کتاب هنر سخن آرایی (فن بدیع)

درباره کتاب هنر سخن آرایی (فن بدیع) 

در میان آموزه ها و دانش های ادبی، هیچ کدام به اندازه معانی، بیان و بدیع- سه شاخه دانش بلاغت- بنیادی و کارآمد نیستند. در کتاب فوق روی صحبت با فن بدیع می باشد، واژه بدیع که به معنی نو، نوآور، زیبا و شگفت آور است؛ امروزه در زبان ادب همراه با معانی و بیان، یکی از اساسی ترین شاخه ها ی دانش بلاغت می باشد.

کارایی و بایایی این سه آموزه تا آنجاست که بی آشنایی شایسته ای با آنها، و بی آگاهی بسنده و بایسته ای از آنها، نه ادیبان و سخنوران می توانند به شایانی کارهای ادبی- هنری برجسته و برازنده ای پدید آورند و نه سخن سنجان و ادب ورزان می توانند بدرستی سخن را برسنجند و بیازمایند و برازندگیها و برجستگیها و فراز و فرودهای آن را بازنمایند و نه سخن دوستان و ادب خوانان می توانند به همواری از چم و خم های آن برآیند و راز و رمزهای آن را دریابند و از شیرینیها و شگرفیهای آن کام بستانند. در مجموعه فوق، دانش بدیع یا هنر سخن آرایی جور دیگری دیده شده و با نگرشی نو پژوهیده شده و از این روی در بخش بندی آرایه ها، نام گذاری آنها و همچنین در گزارششان طرحی نو درانداخته شده و از شیوه ی دیگری استفاده کرده اند. با آن همه چون این کتاب، کتاب درسی نیز هست، پدید آورندگان کوشیده اند تا پیوند آن با بدیع سنتی گسسته نگردد و خواننده همراه و هماهنگ با این طرح تازه و در کنار اصطلاحان و نام های نو، اصطلاحات و نام های بدیع سنتی را نیز بیاموزند و از آنها بریده نگردند.

برشی از متن کتاب هنر سخن آرایی (فن بدیع)

آرایه های درونی آرایه های درونی یا معنوی شگردهایی هستند که بخش درونی سخن را می پروند-بخش درونی سخن همان معنی و پیامی است که از بخش برونی آن دریافت می شود-بنابراین هر شگردی که معنی و مضمون سخن را پرورده و پرداخته سازد تا ذهن و ذوق آن را بیشتر و بهتر بپسندد و بپذیرد، آرایه درونی و صنعت معنوی خواهد بود. آرایه های برونی بر ساختار صوتی و سیمایی سخن استوارند، از این روی اگر این ساختار دگرگون گردد، هر چند معنی دگرگون نشود، ناگزیر از میان خواهند رفت؛ اما آرایه های درونی چون نه بر ساختار صوتی و سیمایی که بر ساختار معنایی سخت بیان دارند، اگر بی آنکه معنی دگرگون شود، ساختار صوتی و سیمایی دگرگون گردد، بر جای خواهند ماند و آسیبی نخواهند دید.

نمونه را در این بیت سایه (سیاه مشق) از داد و وداد آن همه گفتند و نکردند  یارب چقدر فاصله دست و زبان است واژه های «داد» و «وداد» سخن را هم به آرایه برونی «جناس» و هم به آرایه درونی «تناسب» آراسته اند. پیداست که اگر این دو واژه را با دو واژه هم معنی و هم حال و هوا مثلا «عدل» و «وفا» جابه جا کنیم، بیت از آرایه برونی جناس عاری می گردد- زیرا عدل و وفا جناس ندارند- اما به آرایه درونی تناسب همچنان آراسته می ماند- زیرا عدلو وفا تناسب دارند.

فهرست

فصل اول: واج آرایی کونه های واج آرایی واج آرایی یک جایه واج آرایی چندجایه هم نوازی

فصل دوم: هجا آرایی شیوه ها و گونه های هجا آرایی واژه آرایی گونه های واژه آرایی واژه آرایی با واژگانی بیگانه واژه آرایی با واژگانی همگون و هم مایه چند یادآوری درباره جناس شیوه های واژه آرایی با واژه های همگون

فصل سوم: گروهه آرایی

فصل چهارم: مصرع آرایی

فصل پنجم: بیت آرایی

فصل ششم: بند آرایی

فصل هفتم: چینش آرایی چینش آرایی تک زمینه ازدواج پی آوری چینش آرایی چند زمینه چینش آرایی چند زمینه جدا جدا چینش آرایی چند زمینه آمیخته

فصل هشتم: همخوان آرایی گونه های همخوانی همخوانی آوایی همخوانی سیمایی همخوانی معنایی زیرگروه های همخوانی معنایی همخوانی آوا-معنایی همخوانی سیما معنایی همخوانی ساخت معنایی

فصل نهم: فریب آرایی گونه ها و زیرگروه های فریب آرایی استثنای منقطع رجوع ایهام شیرین کاری شیوه گردانی مشا کله

فصل دهم: چند رویه آرایی چند معنایی چند پهلویی چند ساختاری چند پیوندی چند گونه خوانی چند وزنی

فصل یازدهم: دلیل آرایی

فصل دوازدهم: مثل آرایی

فصل سیزدهم: آیه آرایی یا حدیث آرایی

فصل چهاردهم: چشم زد آرایی

فصل پانزدهم: گرافه آرایی گونه های بزرگ نمایی

فصل شانزدهم: فزونه آرایی

فصل هفدهم: چند آرایه دیگر ابداع

تهاجل عارف تجرید حسن طلب حسن مقطع

(فن بدیع) نویسنده: سید محمد راستگو انتشارات: سمت