کتاب تاریخ بیهقی | مدرس صادقی

معرفی کتاب تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل بیهقی دبیر

زمان تألیف تاریخ بیهقی برمی‌گردد به دوران پیری ابوالفضل بیهقی، هنگامی که او دیگر فراز و نشیب‌های بسیاری در زندگی خود و پیرامونیانش را دیده بود. بیهقی گذشته از دبیری و ترجمه معماها از دیرباز به نوشتن تاریخ زمان خود فکر می‌کرد؛ این که بیهقی دقیقا چه زمانی مصمم به نوشتن این داستان بزرگ شد معلوم نیست. فقط اطلاع داریم که دست کم از همان اولین سال حکومت مسعود، یعنی 421 هجری قمری، شروع کرده است به جمع‌آوری اسناد و مدارک، اطلاعات و یادداشت برداری.

بخش بزرگی از اثر تاریخ بیهقی از میان رفته است و آنچه به ما رسیده در سالهای 450 و 451 نوشته شده. بخش بازمانده ی کتاب بیهقی، از اواسط مجلد پنجم آغاز می شود که مصادف است با ذکر وقایع بلافاصله پس از مرگ محمود و آغاز دوره ی مسعودی و مجلدهای بعدی، تا مجلد دهم ادامه ی وقایع این دوره است، مجلد نهم با رفتن امیر مسعود به جانب هندوستان پایان می گیرد.

مجلد دهم با باب «خوارزم» که به ذکر وقایع خوارزم اختصاص دارد آغاز می شود و نویسنده در سرآغاز آن وعده می دهد که پس از ذکر وقایع خوارزم، به ذکر وقایع ری بپردازد اما پس از پایان یافتن باب خوارزم کتاب به پایان می رسد. با این همه افتادگی و تصرفی که صورت گرفته بخش مسعودی صحیح و سالم به دست ما رسیده است.

تاریخ بیهقی از نظر ادبی اثری است گران بها، زیرا که گنجینه ای است از واژه ها، ترکیبات و تعبیرات زیبای فارسی هزار سال پیش. همچنین این اثر ارزش جامعه شناختی نیز دارد، زیرا به شیوه ی مرسوم تاریخ های دیگر تنها به ذکر بی روح حوادث تاریخی اکتفا نکرده است، بلکه بیهقی آن را به صورت رمانی کشنده و گیرا درآورده است. بیان ساده‌ی کتاب با ذکر تمام جزئیات که از طولانی شدن اثر به هیچ عنوان نهراسیده، عاملی شده تا یک اثر جامع در باب حوادث عصر غزنویان و اتفاقات پیرامون آن عرضه شود.

جهت تنوع در نوع نگارش و جلوگیری از خسته شدن خواننده، در جای جای کتاب، اتفاقاتی را در قالب داستان آورده تا به این ترتیب هم پندآموز و هم انبساط خاطر مخاطبان را با هم به انجام رساند. از بیان نیکی و زشتی کردار و رفتار درباریان و کارگزاران دولت فرو گذاری ننموده و حتی تحلیل‌ها و انتقادات خود را از امرا و بزرگان بیان می‌دارد که همین نکات، اثر او را از بسیاری آثار تاریخی که در آن تنها به مدح و ثنای اطرافیان می‌پردازند، متمایز نموده است.

بخشی از کتاب تاریخ بیهقی؛ جعفر مدرس صادقی

گفت که چون حسنک بیامد، خواجه بر پای خاست. چون او این مکرمت بکرد، همه، اگر خواستند یا نه، بر پای خاستند.

بوسهل زوزنی بر خشم خود طاقت نداشت. برخاست، نه تمام، و بر خویشتن می ژکید.

خواجه احمد او را گفت «در همه ی کارها ناتمامی.»

وی نیک از جای بشد.

و خواجه ی بزرگ حسنک را هرچند خواست که پیش وی نشیند، نگذاشت و بر دست راست من نشست. و بر دست راست، خواجه بوالقاسم کثیر و بونصر مشکان را بنشاند. (هرچند بوالقاسم کثیر معزول بود، اما حرمتش سخت بزرگ بود.) و بوسهل بر دست چپ خواجه. از این نیز سخت بتابید.

و خواجه ی بزرگ روی به حسنک کرد و گفت «خواجه چون می باشد و روزگار چه گونه می گذارد؟»

گفت «جای شکر است.»

خواجه گفت «دل شکسته نباید داشت که چنین حالها مردان را پیش آید. فرمانبرداری باید نمود به هرچه خداوند فرماید که تا جان در تن است، امید صد هزار راحت است و فرج است.»

بوسهل را طاقت برسید. گفت «خداوند را کرا کند که با چنین سگ قرمطی که بر دار خواهند کرد به فرمان امیرالمؤمنین، چنین گفتن؟»

خواجه به خشم در بوسهل نگریست.

حسنک گفت «سگ ندانم که بوده است؟ خاندانی من و آنچه مرا بوده است از آلت و حشمت و نعمت، جهانیان دانند. جهان خوردم و کارها راندم و عاقبت کار آدمی مرگ است. اگر امروز آجل رسیده است، کس باز نتواند داشت که بر دار کشند یا جز دار - که بزرگ تر از حسین علی نیم. این خواجه که مرا این می گوید، مرا شعر گفته است و بر در سرای من ایستاده است. اما حدیث قرمطی، به از این باید که او را بازداشتند به این تهمت، نه مرا. و این معروف است. من چنین چیزها ندانم.»

قیمت و خرید کتاب تاریخ بیهقی؛ نشر مرکز

کتاب تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل بیهقی دبیر با ویرایش جعفر مدرس صادقی از نشر مرکز، به همراه سایر کتاب های تاریخ را از فروشگاه اینترنتی کتابانه خریداری نمایید.

فهرست

ابتدا

مقامات ناصری

مقامات محمودی

مقامات مسعودی

• نویسنده: ابوالفضل بیهقی دبیر
• ویرایش متن: جعفر مدرس صادقی
• انتشارات: مرکز