کتاب گل های ختایی قالی، کاشی، تذهیب (کتاب اول)

درباره کتاب گل‌های ختایی (قالی، کاشی، تذهیب)

این کتاب، جلد اول از مجموعه‌ی سه جلدی کتاب‌های آئین هنر و آموزش نقاشی ایرانی است.هنر تذهیب، هنری با ریشه‌ی اسلامی است و نزد مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد؛ تا آنجا که مسلمانان در مزین ساختن صفحات قرآنی و دیوارهای مساجد از آن استفاده کرده‌اند. قرارگیری این هنر در کنار آیات پرفروغ قرآنی که اولین بار توسط حضرت علی (ع)، انجام شد و نشان از ارزش این هنر دارد؛ علاوه بر شکل ظاهری و نمای بیرونی، اما دارای عمق، مفهوم و معنایی هم هست که متأسفانه امروزه به دلایل مختلفی  مفاهیم آن کم‌رنگ و شاید بی‌رنگ شده و تنها پوسته‌ای از این هنر اصیل باقی مانده که فقط در جهت تزئینات کاربرد دارد، از این رو، مؤلف برآن شده تا با تحقیق و تفحص، مطالبی جهت شناساندن و معرفی صحیح این هنر به نسل جوان را گردآوری وتهیه نموده تا با زنده کردن این بخش از هنر، اصالت و گذشته را معنا کند؛ چراکه تذهیب را با جلوه‌ای مجرد و تزکیه شده بر گِرد آیات الهی، زمینه‌ای مناسب می‌داند که به هنگام رؤیت این صفحات و حتی قبل از خواندن آیه‌ای از آیات، حالی مناسب درک معانی قرآنی برای انسان حاصل آورد.

نقش‌های ختائی نیز مجموعه‌ای از گل‌ها، غنچه‌ها، برگ‌ها و ساقه‌ها است که برگرفته از چرخش و پیچش عشقه، به نوعی در لطیف‌تر نمودن نقش‌های اسلیمی مؤثر بوده و تفکر توحیدی هنراسلامی باعث ایجاد هماهنگی نظم یافته‌ای در این هنر است که حتی در ساده‌ترین عناصر ختائی به چشم می‌آید. بیان این مفاهیم جهت معرفی این هنر پرمحتواست که جدا از آثار هنری امروزه که بعضاً بی‌محتوا و پوچ هستند، می‌تواند بروز و مجالی در جذب هنردوستان داشته باشد. مؤلف در یک مجموعه‌ی سه جلدی اقدام به انتشار آموزش هنرهای اسلامی- ایرانی نموده که گل‌های ختائی اولین مجلد آن محسوب می‌شود. در این کتاب سعی بر آن بوده تا جنبه‌های زیبایی شناسی عناصر تشکیل دهنده‌ی ختائی ارائه گردد که حاصل سال‌ها تلاش و کوشش مؤلف در جهت یافتن منبعی معتبر برای ارائه‌ی کاری اصیل می‌باشد و با توجه به نبود چنین منبع و اثری، تنها با تکیه بر مکاشفات و مشاهدات و البته رهنمودهای هنرمندانی که دغدغه‌ی این کار بزرگ را حس نموده‌اند؛  آن را به سرانجام رسانیده و در هفت بخش تدوین نموده است. بخش اول کتاب با عنوان مبانی نظری شکل‌گیری نقش، در مقام تذهیب و ختائی که از جلوه‌های هنر اسلامی است؛ سخن‌ها به میان آمده که گام بزرگ و مهمی در شناساندن این هنر به مخاطبان محسوب می‌گردد.

اما در ختائی هم همانند سایر هنرها و علوم، مرجع و منبعی جهت الهام و ابداع وجود دارد که حرکات دایره‌وار را مرجع ابتدائی ختائی برشمرده که نشانی از حرکات دایره مانند طبیعت همچون توالی شب و روز، حرکات کهکشان‌ها و علوم دیگر مانند نحوه‌ی چینش مدارات الکتریکی، دارد که تماماً از حالت دایره‌وار خارج نبوده و همین ظرافت ختائی را می‌رساند که به هر نوعی با طبیعت و جهان پیرامون در ارتباط بوده و هست. اما در بخش مفردات ختائی، به چگونگی ترسیم و پدید آمدن اجزا و عناصر آن خصوصاً بخش گل که دراولویت قرار دارد، پرداخته و تمام عناصر آن را با ساده‌ترین روش‌ها و ظریف‌ترین نکات تشریح می‌کند. همچنین نمونه‌هایی از گل‌های ختائی را با تزئینات و زینت‌های متفاوت در فصل چهارم گنجانده تا مخاطب در یک بررسی کلی با انواع ختائی‌ها آشنا شود.

از دیگر مباحث این کتاب بیان موقعیتی است که هر یک از عناصر و اجزاء در مجموعه‌ی ختائی دارند و در چهار نوع قاب لچک، شمسه، نشان و کتیبه و حاشیه و مراحل اجرای نقوش در ختائی تبیین و تشریح شده است. در نهایت در فصل هفتم که قسمت اعظم مجموعه را در بر می‌گیرد؛ نمونه‌هایی از تصاویر با الهام و ابداع و با استفاده از منابع موجود در موزه‌ها و کتاب‌ها و... ارائه شده است.

فهرست

مقدمه

فصل اول: مبانی نظری شکل‌گیری نقش   

فصل دوم: مرجع شکل در ختائی   

فصل سوم: مفردات ختائی   

نویسنده

پرویز اسکندرپورخرّمی متولد 1338، هنرمند ممتاز در خوشنویسی و دارای مدرک کارشناسی دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس در زمینه‌ی نقاشی است که سابقه‌ی تدریس در چندین دانشگاه را داشته و با تألیف آثاری در بیش از 20 نمایشگاه داخلی و خارجی شرکت نموده که در نمایشگاه دوسالانه‌ی نگارگری، صاحب اثر برتر بوده است. همچنین آثار او در موزه‌های حضرت امام (ره)، نهاد ریاست جمهوری، آستان قدس رضوی و... نگه‌داری می‌شود.

(آیین هنر و آموزش نقاشی ایرانی) تالیف: پرویز اسکندرپور خرمی انتشارات: سازمان چاپ و انتشارات وابسته به اوقاف و امور خیریه