند.

فهرست

  پیشگفتار مقدمه پیدایش طریقت صفویه اوضاع ایران در آستانه ی ظهوردولت صفویه چگونه بود؟ اردبیل کجاست و چگونه مرکز جنبش صفویان شد؟ صفی الدین اردبیلی که بود؟ پیروان شیخ صفی الدین از چه گروه هایی بودند؟ شیخ صفی الدین چگونه زندگی می کرد؟ صوفیان چه کسانی بودند و چه باورهایی داشتند؟ جانشینان شیخ صفی الدین چه کسانی بودند؟ ماجرای ملاقات خواجه علی و تیمور لنگ چه بوده است؟ چگونه طریقت صفویه به جنبش مسلحانه سیاسی تبدیل شد؟ جنگجویان قزلباش چگونه پدید آمدند؟ تاسیس دولت صفویه چگونه نوجوانی چهارده ساله پایه گذار نخستین دولت مستقل در ایران شد؟ رسمیت یافتن تشیع در ایران چه آثار و پی آمدهایی داشت؟ بر سر شبیک خان ازبک چه آمد؟ چرا روابط صفویان با دولت عثمانی تیره شد؟ در مکاتبات سلطان سلیم و شاه اسماعیل چه مطالبی مبادله شد؟ در جنگ چالدران چه گذشت؟ چرا سپاهیان قزلباش از سلاح آتشین استفاده نکردند؟ شاه اسماعیل برای آبادی تبریز و رونق تجارت چه کرد؟ چرا علمای شیعه به ایران دعوت شدند؟ مکتب نقاشی هرات چگونه به سلطنت رسید؟ چرا شاه تهماسب برای جنگ با عثمانی روش «زمین سوخته» را در پیش گرفت؟ چرا قزوین پایتخت صفویان شد؟ نخستین انگلیسی که به دربار صفوی آمد که بود و با او چگونه رفتار شد؟ درعصر صفویه زبان و ادبیات فارسی چگونه در هند گسترش یافت؟ وضع عمومی مردم ایران در زمان سلطنت شاه تهماسب چگونه بود؟ چرا مردم تبریز علیه صفویان شورش کردند؟ چرا با مرگ شاه تهماسب دربار صفویه صحنه جنگ های خونین شد؟ دوره ی کوتاه سلطنت شاه اسماعیل دوم چگونه گذشت؟ شکوفایی و عظمت صفویه چرا از شاه عباس صفوی با لقب «کبیر» نام می برند؟ ارتش ایران چگونه به سلاح آتشین مجهز شد؟ پرتغالی ها چگونه از خلیج فارس اخراج شدند؟ شاه عباس چگونه بیگانگان را از ایران بیرون کرد؟ اصفهان چگونه «نصف جهان» شد؟ چرا میدان نقش جهان را کلکسیون هنر و معماری عصر صفوی می دانند؟ زندگی شبانه در میدان نقش جهان چگونه بود؟ مراسم شاهانه درمیدان نقش جهان چگونه برپا میشد؟ محله جلفا چرا و چگونه ساخته شد؟ بازی ها و سرگرمی های مردم در دوره صفویه چه بود/ ایرانیان چگونه غذا می خوردند؟ طرز لباس پوشیدن ایرانیان چطور بود؟ شاهزاده خانم های درباری چگونه تربیت می شدند؟ رسم قهوه خانه نشینی در ایران چگونه پدید آمد؟ مهم ترین مرکز شاهنامه خوانی در اصفهان کجا بود؟ کشیدن تریاک چگونه در ایران رواج یافت؟ برای روشنایی از چه وسایلی استفاده می شد؟ مردم عادی در چگونه جاهایی زندگی می کردند؟ صنعتگران دوره گرد چگونه کار می کردند؟ صادرات و واردات ایران در دوره ی صفوی چه بود؟ چه نوع سکه هایی در ایران اوج  داشت؟ کاروان سراها برای چه منظوری ساخته می شدند؟ اخلاق ایرانیان چگونه بود؟ ژان شاردن که بود؟ سازمان سیاسی- ادار حکومت صفویه چگونه بود؟ رسم قرق کردن چه بود؟ چگونه ایرانیان با تلسکوپ و سمعک آشنا شدند؟ داوری و مجازات مجرمان در دوره صفویه چگونه صورت می گرفت؟ چیگین ها چه کسانی بودند؟ خوش نویسان بزرگ عهد صفوی چه کسانی بودند؟ بزرگ ترین نقاشان عصر صفویه چه کسانی بودند؟ فروپاشی صفویه چرا پس از شاه عباس کبیر دولت صفوی رو به انحطاط نهاد؟ شاه عباس دوم برای احیای عظمت صفویان چه کرد؟ چرا برنامه حفر تونل کوه رنگ به زاینده رود به انجام نرسید؟ آخرین پادشاهان صفوی چه  کسانی بودند؟ چگونه تجارت خارجی ایران رو به تنزل نهاد؟ دولت صفویه چگونه سقوط کرد؟ منابع

• معرفی شده در کتاب نامه ی رشد آموزش و پرورش
• نویسنده: محمد علی علوی کیا
• تصویرگر: امیر نساجی
• انتشارات: قدیانی