کتاب طوبای گل و مرغ | پرویز اسکندرپور خرمی

درباره کتاب طوبای گل و مرغ

این کتاب، جلد سوم از مجموعه کتاب‌های آئین هنر و آموزش نقاشی ایرانی است.مفهوم گل و مرغ در مقدمه‌ی کتاب چنین بیان شده: «هنرمند نگارگر ایرانی به منظور طی طریق مراحل رسیدن به کمال مطلوب، با بیان رمزگونه‌اش در تذهیب به وسیله‌ی نمادهای ختایی، اسلیمی  وگردش دوّار شمسه‌ها، حقیقت عالم قدسی را به تصویر می‌کشد. او می‌کوشد که نشان دهد؛ روحش از کالبد جسم که چون قفس برای او تنگ است و اسیر مانده، رها شده و مانند مرغ به سوی (حق) پرواز نماید و روی گل‌های طبیعت که نماد غایت زیبایی بهشت برین است، بنشیند و در آنجا استغنا، راز و نیاز، و این وصال عاشق به معشوق را با عشق و ترنم خویش نیایش کند. کوشش نگارگر بر این است که با نمادهایی از طبیعت پیرامون خود، امری واقعی را بر ما مکشوف سازد، آن‌چنان که با هیچ نحوه‌ی دیگر نمی‌تواند بدان مقصود نائل آید...» این توضیحات کامل و مکفی در توضیح مفهوم گل و مرغ، اهمیت آموزش و یادگیری این هنر ایرانی- اسلامی را نیز یادآور می‌شود.

صاحب این اثر معتقد است که رعایت اصول اساسی در این نگارگری و طراحی برگ‌ها، گل‌ها و پرندگان، از جزء به  کل رسیدن است و آن را به عنوان یک قاعده‌ی مدرسه‌ای انگاشته تا به این ترتیب درک و فهمش برای همگان میسر باشد. وی این شیوه را در کتاب‌های قبلی این مجموعه نیز به کار برده که ابتدا نقوش اصلی را به ساده‌ترین حالت‌ها و صور ترسیم کرده و بعد با پیچیده‌تر کردن آن‌ها و ترکیب عناصر، اثری هنری را پدید آورده و امیدوار است که این ساده‌گویی در تفهیم مسائل مثمر ثمر واقع گردد. این طراحی‌ها به صورت دو بعدی ترسیم می‌شوند و از ایجاد سایه برای آن پرهیز می‌شود چراکه در نظر هنرمند مسلمان، سایه به عنوان وهم و خیال جایی در آثار هنری ندارد اما سه بعدی بودن آثار به دلیل رنگ‌آمیزی و استفاده از سایه روشن حاصل می‌شود که امری طبیعی محسوب می‌گردد. مراحل آموزشی با ارائه‌ی طراحی‌هایی از برگ‌ها آغاز می‌شود چراکه برگ را در ترکیب‌بندی گل و مرغ، دارای مرتبه‌ی نقطه می‌داند؛ هرچند که برخی برگ‌ها به خاطر اندازه و سایزشان در مرتبه‌ی خط هستند.

سپس انواع طرح ساقه را که در مرتبه‌ی خط قرار دارد؛ پیش کشیده و خودنمایی ساقه‌های رز و تاک را در این هنر، بیش از سایر موارد می‌داند. طراحی غنچه را نیز حدی بین ترسیم برگ و بادام دانسته که همگی با حذف و اضافاتی شبیه هم می‌نمایند. در طراحی گل‌ها، آنچه که مشترک است، طرح نیم‌کره مانندی است که در حالت‌های مختلف و حرکت آن در حالت افقی و عمودی، انواع گل‌ها را پدید می‌آورد و ساده‌ترین نوع ترسیم گل را نوع پنج پر آن، همچون شمعدانی می‌داند. از دیگر عناصر طراحی گل و مرغ، طراحی پرنده است که سر و چشم او شاخصه‌ی مهم وجودیش است و طراحی آن را در حالت نیم‌رخ یا سه‌رخ زیباتر می‌داند. همچنین پر پرنده که دارای اشکال متفاوتی است، از دیگر بخش‌هایی است که صفحاتی را به خود اختصاص داده و در نهایت این ترکیب و تکوین عناصر است که مفهوم را به وجود آورده و اثر را هنری می‌کند. هماهنگی اندازه‌ها در این ترکیب، توجه به پیدایی و پنهانی فرم‌ها و... از نکاتی هستند که باید در چیدمان نهایی مدّ نظر قرار گیرد.

نویسنده

پرویز اسکندرپورخرّمی متولد 1338، هنرمند ممتاز در خوشنویسی و دارای مدرک کارشناسی دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس در زمینه‌ی نقاشی است که سابقه‌ی تدریس در چندین دانشگاه را داشته و با تألیف آثاری در بیش از 20 نمایشگاه داخلی و خارجی شرکت نموده که در نمایشگاه دوسالانه‌ی نگارگری، صاحب اثر برتر بوده است. همچنین آثار او در موزه‌های حضرت امام (ره)، نهاد ریاست جمهوری، آستان قدس رضوی و... نگه‌داری می‌شود.

برشی از متن کتاب طوبای گل و مرغ

گل به طور نمادین در عالم تعین و طبیعت مظهر لطافت است و صفا، دل‌انگیز است و روح‌نواز، عرفا و شعرا آنچه را به لطافت و ملاحت وجودی نسبت می‌دادند؛ شاخصه‌اش گل بود و انسان را یادآور آن باغ بهشتی و خلد برین است. گل نماد بوی خوش است و عطر خوش موجب مستی و سکر می‌شود. بوی خوش باعث مهرورزی می‌شود. بوی خوش باعث حسن خلق می‌شود و درشت‌خویی و سخت خصلتی را از بین می‌برد. گلاب و شراب را در یک مرتبه‌ی وجودی خوانده‌اند. گلاب همان عصاره‌ی وجودی گل است که جذبه‌ی بوی سحرآمیزش روح و هوش را به مرتبه‌ای عالی دعوت می‌کند و از عالم سفلی دور می‌سازد...

(آیین هنر و آمورش نقاشی ایرانی کتاب سوم) مولف: پرویز اسکندرپور خرمی انتشارات: سازمان چاپ و انتشارات وابسته به اوقاف و امور خیریه