عبید زاکانی؛ شاعر لطیفه‌پردازِ قرن هشتم!
این‌روزها فراموشی حکایت‌ها و اشعار کهنی که میراث جاودان ادبیات فارسی است، حکایت غم‌انگیزی است! البته حضور کتاب‌های رنگارنگ و امروزی هم در نوع خود زیبا است اما، مطالعه اشعار و روایت‌های جذاب مشاهیر، آن‌هم با بیان جسورانه و زبان نیش‌دارشان، می‌تواند نوع دیگری از شجاعت را به مخاطبان یادآوری کند؛
در این صفحه به معرفی عبید زاکانی، طنزپرداز اصیل و شجاعی می‌پردازیم که بسیاری از افراد او را پدر طنز فارسی نامیده‌اند.
عبید زاکانی کیست؟
خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی که معمولا با نام عبید زاکانی شناخته می‌شود، طنزپرداز و شاعر ایرانی در قرن هشتم هجری است. البته ریشه تبار ایشان به خاندانی از اعراب برمی‌گردد اما از آنجایی‌که عبید زاکانی و خانواده‌اش در همان سال‌های اولیه کودکی به ایران( شهر قزوین) مهاجرت نمودند، این‌روزها آثار عبید زاکانی را از برترین حکایات و اشعار طنز فارسی می‌شناسیم.
زندگینامه عبید زاکانی
خلاصه زندگی نامه عبید زاکانی این‌گونه روایت می‌کند که ایشان در اولین سال‌های قرن هشتم هجری در یکی از روستاهای شهر قزوین متولد شد. تبار عبید به خاندانی به نام زاکانیان از اعراب طایفه بنی خفاجه می‌رسد که پیش از تولد فرزند نامدارشان به ایران مهاجرت کردند. مطالعه اشعار عبید زاکانی بدون سانسور، شناخت سبک نوشتن آثار و همچنین معرفی مشهورترین نوشته های او، از مهم‌ترین دلایلی است که طرفداران ادبیات ادامه این مقاله را از دست نمی‌دهند!
عبید زاکانی در جوانی و شروع شعر و شاعری
عبید زاکانی برای ادامه تحصیلات خود شهر شیراز را انتخاب کرد؛ پس از آن باوجود اقامت در شیراز، سفرهای خود به شهرهای مختلف ایران را آغاز نمود که مجموعه‌ای از تجربیات تاثیرگذار بر آثار منثور عبید زاکانی و اشعار او در سال‌های بعد شد.
بعدها عبید زاکانی به قزوین، شهر محل تولد خود بازگشت و در برهه‌های متفاوتی از تاریخ، به مقاماتی نزد پادشاهان دست یافت. البته سرودن اشعاری در وصف برخی از شاهان زمانه او نیز در این راه، بی‌تاثیر نبود.
میراث عبید زاکانی برای ادبیات فارسی
عبید زاکانی به‌عنوان یک شاعر و راوی طنزپرداز، صرفا با خیال خنداندن مخاطبان خود دست به قلم نمی‌بُرد. او به فراتراز یک لبخند می‌اندیشید و امیدوار بود که کلمات او در قالب طنز، معانی عمیق‌تر و دقیق‌تری را برای مخاطب روشن کند. این اشعار و حکایات در عین سرگرم‌کننده بودن، می‌توانست تا مدت‌ها فکر و ذهن انسان‌ها را درگیر کند و همین موضوع، علت ماندگاری آثار عبید زاکانی در طول قرن‌ها است.
مرگ عبید زاکانی
مطابق با خلاصه زندگی نامه عبید زاکانی، عده زیادی از مورخان عمر عبید زاکانی را 70 یا 80 سال تخمین زده‌اند. بنابراین احتمال دارد که مرگ او بین سال‌های 768 تا 772 رقم خورده باشد. از علت فوت و همچنین جایگاه قطعی دفن پیکر عبید زاکانی، اطلاع موثقی در دسترس نیست اما، آن‌طور که اسناد نشان می‌دهد مزارهایی در شهرهای دزفول و ماهان( استان کرما) برای ایشان در نظر گرفته‌اند.
یکی از گمان‌های تاییدشده توسط بسیاری از افراد درباره آرامگاه عبید زاکانی، وجود آرامگاه او در شهر دزفول است که اطلاعات کاملا دقیقی در این‌باره نیز وجود ندارد.
ویژگی آثار و سبک نوشتن عبید زاکانی
اگر بخواهیم به مهم‌ترین ویژگی آثار منثور عبید زاکانی و اشعار او اشاره کنیم، ترفندهای او برای طنزپردازی و بازی رندانه با کلمات است! در خلاصه زندگی نامه عبید زاکانی به وفور از سادگی و روان بودن آثار این نویسنده طنزپرداز می‌خوانیم؛ چراکه اگر آثار او دچار پیچیدگی و دشواری‌های زبانی می‌شد، برای نسل‌های امروز تا به این اندازه لذت‌بخش نبود!
عبید زاکانی خالق طنز انتقادی بود؛ طنزی که از دل رفتارهای اشتباه مردم یک جامعه می‌جوشید و عیب‌های نادیدنی را بیان می‌کرد؛ بنابراین زبان طنز و هجو، قدرتمندترین ابزار او بود؛ سلاحی که هیچ حکومت و پادشاهی یارای مبارزه با آن را نداشت!
موضوع عمده آثار عبید زاکانی
عبید زاکانی عمدتا از مفاسد و ظلمی که حکومت‌ها به مردم و همچنین مردم به خویشتن روا می‌دارند، می‌نوشت؛ دنیادیده بود و همین دنیادیدگی، انگیزه او برای اصلاح طرز بینش مردم زمانه خود شد. البته که این‌روزها به خوبی می‌دانیم اشعار عبید زاکانی بدون سانسور بوده، تاریخ انقضا نداشته و این زبانِ ظاهرا خنده بر لب نشانده، تیز و برنده‌تراز آنی است که فقط مردم زمانه خود را مجاب به تغییر کند! شاید لازم باشد هر یک از ما، انسان‌های عصر به ظاهر مدرن هم دلی به حکایت‌های عبید بدهیم و زمانی به خردمندانه اندیشیدن!
آثار عبید زاکانی برای چه کسانی مناسب است؟
سبک نوشتن اشعار عبید زاکانی بدون سانسور بوده است؛ بنابراین بهتر است طیف سنی کودک یا نوجوان برای مطالعه آثار ایشان تا ایام بزرگسالی صبر کنند! این موضوع به جسارت عبید در بیان حکایات برمی‌گردد؛ جسارتی که گاهی وقت‌ها مرزهای ادب را هم به‌خوبی نشانه می‌گیرد! البته گزیده آثار عبید زاکانی که مناسب با طیف سنی کودک و نوجوان تصحیح شده باشد، انتخاب مناسبی برای کودکان و نوجوانان دوستدران ادبیات کهن است.
مشهورترین اثر عبید زاکانی
کتاب موش و گربه
براساس خلاصه زندگی نامه عبید زاکانی و بررسی آثار او در طی سالیان مختلف، مشهورترین اثر او منظومه معروف
موش و گربه است که در کتب درسی نیز تا حدودی مورد توجه قرار گرفته است
منظومه
موش و گربه حکایاتی در قالب شعری قصیده است که در قالب طنز و به‌لطف تمثیل‌های فراوان، حکایات دوستی و دشمنی موش‌ها و گربه‌ها را بیان می‌کند.
در این اثر که محوریت سیاسی و اجتماعی فوق‌العاده‌ای دارد، شاعر با تمثیل‌های خردمندانه به عهدشکنی‌ها و بدعهدی‌های میان این دو گروه می‌پردازد. این حکایات، فریاد اعتراض مردمانی است که قربانی ریاکاری و بدعهدی حکومت و سایر انسان‌ها شده‌اند.
خرید لیست کتاب‌های عبید زاکانی از کتابانه
تعداد زیادی از آثار عبید زاکانی به‌صورت منظوم یا منثور، با زبان‌های عربی و فارسی به چاپ رسیده‌اند. از جمله مهم‌ترینِ این آثار می‌توان به
رساله دلگشا،
رساله اخلاق الاشراف،
منظومه موش و گربه و بسیاری از حکایات کوتاهِ طنزی اشاره کرد که بعدها به همت پژوهشگران و نویسندگان فارسی‌زبان تصحیح و منتشر شد.
علاقه‌مندان به آثار عبید زاکانی و
کتاب های طنز بزرگسال و
کتاب طنز کودک و نوجوان، می‌توانند به لیست کاملی از آثار ایشان در وبسایت
کتابانه دسترسی داشته و کتاب‌های دلخواه خود را به صورت اینترنتی سفارش دهند.
۷ روز ضمانت بازگشت وجه
ضمانت اصالت کالا
۷ روز هفته ۲۴ ساعته
امکان پرداخت در محل
امکان تحویل در محل