کتاب چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟ - علمداری

کتاب چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت نوشته ی کاظم علمداری می باشد که توسط نشر توسعه به چاپ رسیده است.

انتقاد مهم ترین گام در راه رسیدن به سازندگی است. این جمله ای است که کاظم علمداری در پیشگفتار کتاب خود مطرح می کند. وی در این کتاب تلاش کرده است به یکی از سوال های محوری هر ایرانی پاسخ دهد. اینکه چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت. برای پاسخگویی به چنین سوال کلی و بنیادی نویسنده نیازمند استفاده از داده های تاریخی، سیاسی، دینی، جامعه شناسی، اقتصادی و تطبیقی است. این عوامل هستند که به این کتاب جامعیت داده و تلاش مولف برای پاسخگویی به این سوال را ارزشمند می کنند. وی با وجود اخذ رویکرد علمی در بررسی جامعه ی ایران بر خلاف دیدگاه های رایج علم را کم تر از عوامل موثری می داند که موجب می شود ایران چنین شود، نگاه وی بیش تر نگاهی ساختاری و در عین حال با تاکید بر توسعه ی اقتصادی و اجتماعی جامعه است. همچنین وی با اخذ رویکردی عینی تاثیر عوامل ذهنی همچون فرهنگ را بر خلاف بسیاری متفکران دیگر که در تاریخ ایران آن را مهم می شمارند، در سنجش وضعیت ایران در اهم کار خود قرار نمی دهد و رویکرد ماتریالیستی و بعضا مارکسیسی کتاب وی را در زمره آثار جامعه شناسی توسعه نیز جای می دهد. علمداری با نثری روان و ساده تلاش کرده است به نحوی که برای مخاطب عام نیز قابل فهم باشد، موانع توسعه در ایران را بسنجد. همچنین او در مقام یک مورخ تاریخ تمدن های باستان را مورد مداقه قرار داده که به وی کمک می کند از نگرشی تک بعدی به جامعه ی ایران دوری گزیند.

برشی از متن کتاب

یکی از مهم ترین رویکردها در بررسی تحولات تاریخی، رویکرد جامعه شناسی سیاسی است. در این رویکرد تاریخ با توجه به دستگاه های بازتولید کننده ی نظم اجتماعی و سیاسی بررسی می شود. بدین ترتیب و بر اساس این روش، تاریخ می باید چگونگی تکوین و تحول همین دستگاه ها و نظم ناشی از آن را توضیح دهد. در واقع نگاه یاد شده نوعی تبار شناسی است که در فهم معضلات جامعه ی مورد مطالعه و کشف راه حل های آن به ما یاری می رساند. اهمیت این مسئله به ویژه در جوامعی که در حال گذار از ساختار سیاسی سنتی به ساختارها و نهادهای دموکراتیک هستند، بیش تر نمایان می شود.
مقاومت در برابر مدرنیته در ایران همانند اروپا پوششی دینی داشته است. تا زمانی که نهاد و سازمان دین نتواند به هنجارهای مدرن (نو) دست یابد و نیز دین را از دیگر حوزه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و علمی جامعه جدا ببیند. این کشمکش ادامه می یابد. زمینه ی متفاوت دیگر در مقایسه با غرب، ادغام سنتی اقتصاد و سیاست یا به عبارت دیگر مالکیت دولتی در ایران بوده است. اگر در غرب وجود مالکیت خصوصی گسترده از زمان پیدایش تمدن یونان و روم، راه را برای رشد سرمایه داری و طبقه ی متوسط جامعه فراهم نمود، ساختار مالکیت دولتی در ایران، نه تنها سد راه رشد چنین تحول اقتصادی و اجتماعی شد بلکه سبب گردید که نهاد دین برای حفظ قدرت سنتی و تامین منافع مادی خود خواهان وابسته کردن دولت به دین شود تا از این طریق دولت دینی و سپس دین دولتی یا قرائت رسمی از دین به وجود آورد. این امر به دشواری و پیچیدگی گذار سنت گرایی به مدرنیسم (نوگرایی)، امری که توسعه ی ایران به آن وابسته شده، افزوده است.

فهرست

پیشگفتار چاپ اول پیشگفتار چاپ سوم پیشگفتار چاپ ششم طرح مسئله دیباچه توسعه چیست؟ نگرش اجتماعی در این مطالعه نظریه های عمده درباره ی علل عقب ماندگی ایران روش مطالعه و نظریه ی اصلی ادغام دین و دولت، مقایسه ی اسلام و مسیحیت یک اشتباه رایج رابطه ی انسان با طبیعت ، یا نقش عامل جغرافیایی در توسعه فصل دوم رشد تمدن انقلاب کشاورزی عامل پیدایش تمدن های باستان افزایش تولید چرا تمدن روم و یونان باستان پیش افتاد؟ ویژگی ها و برجستگی های تمدن یونان(هلنی) خلاصه رشد فلسفه ی عقلی در یونان سه موضوع اصلی فلسفه دو قطب هستی شناسی از آتن تا اورشلیم اسطوره های هومر و دین یونانی عدم پیدایش فلسفه در ایران پایان سخن فصل سوم دلایل سقوط تمدن روم باستان دلایل سقوط روم باستان پیدایش فئودالیسم در غرب ویژگی های فئودالیسم فصل چهارم وضعیت زمین داری در ایران چرا باید از شناخت نظام ارضی آغاز کرد؟ فئودالیسم یا شیوه ی تولید آسیایی؟ ویژگی  های نظام زمین داری در ایران مالکیت مشاع و دولتی دوره ی پیش از اسلام دوره ی پس از اسلام : رشد اقطاع عصر نزدیکی شیوه ی زمین داری به فئودالیسم در ایران واپس گرایی دوره ی مغول تجزیه و تحلیل نظام زمین داری در ایران نتیجه گیری فصل پنجم چرا فئودالیسم در ایران رشد نکرد؟ تفاوت شیوه ی معیشتی شرق و غرب شیوه ی تولید آسیایی سیستم پاتریمونیال (شهپدری)، مانع دیگر مالکیت دولتی بر وسایل تولید در عصر مدرن (گریزی کوتاه) فصل ششم رشد تمدن معاصر غرب چرا سرمایه داری در غرب رشد کرد؟ تفاوت انباشت اولیه ی سرمایه در غرب و شرق دهقانان آزاد ؛ آزاد برای کار و آزاد از مالکیت مکانیزم پیدایش کار آزاد شرایط کارگران ازاد در غرب در آستانه ی پیدایش سرمایه داری انگلستان اولین مرکز پیدایش سرمایه داری فصل هفتم چرا سرمایه داری در ایران رشد نکرد عدم پیدایش طبقه بورژوا در ایران پیدایش شهر های خود مختار کندی رشد طبقات اجتماعی عدم پیدایش رقابت، رشد تکنولوژی و تقسیم اجتماعی کار در ایران آیا توسعه ی غرب از تمدن شرق است؟ بخش دوم دین پدیده ی عقب ماندگی ایران فصل هشتم آیا اسلام عامل عقب ماندگی جامعه بوده است؟ تمدن در سرزمین های اقوام سامی پیش از ظهور اسلام مروری کوتاه بر پیدایش و افول تمدن های اولیه در منطقه ویژگی های جامعه ی دام دار و صحرا نشین عربستان عربستان در آستانه ی ظهور اسلام پایان سخن پیدایش اسلام؛ سه هدف در یک حرکت تاریخی زمینه های متفاوت پیدایش ادیان ابراهیمی چکیده فصل نهم چرا اعراب بر ایران دست یافتند؟ چکیده و نتیجه گیری چگونه اسلام در ایران نهادینه شد؟ چگونه ایرانیان اسلام آوردند؟ نقش نهضت های مقاومت در نهادینه کردن اسلام در ایران چرا تمدن اسلام رو به افول گذاشت؟ نتیجه گیری فصل دهم عوامل رشد و افول اندیشه در ایران اثر حمله ی اعراب و مغول ها نقش استعمار در عقب ماندگی ایران نتیجه گیری چرا فلسفه ی عقلی در ایران رشد نکرد؟ دوگانگی در فلسفه ی ایرانی تقابل عقل و سنت فصل یازدهم معتزله محکوم به شکست بود ارتباط معتزله با حکومت اشاعره، واکنش در برابر معتزله اشاره ای به دیگر جریانات عقلی – عرفانی آیا تفکر عقلی در دین وجود دارد؟ آیا معیار سنجش دین ، عقل است؟ چکیده و نتیجه گیری فصل دوازدهم رابطه ی رشد علوم و توسعه ی جامعه مقدمه علم و تولید ایا افول علم عامل عقب ماندگی ایران بود؟ (نقد یک نظریه) ترجمه و تقلیدی بودن آثار حکومتی بودن علم تجربه ی چین رابطه ی علم و حکومت دینی چگونه علم در غرب شکوفا شد؟ چرا علم پس از اسلام در ایران رشد کرد؟ چکیده و نتیجه گیری فصل سیزدهم دوره بندی تاریخ اسلام در ایران و جهان دگرگونی های تمدن ایران از زمان حمله ی اعراب و پیدایش اسلام دوره ی اول: حمله ی اعراب به ایران دوره ی دوم: عصر تثبیت حکومت اسلامی دوره ی سوم: تخریب اقتصادی و انفعال فکری دوره ی چهارم: بازیابی وحدت ملی دوره ی پنجم: کشمکش سنت گرایی و نوگرایی نتیجه گیری منابع و ماخذ منابع فارسی منابع انگلیسی فهرست اعلام راهنمای موضوع ها راهنمای نام ها                                              

نویسنده: کاظم علمداری انتشارات: توسعه