loader-img
loader-img-2
کتابانه
کتابانه

کتاب دولت و جامعه در ایران - همایون کاتوزیان

5 / -
موجود شد خبرم کن

کتاب دولت و جامعه در ایران (انقراض قاجار و استقرار پهلوی) به قلم دکتر محمدعلی همایون کاتوزیان و ترجمه ی حسن افشار در نشر مرکز به چاپ رسیده است.

نویسنده در این کتاب درباره دولت و جامعه در ایران به دو کار دست زده است. نخست، مفصلترین و جامعترین صورت از نظریه حکومت استبدادی خود ( دولت استبدادی و جامعه استبدادی) را با تحلیل و شواهد تطبیقی از تاریخ ایران و اروپا در زمینه چگونگی مالکیت، قانون، مشروعیت، عصیان، تحرک اجتماعی و غیره عرضه کرده است. دیگر اینکه نظریه حکومت استبدادی را به عنوان الگوی جامعه شناسی تاریخی ایران در مطالعه رویدادهای پایان قرن نوزدهم تا سال 1941 / 1320 به کار بسته است. این دوره نسبتا کوتاه، شواهد فراوانی برای نظریه استبداد ایرانی فراهم می آورد، و نظریه نیز، به نوبه خود، درک تاریخی- تحلیلی وقایع و تحولات اجتماعی و سیاسی بعدی در ایران قرن بیستم را آسانتر می سازد. دوره مورد تحقیق در این کتاب، در تاریخ دراز ایران تقریبا منحصر به فرد است. این دوره نسبتا کوتاه که پی در پی شاهد طغیان و انقلاب و کودتا، جنگ داخلی و خارجی، هرج و مرج وحاکمیت استبداد است، حتی در تاریخ پرتلاطم ایران کمابیش غیر عادی است. ولی آنچه بیشتر موجب ویژگی خاص آن می گردد، خصوصیات ظاهرا جدید (مدرن) این رویدادهاست، که با این حال ریشه در سنتهای دیرینه دارند.

در تاریخ ایران، سوء قصد به جان حکام (محبوب یا منفور) یک راه معمول برای سر به نیست کردن آنها بود، اما سابقه نداشت که دستفروش روشنفکر میانه حالی مثل میرزا رضای کرمانی مبادرت به قتل سلطانی مانند ناصر الدین شاه کند؛ و تازه این کار را به نام قانون و عدالت و ترقی انجام بدهد. قدمت عصیان در تاریخ ایران به روزگار داریوش کبیر و خشایارشا بر می گردد، ولی سابقه نداشته که انقلابی با این هدف رخ دهد که حکومت استبدادی را سرنگون کند تا حکومت قانون را جانشین آن سازد. هرج و مرج همیشه پیامد سقوط حکومت استبدادی بود، اما هیچگاه به نام آزادی - چه رسد به قانون - توجیه نشده بود و هرگز شکل کشمکشهای پارلمانی ویرانگر و رویارویی قوای مقننه و مجریه را به اسم حکومت مشروطه و تفکیک قوا به خود نگرفته بود. هرج و مرج ناشی از سقوط حکومت استبدادی سرانجام با روی کار آمدن حکومتی قوی که در عرض مدت کوتاهی دولت استبدادی دیگری پدید آورده بود پایان یافته بود، ولی هیچگاه به اسم نجات میهن از سقوط و اضمحلال، عقب نیفتادن از قافله تمدن و نیل به ترقی و تجدد به پایان نرسیده بود.

پس دوره مورد مطالعه ما در واقع با همان الگوی سنتی تغییرات تاریخی در ایران، یعنی چرخه حکومت استبدادی - شورش و هرج و مرج - حکومت استبدادی، مطابقت می کند، هرچند به صورت کاملا تازه ای که نتیجه برخورد تجربه سنتی کشور با تجربه اروپای منجدد (مدرن) و پویاتر و نیرومندتر است. و به همین دلیل است که الگوی کهن در اشکالی ظاهر می شود که سابقه ای در تاریخ اروپای جدید ندارد: انقلاب برای استقرار قانون، هرج و مرج به نام آزادی، و احیای رژیم قدیم به خاطر وطن و تجددطلبی. اثر حاضر تلاشی برای نشان دادن منطق این تلفیق استثنایی بین عناصر قدیم و اشکال جدید در شکل گیری تاریخ معاصر ایران است. قرارداد 1919 / 1298 و کودتای 1921 / 1299 اجزای مهمی از این روند بودند. اما توجه خاص به آنها دو جهت داشته است. یکی اینکه این پدیده ها مساله هرج و مرج در این دوره را در بستر نقش واقعی و خیالی قدرتهای خارجی - و از جمله غلبه کامل نظریه جدید توطئه در صحنه سیاست ایران - به نقطه اوج خود می رسانند. این نظریه هم نتیجه انعقاد قرارداد 1919 بود و هم محصول سر خوردگیهایی که (پس از کودتا و تغییر سلطنت ) بر اثر ایجاد رژیم دیکتاتوری و حکومت استبدادی پدید آمد.

کل اثر، به همین صورت یکپارچه، سابقه ای دیرینه در تالیفات نویسنده راجع به تاریخ و جامعه و سیاست و ادبیات و اقتصاد سیاسی ایران دارد.

 


برشی از متن کتاب


مشروطیت و هرج ومرج: فاصله دوازده ساله پیروزی 1288 / 1909 تا کودتای 1299 / 1921 دوره هرج و مرج در مرگ ولایات بود. در همه انقلابها دیده ایم که وحدت اولیه نیروهای انقلابی بعد جای خود را کشمکشهای ویرانگر و مبارزات جناحی می دهد. در جنگهای داخلی و انقلاب انگلستان، اختلاف موقعی به نهایت رسید که تصمیم گرفتند شاه را محاکمه کنند. در انقلاب فرانسه کشاکش در مجلسهای ملی و مقننه آغاز شد، شدت مرگبارش را در کنوانسیون پیدا کرد که دوره «حکومت مطلقه آزادی» سن ژوست بود، در ترمیدور 1794 به اوج رسید و با کودتای بناپارت در برومر 1799 از نفس افتاد. انقلابهای 1830 و خصوصا 1848 نیزبه رویارویی سختی بین خود آزادیخواهان انجامید. در روسیه، انقلاب فوریه به درگیری لیبرالها و منشویکها با بلشویکها و سوسیال - انقلابیها منجر شد، که انقلاب اکتبر را پدید آورد، و به دنبال آن جنگ داخلی را، دولت تک حزبی را، و مبارزه بین کمونیستهای چپ و راست و میانه را، تا جناح استالین غالب شد و دیگران را از سر راه برداشت. در چین بیش از یک دهه پس از پیروزی کمونیستها به سال 1949، کشمکشهای درونی با انقلاب فرهنگی آغاز شد و رهبرانی مانند لیو شائو چی و لین پیانو را از میدان به در راند و حتی نزدیک بود چوئن لای را از صحنه سیاست خارج کند، تا بعد که دسته چهار نفره سرنگون شدند و ډنگ شیائو پینگ به قدرت رسید. ولی منازعات جناحی این انقلابها چنان شدتی را که در انقلاب مشروطه هرج و مرج و نابسامانی پدید آورد و کشور را تا آستانه تجزیه پیش برد، نداشت. برعکس، لااقل مدت کوتاهی، دولت مرکزی نیرومندتر و کاراتر شد. دستاوردهای نظامی و غیرنظامی انقلابی هم غالبا چشمگیر و گاه حتی معجزه آسا بوده اند. یک مثال مشهورش به دوره وحشت در فرانسه برمیگردد که فرانسویان هم نبرد والمی را بردند و هم شورشهای ولایات خودشان از جمله وانده را خواباندند.

فهرست


1- حکومت استبدادی: نظریه تطبیقی دولت، سیاست و جامعه در ایران 2- آزادی و لجام گسیختگی در انقلاب مشروطه 3- مشروطیت و هرج و مرج 4- مبارزه برای قرارداد 1919 5- مبارزه با قرارداد 1919 6- سقوط وثوق الدوله 7- سقوط مشیرالدوله 8- زمینه کودتا 9- کودتا 10- رضاخان و پایان هرج و مرج 11- رضاشاه و استبداد مدرن

(انقراض قاجار و استقرار پهلوی) نویسنده: دکتر محمدعلی همایون کاتوزیان مترجم: حسن افشار انتشارات: مرکز


ثبت دیدگاه


دیدگاه کاربران

اولین کسی باشید که دیدگاهی برای "کتاب دولت و جامعه در ایران - همایون کاتوزیان" می نویسد

آخرین بازدید های شما

۷ روز ضمانت بازگشت وجه ۷ روز ضمانت بازگشت وجه
ضمانت اصالت کالا ضمانت اصالت کالا
۷ روز هفته ۲۴ ساعته ۷ روز هفته ۲۴ ساعته
امکان پرداخت در محل امکان پرداخت در محل
امکان تحویل در محل امکان تحویل در محل