کتاب مبانی نظری هنرهای تجسمی - آیت اللهی

کتاب مبانی نظری هنرهای تجسمی تالیف دکتر حبیب الله آیت اللهی توسط انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

ایجاد  آثار هنری و درست کردن آن ها نیاز به یک شناخت اولیه از اصول و مبانی هنر دارد، به همین دلیل آن ها را می توان به الفبا، قواعد درک زبان و ابداع در هنرهای تجسمی و بصری تعبیر کرد. آشنا شدن با این مبانی می تواند تا حد زیادی در درک کردن جهان بصری موثر باشد، آنچه در روزگار ما در قالب هنرهای تجسمی جای می گیرد عبارت است از : عکاسی، گرافیک، نقاشی، طراحی و مجسمه سازی، به طور کلی می توان گفت همه هنرهایی که به صورت بصری ارائه یا دیده می شوند و با تصویر سروکار دارند، اصول و مبانی مشترکی دارند که ( مبانی هنرهای تجسمی ) یا ( مبانی هنرهای بصری ) نامیده می شوند. نویسنده کتاب " مبانی نظری هنرهای تجسمی " را در ده فصل ارائه کرده است که عبارتند از : 1. دیباچه 2. بُعد و ابعاد گوناگون اثر هنری 3. بعد نخست ( نقطه ) 4. بعد دوم ( خط ) 5. بعد سوم ( تاریک _ روشن ) 6. رنگ  7. گستره و گنج  8. اندازه ها ( تناسبات )  9. ترکیب، تقسیم تاریک _ روشن در گسترده   10. سرآمد

برشی از متن کتاب

1. دیباچه: با گشودن چشم ها می بینیم، این دیدن  هر چقدر ناچیز باشد بزرگ و شگفت انگیز است، چشم، به مجرد دیدن مقایسه می کند و این اولین گام به سوی ( سنجش ) اندازه گیری و اندازه زنی است. باریک بینی، تفکر و تعقل آن را آسان می کند، شناخت حاصل می گردد و ادراک کامل جسم دیده شده عملی می شود، در این حال گوییم جسم نگریسته شده است و در اینجا جسم دیده شده و نگریسته شده ( نگاه کرده شده ) با هم متفاوتند ... 2. بُعد و ابعاد گوناگون اثر هنری : لزوم شناخت و درک آن یا به اصطلاح فرنگی ( دیمانسیون ) برای تفهیم هنر و یک آفرینش آگاهانه، متعهد و در مسیر ( توحید ) آنچنان است که تا پای کنش آگاهانه در میان نیاید، اثر بسیار سطحی و در حد تکامل خودش فریبنده ولی بی محتوا خواهد شد. ما اصولا وقتی از ( محتوا ) سخن می گوییم، منظورمان برداشتی ظاهری و یا به عبارت دیگر مادی، از یک منظره یا بخشی از ( طبیعت مادی ) نیست...  3. بعد نخست ( نقطه ) : نخستین قسمت یک اثر هنری نقطه است، از دیدگاه فیزیک و ریاضی نقطه ( موجودی ) است ( موهوم ) با ابعاد فیزیکی صفر که درازا، پهنا، ژرفا و بلندا ندارد؛ لیکن به طور قراردادی به وسیله ی لکه ی بسیار کوچکی که به زحمت می توان دید ترسیم می شود. از دیدگاه هنر، نقطه موجودی است ( حقیقی ) و ( واقعی ) که می تواند درازا، پهنا، ژرفا و بلندا داشته باشد و تنها یکی یا دوتا از این ابعاد فیزیکی و ریاضی را به خود تخصیص دهد...  4. بعد دوم ( خط ) : ( خط هندسی ) موجودی است ( وهمی ) و ( فرضی ) که از جا به جایی نقطه هندسی موهوم و فرضی، در اثر کنش نیرویی بیرونی یا درونی به وجود می آید. یعنی زمانی که نیروی بیرونی یا درونی نقطه، از بیرون یا درون بر مرزهای بیرونی نقطه و تنها در یک سو ضربه و نیرو وارد می سازد، نقطه از موضع ساکن خود به ناگهان کنده می شود و در مسیر برداری سوی ضربه حرکت می کند. می توان چنین تعبیر کرد که خط از بی نهایت نقطه های نزدیک به هم یا به هم چسبیده، در یک ردیف و یک سو به وجود می آید...  5. بعد سوم ( تاریک _ روشن ) : اساس طبیعت بر این منوال گذارده شده است که دو بخش تاریک و روشن پی در پی هم آیند. آن ها نمادهایی صریح هستند و مفاهیم روحانی و عرفانی زیادی را در بردارند، تا تاریکی نباشد نوری نیست و تا نور نیاید محتوا آشکارا نشود. اهمیت تاریک _ روشن در هنرهای تجسمی و در هنرهای دیگر ( به ویژه نمایشی ) بیش از هر بعد و عنصر آفرینشگر دیگر است که آغاز پیدایش و وسیله ی شناخت شکل، دیسه و گنج است...  6. رنگ : پرمحتوا و مهم ترین بخش هنر رنگ است. از دیدگاه فیزیک، رنگ پرتوهای نورانی دیدنی است که طول موج آنها از 400 میکرون یا نونامتر تغییر می کند و از بنفش ها با طول موج ( 439 )، نیلی ها ( 459 )، آبی ها ( 492 )، سبزها ( 532 )، زرد ها ( 571 )، نارنجی ها ( 596 ) و سرخ ها ( 645 ) تشکیل شده است. این نورهای رنگین از تجزیه نور سفید به وسیله یک منشور و ایجاد طیف یا بیناب حاصل می گردند...  7. گستره و گنج : منظور از گستره ( plan ) رویه ای محدود و مفروض است که به منظور خاصی محدود شده باشد و به طور معمول، رویه ای مربعی شکل یا مستطیل را برای اجرای آثار هنری به عنوان گستره انتخاب می کنند. گستره به چندین طریق به وجود می آید : از انفجار نیرویی متمرکز در نقطه و انبساط مرزهای آن در جهت تنها دو بعد فیزیکی _ هندسی و یا از حرکت خط در تمام طول خود، در غیر مسیر پیدایش خویش در اثر نیرویی یا نیروهایی بیرونی که در تمام نقاط خط اثر یکنوخت می گذارند...  8. اندازه ها ( تناسبات ) : اساس طبیعت بر تناسبات و اندازه های ویژه ای پی افکنی شده است که در نظمی خاص، جریان تکوینی جهان و کیهان را شامل گشته، سیر تکاملی اش را به سوی کمال رهنمون می کند. هر اثری که در این عالم به وجود آید ( خواه هنری و خواه غیر از آن ) اگر از اندازه های اساسی به کار گرفته شده در طبیعت بیرون باشد، غیرعادی، نا خوشایند و ناپذیرا می گردد...  9. ترکیب، تقسیم تاریک _ روشن در گسترده : در هر اثر هنری پیش از آنکه عناصر آفرینشگر ترکیب، نقطه ها، خط ها، گستره ها و رنگ ها در جای خود قرار گیرند، بررسی تقسیم تاریک _ روشن ها ( تنالیته ها ) الزامی است و این نیز در نسبتی خاص که با اندازه های گستره اصلی هماهنگ باشد، امکان پذیر است...  10. سرآمد : هنر به مثابه بیانی ویژه و راهی برای نیل به توحید، خداشناسی، ارشاد مخلوق، معرفت خالق و اثر هنری به عنوان وسیله انتقال اندیشه هنرمند به بیننده و نگرنده، دارای الفبایی ویژه و وسیله ها و ابزارهای خاص خود است. این الفبا و این وسیله ها را در مجموع ( ابعاد ) هنر و اثر هنری گفته و آنها را در دو رده ( ملموس )، ( نا ملموس ) یا ( معنوی ) جا داده ایم... در کتاب " مبانی نظری هنرهای تجسمی "  برای درک بهتر خطوط و شکل ها تصاویری نیز ارائه شده است.

فهرست

بینش و نگرش سنجش و شمارش یادداشت ها موقعیت نقطه در گستره اصلی یا گستره ترکیب خط نگاشتاری خط اریب یا قطری خطوط همگرا و واگرا تاریک _ روشن ایجاد خط می کند تاریک _ روشن در ترکیب با رنگ ایجاد حزن و اندوه می کند تاریک _ روشن مکمل رنگ است رنگ چیست ؟ کیفیت رنگی کدام است ؟ کنش رنگ در یک ترکیب هنری شکل های هندسی ساده : بررسی اجمالی گستره اصلی یا زمینه مربع زاینده یا مربع شاخص مصر و نسبت های لاهوتی مارپیچی لگاریتمی یا مارپیچ طلایی خطوط رهنمونگر در مستطیل طلایی تقسیمات درونی مربع لوکوربوزیه و مودولور توضیح رسم نگاشتاری اصلاح گستره اصلی جستجوی هندسی در خرد _ نگاره های ایرانی پنج ضلعی های طلایی در طبیعت تصویرهای گواه فهرست آیات قرآنی فهرست تصاویر  

نویسنده: دکتر حبیب الله آیت اللهی انتشارات: سمت