کتاب جغرافیای اقتصادی جهان – محتشم نوری

برشی از متن کتاب

فصل ۱: کلیات و تعاریف جغرافیای اقتصادی

 جغرافیای اقتصادی چیست؟

قبل  از بیان تعریف جامعی از جغرافیای اقتصادی این سوال مطرح است که استنباط مردم از این نام چیست. بسیاری از مردم از لغت اقتصاد این را می‌فهمند که اقتصاد ارتباط دارد با فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی، صیادی، حمل و نقل، درآمد و هزینه، مالیات و بسیاری موارد دیگر که با پول سر و کار دارد.

از مفهوم جغرافیا نیز برداشت ناقصی پیدا کرده اند و فکر می‌کنند جغرافیا فقط حاوی اسامی و موقعیت مکان ها، قاره ها، کشورها، دریاها، کوه ها، جنگل ها، جمعیت و این قبیل موارد است یا آن را مترادف با زمین شناسی می‌دانند. به خاطر رفع ابهامات است که بخشی از کتاب به طرف جغرافیای اقتصادی اختصاص یافته است. جغرافیایی اقتصادی همان گونه که از نام آن مشخص است ترکیبی است از دو علم جغرافیا و اقتصاد. بنابراین در تعریف آن اصول و مفاهیم هر دو علم را باید مورد توجه قرار داد. با این توضیح ابتدا علم جغرافیا را تعریف و بررسی می کنیم و سپس اقتصاد را تعریف کرده و نقش اقتصاد را در بهره‌ گیری بهینه از منابع جغرافیایی کره زمین توضیح می ‌دهیم و بالاخره به تعاریف دانشمندان از جغرافیای اقتصادی می ‌پردازیم.

 فصل ۲: جغرافیای انسانی

 جمعیت جهان و تغییرات جغرافیایی آن:

مطالعات جمعیت شناسی نشان می‌دهد که جمعیت دنیا در دو هزار سال قبل از ۲۵۰ میلیون نفر تجاوز نمی‌کرد. در نظام کمون اولیه و در دوران برده داری و زمین داری به واسطه وابستگی شدید انسان به زمین و پایین بودن تولید و گرسنگی و بیماری های مسری و جنگل های متعدد رشد جمعیت به کندی صورت می گرفت. به طوری که در مدت ۱۶ قرن تا سال ۱۶۰۰ میلادی جمعیت جهان به دو برابر رسید و ۵۰۰ میلیون نفر تخمین زده شد. ولی طی سه قرن پس از انقلاب صنعتی اروپا که از انگلستان شروع گردید، رشد جمعیت آهنگی سریع تر پیدا کرد و در سال ۱۹۰۰ به سه برابر یعنی ۱۵۰۰ میلیون نفر رسید. این رشد با شدت بیشتری ادامه یافت و جمعیت جهان در مدت پنجاه سال از مرز ۲۶۰۰ میلیون نفر تجاوز کرد.

فصل ۳: جغرافیای طبیعی

کمبود چوب و هیزم برای سوخت:

از بین رفتن درختان و پوشش گیاهی در کشورهای جهان سوم سبب شده است که مردم در مناطق روستایی با قحطی و کمبود شدید مواد سوختی مواجه شوند. در بسیاری از نواحی جنوب آسیا و آفریقا چنان چه چوب پیدا نشود از سرگین خشک شده گاو برای سوخت استفاده می‌ کنند. این عمل به نوبه خود غیر مستقیم از حاصلخیزی خاک می کاهد و مانع استفاده از کود حیوانی در کشاورزی می ‌شود. کارایی کم اجاق های چوبی در تولید حرارت باعث می ‌شود مقدار زیادی چوب توسط مردم جهان سوم سوزانده شود. در نتیجه خانواده‌ ها از استفاده چوب برای کاربردهای مفیدتر محروم می ‌شوند. علاوه بر مشکلاتی که کمبود چوب در جریان عادی زندگی انسان‌ ها ایجاد می‌ کند، نابودی منابع جنگلی سبب فرسایش خاک و افزایش خسارات ناشی از طغیان رودخانه‌ ها و جاری شدن سیل می شود. خساراتی که گاه جبران ناپذیر هستند و خطر نابودی خاک را برای نسل‌ های آینده در پی خواهند داشت.