کتاب موسیقی شعر - محمدرضا شفیعی کدکنی

کتاب موسیقی شعر نوشته محمدرضا شفیعی کدکنی در نشر آگه به چاپ رسیده است.

این کتاب درباره وزن، قافیه و موسیقی شعر است و نویسنده کتاب که از اساتید مشهور ادبیات فارسی و از شاعران و نویسندگان زبردست است، درباره این عوامل و تاثیر آنها در موسیقایی بودن شعر صحبت می کند. او شعر را آن کاربرد زبانی می داند که از زبان روزمره و مبتذل جداست و مرز شعر و ناشعر را رستاخیز کلمات می داند یعنی تمایز و شخصیت بخشیدن به واژه های زبان. با اینکه این تعریف را از شعر می دهد اما تاکید می کند که نمی توان تعریف قطعی از شعر داشت و افراد به تناسب آگاهی و شناختشان از ساخت های زبانی، تعاریف مختلفی از شعر دارند و بنابراین تعریف از شعر نسبی است. "موسیقی شعر" به تعریف قافیه می پردازد و از وزن و موسیقی شعر و از رابطه این دو سخن می گوید و ردیف را به عنوان ویژگی مهمی درشعر فارسی مطرح می کند. همچنین قالب های شعر فارسی را تعریف کرده واضافه بر آن‌عناصر موسیقایی را در شعر منثور جستجو می کند و از صنایع "بدیعی" و تاثیر آنها در موسیقایی کردن کلام سخن می گوید. از سوی دیگر  آرا فلاسفه را درباره موسیقی بیان می کند و از وزن های شعری و طبقه بندی ابن سینا و موسیقی شعر در دیدگاه ابن سینا می نویسد. نویسنده، سابقه وزن هجایی را در زبان فارسی بررسی می کند. تسلط کامل شفیعی کدکنی بر ادبیات کلاسیک فارسی، شعر نیمایی و نیز بر ادبیات عرب، این کتاب را بسیار ارزشمند کرده و خواندن آن بر هر فارسی زبان هنردوستی دلنشین است.

برشی از متن کتاب

" منظومه ای حماسی در وزن هجایی از قرن هشتم هجری تا این اواخر، تصور بنده بر این بود که قدمای ما، تمام کوشش هایی که برای تجدد در اوزان شعر فارسی می‌کرده ‌اند در قلمرو اوزان عروضی بوده است و بالاترین توفیق شان در کوتاه کردن مصراع ها در نوع مستزاد است و در بلند کردن مصراع ها بحر طویل، که اولی از قرن پنجم سابقه دارد و دومی از قرن هشتم یا نهم. ولی این اواخر به کتابی برخورد کردم که یک شاعر خراسانی، در قرن هشتم هجری، سروده و تاریخ آل سلجوق را به نظم در آورده است و آن را" شاهنامه سلجوق" نام نهاده است. این کتاب بر خلاف تمام منظومه هایی که در زبان فارسی تاکنون دیده شده است در وزن عروضی نیست بلکه باید آن را نوعی از وزن هجایی خواند. در باب کیفیت وزن این منظومه نگارنده هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌ام زیرا معتقدم در تشخیص کیفیت اوزان، گوش و شنیدن، مقام اول را داراست و به همین دلیل اظهارنظرهای مستشرقان و غیر مستشرقان را در باب اوزان شعر فارسی قبل از دوره اسلامی، همواره به عنوان حدسیاتی که هیچ یک بر دیگری رجحان ندارد تلقی کرده‌ام. برای این که خصوصیات وزن را، در این منظومه، احساس کنید به این ابیات توجه کنید، در نعت حضرت رسول ص: برخشد نورش در ملکوت از قدیم شده اقلیم او بر راه مستقیم بودر ها کار هم داروی سخنش شد رافع ضلالت خلق حسنش درود بی حد بر آن باد همین از بغی و شرک آزاده شد زمین طبع بشر هر جا خوار و زار بود ازهار نباشد طبایع خار شود هم ثنا بر آل او باد مزید کوشش اصحابش باد سعید تمام کتاب، بدون کوچکترین انحرافی - به جز بعضی اغلاط نسخه- همه در همین وزن است و ساختمان آن از لحاظ نوع قافیه بندی، مثنوی است. و عجب این است که سراینده این منظومه، حتی بر حسب تصادف هم، بیتی را به طرزی نگفته است که بتوان با موازین عروض آن را تطبیق کرد. به جز بعضی مصراع ها، که در سراسر منظومه، بسیار کم  اند و این نکته ناگفته پیداست که هر عبارتی که در فارسی گفته شود، پاره هایی از آن، سرانجام بر یکی از اوزان معروف یا گمنام عروض قابل تطبیق است. کوشش سراینده برای حفظ جانب  روایی و تاریخی کتاب از سویی و تلاش او برای به سامان رساندن این وزن عجیب و بی سابقه از سویی دیگر و همچنین مسئله رعایت قافیه در پایان مصراع ها سبب شده است که اجزای نحوی جمله،گاه، از حالت طبیعی خود خارج شوند ولی نه چندان که زبان از لحاظ دستوری خلل پیدا کند، ولی ضعف ها و گاه اشتباهاتی هم دارد که ممکن است از جانب نسخه نویس باشد. مولف تابع تلفظ ترکی آسیای صغیر است و کلمات را به همان معنی که در قرن هفتم و هشتم در آسیای صغیر به کار می رفته است به کار می برد. مثلا برق/ برگ را قافیه می کند: سایه شمشیر آنان برگ شد عزم ایشان چون خرام برق شد شاخ سوم عزم و خرام کرد به کوه "اکری" بیامد آرام کرد"

فهرست

نویسنده

دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، نویسنده و شاعر بزرگ ایرانی با تخلص م. سرشک است. او متولد سال 1318 شمسی است. از دیگر کتاب های او می توان به در کوچه باغ های نیشابور، زمزمه ها، از زبان برگ، بوی جوی مولیان، از بودن و سرودن، تصحیح اسرار التوحید و تصحیح تاریخ نیشابور، اشاره کرد.

نویسنده: محمدرضا شفیعی کدکنی انتشارات: آگه