کتاب اندیشه سیاسی در اسلام معاصر - حمید عنایت

کتاب اندیشه سیاسی در اسلام معاصر نوشته ی حمید عنایت و ترجمه ی بهاءالدین خرمشاهی توسط انتشارات خوارزمی به چاپ رسیده است.

نویسنده با بیان تفکرات و نظریات گوناگون متفکران مسلمان، به تشریح مبانی فکری آن ها پرداخته است. کتاب شامل یک مقدمه و پنج فصل می باشد. در مقدمه، نویسنده درباره تاثیرات روش های سنتی بر اندیشه های کنونی اسلام بحث کرده و در این بین از  اندیشه های سیاسی متفکرانی چون رشید رضا ، حسن البنا و ابو الاعلی مودودی استفاده کرده است. همچنین در فصل دوم به جریان تلاش برخی اندیشمندان مسلمان جهت باز آفرینی حکومت اسلامی پس از پایان خلافت عثمانی اشاره شده است. مولف در فصل های بعدی، تفاوت های سیاسی، تعارض و توافق بین دو فرقه اسلام یعنی تشیع و تسنن را توضیح داده و نشان می دهد که رابطه این دو در عصر جدید تحول یافته و از طریق گفت و گو های درون فرقه ای، تبدیل به یک رابطه پایدار، متحد و مفید شده است. این رویکرد، در بخش های دیگر کتاب نیز تکرار شده و نمونه هایی از به هم نزدیک شدن و حل تعارضات میان تشیع و تسنن را آورده است. در ادامه نویسنده، اندیشه های سیاسی و ایدئولوژی های معاصر یعنی ناسیونالیسم، دموکراسی و سوسیالیسم را بیان کرده و توضیحاتی را درباره آن ها ارائه می کند. لازم به ذکر است این کتاب به عنوان منبعی موثق در شناخت عناصر تفکر اسلامی در جهان شناخته شده و هم اکنون برای دانش جویان رشته علوم سیاسی قابل استفاده است.

برشی از متن کتاب

فصل دوم بحران خلافت اندیشه سیاسی سنی در عصر جدید با الغای خلافت به حکم مجلس کبیر ملی ترکیه در سال 1924 به نقطه عطفی رسید. این یکی از آن رویداد های نمادین (سمبولیک) در تاریخ بود که، هرچند با تاخیر، زوال نهاد های اجداد کهن را رقم می زد. این رویداد در زمانی رخ داد که تجدد خواهی دینی آغاز دیده به همت اسد آبادی (افغانی)  و عبده، شور و شتاب خود را از دست داده بود، ولی مع الوصف بسان اوج یک دوره طولانی از جوشش فکری در میان مسلمانان که از اواخر قرن هجدهم میلادی در گرفته بود، جلوه گر شد. الغای خلافت، بحثی عمیق بین تجدد خواهان و سنت گرایان براه انداخت، و چندی امید تشکل ترکیبی (سنتز) از آراء متخالف را، به عنوان سرآغاز احیای اندیشه سیاسی اسلامی، داد. ولی به زودی مشاجرات تلخ، همراه با واکنش هائی که در قبال دین زدائی و عرفی سازی ترکیه پدید آمده بود، منتهی به برخورد های شدید تری شد که به نفع سنت گرایان تمام شد و بالنتیجه با کشاندن ذهن مسلمانان به جست و جوی بدیلی برای خلافت، بدل به یکی از عواملی شد که صلای حکومت اسلامی در می داد. در واقع خلافت اسم بی مسمائی بود که به نهادی اطلاق می شد که در راس سلسله مراتب سیاسی عثمانی قرار داشت. داستان تایید نشده ای به سلطان سلیم اول نسبت می دهند که می خواسته است در قرن شانزدهم میلادی (دهم هجری) ترتیبی بدهد که گوئی خلافت از آخرین خلیفه ی عباسی، به نام متوکل به او رسیده است. ولی حقیقت امر هرچه باشد، فقه ای سنی از به رسمیت شناختن عنوان خلیفه برای سلطان ابا کردند، و این ناشی از یکی از دو جهت بود، یعنی یا ناشی از این دلیل بود که طبق نظر فقه ای حنفی که مذهب شان مورد حمایت سلاطین عثمانی بود، خلافت واقعی فقط در عهد خلفای راشدین صورت بسته بود، یا اینکه نسب قریشی را به بعضی دیگر از علما شرط لازم برای خلافت می شمرده اند. از این روی، تا قرن هجدهم (دوازدهم هجری)، که حکومت عثمانی به دلایل سیاسی، باریک اندیشی های عقیدتی و فقهی را کنار گذاشت، و سلطان را خلیفه اعلام کر، عنوان خلیفه برای سلطان به کار نرفت. وسیله مشخص این امر نو ظهور، همانا پیمان «کوچک قینارچه» بود که در سال 1774 بین ترکهای عثمانی و روسیه منعقد گردید، و طبق آن سلطان متعهد شد که استقلال کامل تاتاذ های کریمه و کوچان را که تا آن زمان جزو امپراطوری عثمانی بودند، برسمیت بشناسد. آرنولد می گوید: از آن جا که ملکه روسیه خود را حامی مسیحیان پیرو کلیسای ارتدوکس، ساکن در منطقه ی عثمانی خواند، زعمای عثمانی که مسئول معاهده بودند، به سلطان خود، در جنب القاب دیگر لقب «خلیفه مقتدر دیانت محمدی» دادند تا به او قدرت معنوی همانندی برای سلطه بر مسلمانان ببخشند. در طی زمان، مجتهدان و زعمای دینی  احتجاجات کافی در دفاع از این مصلحت عملی سیاسی بخرج دادند و بعدها ضرورت حفظ وحدت مسلمانان در برابر توسعه طلبی غرب، مایه تقویت این امر شد. اوضاع و احوالی که منتهی به الغای خلافت شد، از شکست عثمانی در جنگ اول جهانی، و تلاش های مصطفی کمال (آتاتورک) -بانی ترکیه جدید- برای غیر دینی ساختن کشور نشات گرفت.

فهرست

پیشگفتار مترجم پیشگفتار یاد و سپاس مقدمه: ارتباط گذشته با حال 1- تشیع و تسنن: تعارض و توافق 2- بحران خلافت 3- اندیشه حکومت اسلامی 4- ناسیونالیسم، دموکراسی و سوسیالیسم 5- نظری به تجدد خواهی شیعه

نویسنده: حمید عنایت مترجم: بهاءالدین خرمشاهی انتشارات: خوارزمی