کتاب مرزبان نامه – خطیب رهبر

برشی از متن کتاب

داستان موش و مار

گاو پای گفت: شنیدم که وقتی موشی در خانه ی توانگری خانه گرفت و از آن جا دری در انبار برد1 و راهی بباغ کرد و مدت ها بفراغ دل2 و نشاط طبع در آن جا زندگانی می کرد و بی غوایل3 زحمت متعرضان بسر می برد.

هر کو بسلامتت4 و نانی دارد         وز بهر نشستن آشیانی5 دارد

نه خادم کس بود نه مخدوم6 کسی          گوشاد بزی7 که خوش جهانی8 دارد

و آنک در پناه سایه ی حصن امن9 با کفایت نعمت10 نشستن در چار بالش11 خرسندی میسر دارد12 و بر سر این13 فضله طمع14 جوید، سزاوار هیچ نیکی نباشد.

اذا الصحه و القو……………………….ه باق لک و الامن

و اصبحت اخا حزن                 فلا فارقک الحزن15

روزی ماری اژدها پیکر با صورتی سخت منکر16 از صحرای شورستان لب تشنه17 و جگر تافته18 بطلب آبشخور19 در آن باغ آمد و از آن جا گذر20 بر خانه ی موش کرد، چشمش بر آن آرام جای21 افتاد، دری چنان22 در23 بستان سرای24 گشاده25 که در امن26 و نزهت27 از روضه ی ارم28 و عرصه ی حرم29 نشان داشت، با خود گفت:…

1- دری در انبار برد: دری به انبار گشود 2- فراغ دل: آسودگی خاطر 3- غوائل زحمت: بلای انبوهی و ازدحام، تشبیه صریح 4-  بسلامت: تندرست، صفت، ترکیب شده از پیشوند و اسم 5- آشیان: لانه، مجاز مرسل ذکر خاص و اراده ی عام (خانه) 6- مخدوم: سرور، مولی، اسم مفعول از خدمت 7- بزی: زندگی کن 8- خوش جهان: صفت و موصوف – رباعی است منسوب به خیام و از بحر هزج 9- حصن امن: دژ ایمنی و آسودگی از رنج و آسیب، تشبیه صریح 10- کفایت نعمت: کافی بودن خواسته و فراهم بودن رزق 11- چار بالش خرسندی: چهار متکی (=متکا)، مسند شاه و بزرگان – چار بالش خرسندی: مسند قناعت، تشبیه صریح  12- میسر دارد: به آسانی فراهم آورد 13- بر سر این: افزون بر این، بر سری 14- فضله: به فتح اول و سکون دوم افزونی و بقیه و زائد مانده – فضله ی طمع افزونی آز، تشبیه صریح 15- اذا….: چون تندرستی و نیرو و ایمنی تو را بر جای باشد و با آن حال هنوز غم ناک باشی، پس غم از تو جدا مباد؛ بیت از بحر هزج است 16- منکر: بضم اول و سکون دوم و فتح سوم زشت، اسم مفعول از انکار، صفت صورت است و سخت قید منکر 17- لب تشنه: تشنه لب، حال برای مار 18- جگر تافته: سوخته جگر، عطف بر لب تشنه 19- آبشخور: آبخور، آب خورد، اسم مرکب، چشمه یا جائی که مردم و جانوران از آن آب نوشند 20- گذر … کرد: گذشت، فعل مرکب، بهتر است میان دو بخش فعل مرکب جدایی نیفتد و گفته شود «از آن جا بر خانه ی موش گذر کرد» 21- آرام جای: جای آسایش و آرامش، اسم مرکب ساخته شده از اضافه ی مقلوب 22- دری چنان: چنان دری، موصوف و صفت 23- در: حرف اضافه به معنی به سوی 24- بستان سرای: سرابستان، اسم مرکب ساخته شده از دو اسم، مقصود خانه ی بزرگی در باغی دلگشا باشد 25- گشاده: گشاده بود یا باز بود، جمله ی حالیه به حذف «بود»…