کتاب اصول طراحی معماری همساز با اقلیم در ایران - طاهباز

کتاب اصول طراحی معماری همساز با اقلیم در ایران (با رویکرد به معماری مسجد) به تألیف دکتر منصوره طاهباز و مهندس شهربانو جلیلیان در انتشارات دانشگاه شهید بهشتی به چاپ رسیده است.

شناخت روش های حفاظت محیط زیست و بهینه سازی مصرف انرژی، یکی از اهداف و رسالت های جامعه امروزی به شمار می رود؛ چرا که استفاده از این شگردها در ساخت و ساز فضاهای امروز، می تواند بدون تحمیل کوچک ترین هزینه اضافی، سهم چشمگیری در بهینه سازی مصرف سوخت های فسیلی نماید.

این کتاب ابتدا با شناسایی تنوع های مختلف ایران از نظر ساخت و ساز فضاهای زندگی و پهنه بندی اقلیمی آغاز می گردد. سپس با استناد به نیازهای اقلیمیِ هر پهنه، به شناسایی شگردهای به کار رفته در معماری بومی این مناطق می پردازد و چگونگی ساخت یک مسجد با ایده آل های جهانی در این پهنه های گوناگون را شرح می دهد. کتاب مذکور متشکل از 7 فصل  می باشد که عبارتند از: 1‐ معرفی روش کار و پهنه های اقلیمی ایران 2‐ سواحل دریای خزر 3‐ کوهستان ‌ها و کوه پایه های مرتفع 4‐ کوه پایه های نیمه مرتفع، دشت ها و کویر ها 5‐ جلگه خوزستان و جازموریان 6‐ سواحل و جزایر دریای عمان و خلیج فارس 7‐ مرور پایانی

فصول اول و دوم، پهنه بندی اقلیمی ایران برای ساخت انواع مساجد و پهنه بندی معماری، ویژگی های اقلیمی خلیج فارس، ضوابط طراحی، ویژگی های فضاهای باز، نیمه باز و بسته، ویژگی جداره ها و ... را شرح می دهند. فصول سوم و چهارم، مخاطب را با مشخصات آب و هوای کوهستانی، نیازهای اقلیم کوهستانی و چگونگی ساخت مسجد و تعیین قبله، جهت و شکل ساختمان، شکل پشت بام ها، مشخصات آب و هوای دشتی و کویری، یخ بندان و ... آشنا می کنند. فصول پنجم و ششم، به معرفی ویژگی های اقلیمی، شرایط آب و هوایی، ویژگی های معماری، ضوابط طراحی، شکل، تناسبات، محل استقرار حیاط های مساجد و ... در جلگه خوزستان و جازمویان و سواحل و جزایر عمان و خلیج فارس می پردازند و در نهایت فصل هفتم، شگردهای اقلیمی به کار رفته در معماری مساجد سنتی تا انتهای دوره قاجار و ضوابط طراحی مساجد هم ساز با اقلیم را بیان می کند.

 

فهرست

1‐ معرفی روش کار و پهنه های اقلیمی ایران  2‐ سواحل دریای خزر  3‐ کوهستان ‌ها و کوه پایه های مرتفع  4‐ کوه پایه های نیمه مرتفع، دشت ها و کویر ها  5‐ جلگه خوزستان و جازموریان  6‐ سواحل و جزایر دریای عمان و خلیج فارس  7‐ مرور پایانی

برشی از متن کتاب

‐ معرفی روش کار و پهنه های اقلیمی ایران 1‐1 پهنه بندی اقلیمی ایران ویژگی ‌های اقلیمی هر محل به عوامل متعددی بستگی دارد که موجب تفاوت اقلیم در چهار سطح اقلیم کلان، میانه، محلی و خرد می ‌شود. در سطح اقلیم کلان که منطقه وسیعی را در بر می‌ گیرد، تفاوت های آب و هوایی بسیار بارز است و مناطق اقلیمی مختلفی چون گرم و خشک، معتدل و مرطوب ،گرم و مرطوب، سرد و ... را در بر می گیرد. در این سطح پهنه های اقلیمی واقع در یک قاره یا یک کشور مشخص می ‌شود. مناطق واقع در یک اقلیم کلان، اگر چه از نظر کلیات اقلیمی مشابه اند، اما از نظر شدت گرما و سرما یا میزان رطوبت، بارندگی و یخبندان مشابه نیستند و خود به گروه های کوچک تری تقسیم پذیرند که اقلیم میانه نامیده می ‌شود. معمولاً هر اقلیم کلان به دو یا چند اقلیم میانه (زیر اقلیم) تقسیم می شود. مانند اقلیم نسبتاً سرد و اقلیم بسیار سرد که زیر مجموعه اقلیم سرد محسوب می‌ شوند. مناطق واقع در اقلیم میانه به سطوح کوچک تری به نام اقلیم محلی تقسیم می‌ شود. ویژگی‌های جغرافیایی و توپوگرافی نظیر شدت و جهت شیب زمین، سطوح آب و گیاه، مجاورت با جنگل یا بیابان، باغ ها و مزارع، مجموعه های ساختمانی می‌ توانند موجب بروز اختلافاتی در شرایط اقلیمی قسمت های مختلف یک مجتمع شوند مانند  اقلیم محلات مختلف واقع در یک شهر. در سطح بسیار کوچک، خصوصیات موجود در ساختار یک فضای خاص مانند یک کوچه، یک حیاط، یا ... موجب بروز اختلافات جزئی اقلیمی می ‌شود، مانند اختلاف بین اتاق چ‌های رو به آفتاب و پشت به آفتاب در یک خانه که به عنوان زمستان نشین و تابستان نشین شناخته می‌ شوند. این سطح، اقلیم خرد نامیده می ‌شود. در این پژوهش مطالعات بر مبنای تشخیص ویژگی های اقلیمی مناطق مختلف ایران در حد اقلیم کلان انجام می‌ شود که بر اساس آمار هواشناسی و مقایسه آن با معیارهای آسایش گرمایی برای فضاهای باز و بسته می باشد. در این خصوص آمار بسیاری از ایستگاه‌ های هواشناسی ایران شامل: دما، رطوبت، باد، بارندگی و یخبندان گردآوری و معدل گیری و پس از مقایسه با شرایط آسایش، گروه بندی می شود با این روش تا کنون تقسیم بندی های متعددی انجام شده که در ادامه معرفی می ‌شوند. 1‐1‐1 تاریخچه پهنه بندی اقلیمی با دیدگاه ساختمانی اولین پهنه بندی اقلیمی ایران با دیدگاه ساختمانی، در پژوهش جمشید ریاضی در سال 1356 ارائه شده است. در این پژوهش، با استفاده از معیار آسایش زیست اقلیمی الگی ایران بر اساس شرایط تابستانی به 5 گروه و بر اساس شرایط زمستانی به 6 گروه تقسیم شده است. این مطالعه تنها با استفاده از آمار هواشناسی 43 ایستگاه سینوپتیک کشور صورت گرفته و حالتی کلی دارد. در این پهنه بندی ویژگی های معماری هر پهنه بررسی نشده است. پهنه بندی دیگر در سال 1366 توس نگارندگان بر اساس معیار آسایش دمای موثر صورت گرفت. ...

تألیف: دکتر منصوره طاهباز - مهندس شهربانو جلیلیان انتشارات: دانشگاه شهید بهشتی