کتاب نامه باستان اثر میر جلال‌الدین کزازی (جلد هشتم)

درباره کتاب نامه باستان 8

بدون تردید، دیرینه‌ترین و دل افروزترین متن در ادب پارسی، شاهنامه‌ی فردوسی است و از این روی، بازنویسی‌های مختلفی برای آن به‌وجود آمده، و از این رو ویراستار را در کار ویرایش با رنج و دشواری فراوان رویاروی می‌گرداند. ویرایش متن شاهنامه، آنگاه سخت و رنج‌بار می‌شود و به کاری چالش برانگیز تبدیل می‌شود که بیندیشیم شاهنامه، نه تنها در ایران و در سخن پارسی، بلکه در پهنه‌ی گیتی، بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین شاهکار در ادب پهلوانی و حماسی است و افزون بر آن، اگر ادعا کنیم شاهنامه شالوده‌ی فرهنگ و منش و ادب ایران را در روزگار نو می‌ریزد، گزاف نگفته‌ایم.

شکوه و شگرفی شاهنامه، ارج و ارز بسیار و کارکرد ژرف و پایدار و بی‌همانند آن در فرهنگ و جامعه‌ی ایرانی هرگونه پیوند و برخورد با شاهنامه، به‌ویژه ویرایش متن آن را، کاری حساس و باظرافت گردانیده است؛ کاری که دامنه و بازتاب و قلمرو اثرگذاری آن بسیار فراخ‌تر از مرزهای تنگ پژوهش و تلاش ادبی است و منش و فرهنگ و تاریخ ایران را آماج می‌گیرد؛ حتی می‌توان گفت کاری است که به گونه‌ای راه به ناخودآگاهی تباری ایرانیان می‌برد که بخشی گسترده از آن را این نامه باستان در چندین جلد در خود جای داده و به شرح و تفسیر آن پرداخته است.

بخشی از کتاب نامه باستان 8

پادشاهی یزدگرد پسر بهرام گور

چو شد پادشا بر جهان یزدگرد، / سپاه پراگنده را را کرد گرد.

نشستند با بخردان و ردان، / بزرگان و سالارفش موبدان

جهانجوی بر تخت زرین نشست، / در رنج و دست بدی را ببست

نخستین، چنین گفت که: آن کز گناه / برآسود، شد ایمن از کینه خواه.

هر آن کس که دل تیره دارد ز رشک، / مر آن درد را، دیو باشد پزشک؛

گزارش بیت

یزدگرد که به معنی ایزد کرد یا یزدان آفرید است، پور بهرام گور است و همنام با نیای خویش که به ستمکاری و درشت خویی آوازه داشته است و از این روی، او را بزه‌گر و فریفتار برمی‌نامیده‌اند. وارونه‌ی نیا، نواده‌ی وی نام به خوشخویی و نرم دلی برآورده بوده است و او را یزدگرد نرم می‌خوانده‌اند؛

... و این یزدجرد را که پسر بهرام بود، از بهر آن یزدجرد نرم گفتندی که چندان که در یزدجرد جدش درشتی و بدخویی بود، در وی لطف بود و خوشرویی و روزگاری داشت با راحت و آسانی و سپاهی و رعیت از وی خوشنود و قواعد ملم او مصون و محفوظ و هیچ اثری نداشت که از آن باز توان گفت و مدت ملک او هژده سال و پنج ماه بود.

سالارفش: سالاروار. از موبدان سالارفش، آن دسته از پیشوایان دینی خواسته شده است که به کارهای دیوانی می‌پرداخته‌اند و آن چنان بلند پایه و کامگار بوده‌اند که به سالاران و پادشاهان می‌مانسته‌اند. بخرد با رد سجع همسوی می‌سازد و با موبد سجع همسان.

لخت دوم از بیت دوم را می‌توان نهاد نشستند دانست؛ لیک بافتار معنایی بیت به گونه‌ای از فراخی که آن را بساورد می‌نامیم. بدین سان، نهاد نشستند می‌تواند یزدگرد و فرماندهان و سرداران سپاه باشد که در بیت پیشین، به گونه‌ای یاد کرده آمده‌اند. بستن در کنایه‌ای است از ایما بیهوده و بی‌اثر گردانیدن. با استعاره‌ای کنایی، بدی نیز دارای دست پنداشته آمده است که آن را مجاز نام ابزار از ستم و آزار می‌توانیم دانست.

کتاب نامه باستان (جلد هشتم: از پادشاهی یزدگرد تا پادشاهی هرمزد)، به قلم دکتر میر جلال‌الدین کزازی در انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

• ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی
• از پادشاهی یزدگرد تا پادشاهی هرمزد
• نویسنده: دکتر میر جلال‌الدین کزازی
• انتشارات: سمت