کتاب اسطوره و آیین – میرچا الیاده

برشی از متن کتاب

اسطوره در روزگار باستان

پیر ماکسیم شول

تخیل نقش بزرگی در قلمرو اندیشه ایفا می کند چنان که اسطوره نیز در تمدن نقش دارد. هر چند اندیشه ی انتزاعی بسیار دیرتر از اسطوره تحول یافت، اما هرگز اندیشه ی اسطوره ای را به طور کامل از بین نبرد.

هر تمدنی، حتی از نوع بسیار ابتدایی، اسطوره های خودش را دارد و هر یک از اعضاء گروه در آن سهیم اند؛ این اسطوره ها وارد زندگی شان می شوند و بازتاب های عاطفی و خرد آن ها را تغذیه می کنند. (لوی برول، لوی استروس، کازنوو)

اساطیر در سراسر جهان باستان، از هند تا مصر، کلده و کرت نشو و نما یافته است. عبری ها شیوه ی مشخصی از تصفیه ی اندیشه ی اساطیری داشتند. اما یونان بود که یکی از انواع خاص اساطیر دارای ساختار پیچیده و منسجم را عرضه کرد (رامنوا). هر چند افلاطون با لحن ویژه ی طنزآلود از اسطوره سخن می گوید، با وجود این، اساطیر و دین یونانی انواع هنرها را تغذیه می کرد و بسیاری از متون فلسفی تفسیر؛ برجسته ترین آن ها به قلم این استاد آکادمی (افلاطون) نوشته شد.

ما امروز در وضعیت بهتری هستیم تا بفهمیم که اساطیر کهن به واسطه ی هم نشینی و امتزاج عناصر و سنت های گوناگون منبعث از مهاجرت های ماقبل تاریخی تا چه پایه رشد یافته است.

نخستین چیزی که باید تشخیص داد این است که عنصر یونانی نوع خویشاوندی پدری با جنبه های خاص و اساسا مذکر ایزدانی است چون زئوس، پوزئیدون، هادس و شخصیت های چندگانه ای چون هرمس. در مرتبه ی دوم، تاثیرات کرتی و آسیایی معرف نمودگارهای گوناگونی از ایزدبانوان بزرگ باروری است. همراه با یک موجود مذکر، یک ایزد جوان زاده می شود و می میرد. در این جا نه تنها هیاسینتوس (جوان زیبایی که آپولون شیفته اش شد اما از سر تصادف او را کشت و از خون او سنبل برجهید) بلکه بعضی از ویژگی های زئوس زاده شده در کوه ایدا را می بینیم. تجلیات گوناگون ایزدبانوی بزرگ با اندکی ویژگی های متفاوت به شکل همگون ظاهر می شود، چنان که آرتمیس شکارگر، نگهبان حیوانات وحشی، و هکاته ی ترسناک، ایلی تیا ایزدبانوی فرزندزایی؛ نیز آفرودیت، بی شک هلن، و دمتر تجسم بسیاری صفات متفاوت اند. آتنا نگهبان شهر آتن، و هرا بانوی بزرگ آرگوس است. نمونه های بسیاری را می توان ذکر کرد.

سرانجام، عنصر سومی را باید افزود، یعنی ایزدان بزرگ با خاستگاه شرقی که اندکی بعد ظاهر شدند؛ این ها شامل آپولن و مخصوصا دیونیزوس اند که دارای جنبه های ویژه اند.

هرودوت (تاریخ، 2، 53) می گوید که هومر و هزیود شجرنامه و سازمان دهی این ایزدان را ابداع کردند. در واقع کوه المپ جهانی است مشابه جهانی که شاعران حماسه سرا برای سروران خود وصف کرده اند. این باشندگان المپی جوان اند، چنان که پرومته ی آخیلوس به یاد ما می آورد. دیونیزوس حتی از او جوان تر است. شخصیت او را هومر کم تر توصیف کرده است، اما اعمال شگفت او در باکانت ها اثر اورییپیدنیک به تصویر کشیده شده است. رشد راز آمیز کیش دونیزوس …