کتاب نامه باستان اثر میر جلال‌الدین کزازی (جلد چهارم)

درباره کتاب نامه باستان 4

در این جلد از کتاب نامه باستان استاد جلال‌الدین کزازی بر آن است که شیوه‌ی فرمانروایی را که خودکامگی خاورانه خوانده شد است، در فرهنگ و تاریخ ایران بکاود و بررسی و بازنمایی کند که آیا خودکامگی خاورانه در ایران نیاز کارآیی و روایی داشته است یا نه.

از نگاهی فراخ و فراگیر، بنیادی‌ترین و برجسته‌ترین ویژگی فرمانروایی را در ایران که سرشت و ساختار آن پدید می‌آورد و پایه می‌آورد و پایه می‌ریزد، می‌توان سویمندی ناسازوارانه آن دانست: فرمانروایی، در ایران، همواره آمیزه‌ای از دو ناساز بوده است که آشتی‌ناپذیر می‌نمایند: فرمانروایی ایرانی از سویی مینوی است و از سوی دیگر کشوردارانه: ایرانیان تنها زمانی فرمانروایی کسی را بر خویشتن و ایران زمین می‌پذیرند که این کس مردی مینوی بوده باشد، و به گونه‌ای آیینی، شایستگی فرمانروایی بر این سرزمین اهورایی را یافته باشد.

با این همه، نشانه‌ها و یادگارهایی از شیوه‌هایی دیگرسان در فرمانروایی ایرانی در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دیرسال فرادست می‌توان آورد. نمونه‌ای برجسته و شگفتی‌آور از این شیوه‌های دیگرسان را، همچنان، در شاهنامه می‌توانیم یافت که نامه سپند و بی‌مانند فرهنگ و منش ایرانی است. این نمونه شیوه شورایی در فرمانروایی است که پایه آن بر دودمانسالاری نهاده شده است. در سرزمین پهلوانان، زابلستان، انجمنی برین فرمان می‌رانده است و کشور را اداره می‌کرده است، نه تنی تنها چونان پادشاه.

بخشی از کتاب نامه باستان 4

اندر رزم چنگش با رستم زال

سواری سرافراز خسروپرست / بیامد، به بر زد بر این کار دست،

که چنگش بدش نام و جوینده بود؛ / دلیر و به هرکار، پویند بود.

به خاقان چین گفت ک: ای سرافراز / جهان را، به مهر تو آمد نیاز.

گر او شیر نر است، بیجان کنم، / بدان گه که سر سوی ایران کنم.

به تنها تن خویش، جنگ آورم؛ / همه نام او زیر ننگ آورم.

از او، کین کاموس جویم نخست؛ / پس از مرگ، نامش بیارم درست.

چنگش پهلوانی است یاریگر تورانیان که در سپاه خاقان بود و بر آن شد که کین کاموس را از رستم بستاند و به دست وی، از پای درافتاد. این نام، در لغت شهنامه، چنگش آورده شده است. پرستیدن در معنی به سروری پذیرفتن و پیروی کردن به کار رفته است و ویژگی‌ای سبکی است.

سرکردن سوی جایی کنایه‌ی ایماست از آهنگ کردن بدان جای و روی نهادن و دست بر بر زدن از فرمان بردن، به رهیگی و چاکری. رستم با تشبیه رسا، در دلیری و جنگاوری، به شیر نر ماننده آمده است که نماد بیباکی و زورمندی است و پادشاه دادن. چنگش خاقان را می‌گوید که به سوی سپاه ایران خواهد رفت و به تنهایی، با رستم خواهد جنگید و کین کاموس را نخست از او خواهد جست؛ سپس، با کشتن اوف نام وی را خواهد دانست و به درستی برای خاقان خواهد آورد.

کتاب نامه باستان (جلد چهارم: از داستان فرود سیاوش تا داستان اکوان دیو)، به قلم دکتر میر جلال‌الدین کزازی در انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

• ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی
• از داستان فرود سیاوش تا داستان اکوان دیو
• نویسنده: دکتر میر جلال‌الدین کزازی
• انتشارات: سمت