کتاب فلسفه ادبیات - پیتر لامارک

کتاب فلسفه ادبیات نوشته پیتر لامارک با ترجمه میثم محمدامینی توسط نشر نو به چاپ رسیده است.

این کتاب توضیحی فلسفی درباره ی این که چرا برخی از رمان ها و نمایش نامه ها را هنری اصیل از ادبیات می دانیم اما عبارات منظوم روی کارت تبریک ها یا برخی از داستان ها را در این مجموعه قرار نمی دهیم، ارائه می دهد. تحلیل فلسفیِ ادبیات، فعالیت ها و رویه های موجود در دنیای ادبی را به شیوه ای بسیار دقیق مورد بررسی قرار می دهد، به همین دلیل توضیحات فلسفیِ این کتاب را می توان ناشی از دقت بالا برای نگارش هر مطلب آن در نظر گرفت. ترکیب دو مقوله ی ادبیات و فلسفه، بدون شک جذابیت های زیادی برای افراد مشکل پسند خواهد داشت. پیتر لامارک می کوشد مقام و جایگاه واقعیِ این پژوهش تازه نامگذاری شده یعنی "فلسفه ادبیات" را به همگان نشان دهد و البته که هدف این نویسنده انگلیسی، خودش نوعی کاری فلسفی به حساب می آید. لامارک که سال های سال است در دانشگاه های معتبر دنیا، فلسفه تدریس می کند، به خوبی از پس نگارش این کتاب بر آمده است و "فلسفه ادبیات" را به اثری جامع تبدیل کرده که می توان چندین و چند بار آن را خواند و از تحلیل های خارق العاده اش نهایت لذت و استفاده را برد.

برشی از متن کتاب

در فلسفه هنر و زیبایی ‌شناسی هم گاهی سه گانه مشابهی را مطرح کرده اند که در آن سطح پایه عبارت است از آثار هنری و فعالیت‌های هنرمند، سطح مرتبه اول شامل اظهارنظرهای منتقدان و سطح مرتبه دوم در برگیرنده جملات فیلسوفان درباره سطح مرتبه اول است. همین تقسیم بندی ها می توان به سادگی به فلسفه ادبیات منتقل کرد و به این ترتیب به شاعر و منتقد و فیلسوف نقش های متمایز خودشان را نسبت داد. هرچند چنان که خواهیم دید به دلایلی محکم باید نسبت به این تقسیم ساده نگاهی محتاطانه داشته باشیم، اما جذابیت هایی هم در آن هست که نباید نادیده گرفت. مثلا در این تقسیم‌بندی تمایز میان انواع مختلف تخصص به روشنی نشان داده می شود. توانایی سرودن شعر متفاوت است و توانایی نوشتن درباره شعر و مهارت در کار اول به هیچ عنوان مستلزم مهارت در کار دوم نیست. شاعران لزوماً منتقدان خوبی نیستند، البته منتقدان هم شاعران خوبی نیستند. اما نکته اساسی این است که جهت این گفتمان ‌ها یکسره متفاوت از رمان نویسان و شاعران از یکسو و منتقدان از سوی دیگر همگی کاربر زبان هستند، اما اهداف و هنجارهای داوری درباره نوشته های شان به وضوح متفاوت است. کسانی که برای درهم آمیختن انواع مختلف دستاوردها در این سطوح مختلف می کوشند، مثلاً با برکشیدن نوشته های منتقد به جایگاه صورتی از هنر، از درک تفاوت های عمیق میان اهداف و انتظارات مربوط به حرکت ناتوانند. درباره سطح مرتبه اول و مرتبه دوم هم نظر مشابهی را می توان بیان کرد. اگر نقدا شکلی از شرح و ارزیابی آثار ادبی بدانیم، آنگاه فیلسوفان لزوما منتقدان خوبی نیستند و همین طور منتقدان هم لزوما فیلسوفان خوبی نیستند. اما این تقسیم‌بندی سه‌گانه به رغم جذابیت اولیه اش در فلسفه ادبیات نباید پذیرفته شود. مشکلات از همان سطح پایه آغاز می شود. آثار ادبی انواع طبیعی نیستند و بدون مجموعه ای از کنش ها و داوری ها که در چارچوب آن شناسایی و ارزیابی می‌شوند، اصلاً وجود ندارند. با بیانی جانبدارانه می شود گفت که این آثار نه تنها موضوع گفتمان نقد به شمار می آیند بلکه به یک معنا محصول آن نیز هستند. آثار ادبی هویت خود را تا اندازه ای به واسطه آن نوع علایقی که در منتقدان ادبی برمی ‌انگیزد کسب می ‌کنند. پیوندی درونی و منطقی میان خود این آثار و بحث های مربوط به آنها وجود دارد پس اینکه صرفاً آنها را در دو سطح مختلف قرار دهیم چنان که گوئی منطقا تمایزب میان آنها هست رضایت بخش نیست. در مورد رابطه سطح مرتبه اول و مرتبه دوم یعنی میان نقد و فلسفه هم دشواری‌هایی هست. فیلسوف ادبیات، به عنوان محقق متوجه منطق و اهداف نقد ادبی در جایگاهی مثلا مشابه فیلسوف فیزیک قرار ندارد، زیرا حوزه پژوهش مورد نظر یعنی نقد متکثرتر از آن است که از جهت روش شناختی موضوع منسجم و واحد را پدید آورد. به نظر می ‌آید دیدگاهی که فلسفه ادبیات را فرانقد می شمارد در توضیح دو جلوه اصلی آن، چه به عنوان فعالیتی توصیفی چه به عنوان فعالیت هنجاری اساسا ناکام است. از نگاه توصیفی فرانقد در پی شناسایی اصول بنیادین نقد است از طریق مشاهده کارهای کنونی و انتزاع از آن. اما در مواجهه با مجموعه ای از رویکردهای انتقادی بهترین نتیجه ای که از چنین فعالیتی می توان به دست آورد دسته ای از اصول مربوط به هر رویکرد است.

فهرست

پیشگفتار سپاسگزاری 1 هنر 2 ادبیات 3 نویسنده 4 مطالعه اثر ادبی 5 داستان 6 صدق 7 ارزش کتاب شناسی واژه نامه نام نامه

• نویسنده: پیتر لامارک
• مترجم: میثم محمدامینی
• انتشارات: نشر نو