کتاب حافظ - بهاءالدین خرمشاهی

کتاب حافظ تالیف بهاءالدین خرمشاهی توسط انتشارات ناهید به چاپ رسیده است.

مولف کتاب حاضر را از سر ذوق و شوق، یا ذوق زدگی ننوشته همچنین به بدیهه سرایی فرصت نداده که بدون طرح و برنامه عنان قلم را از دست وی برباید. این کتاب حاصل نوعی احساس مسئولیت در برابر خوانندگان و حافظ  پژوهانی است که به حق انتظار طرح مسائل و مباحث و اطلاعات و تحقیقات بایسته و بسامان درباره همه شئون ذهن و زبان و معانی و بیان و زمانه و زمینه و ذات و صفات و هنر و حیات و شعر و شخصیت حافظ دارند. در فصول دهگانه این کتاب ضروری ترین مسائل و مباحث مربوط به بازشناسی شعر و شخصت حافظ را عرضه کرده است.

فصل اول : زمانه ی حافظ در جهات بازیابی چهره حافظ در محور مختصات تاریخی است. نگارنده حافظ را یا هیچ نابغه دیگر را، تماما محصول زمانه تاریخی و حتی زمینه فرهنگی نمی داند و این نگرش را مکانیستی و مادی می یابد.

فصل دوم : زمینه فرهنگی حافظ نام دارد که مولف با وجود کمبود منابع، کوشیده تا تصویری از حیات فرهنگی حافظ و عصر حافظ به دست دهد. فصل سوم: اندیشه سیاسی و سلوک فردی و اجتماعی حافظ نام دارد که یکی از بلندترین فصل های این کتاب است، و معنای اجتماعی و سیاسی رندی حافظ و فرصت شناسی هوشمندانه او را نشان داده  که ظاهرا در خدمت شاه و وزیر بود و باطنا شاه و وزیر را در خدمت هنر خویش گرفته بود.

فصل چهارم: سبک حافظ نام دارد با دو زیر فصل 1- معنی در شعر حافظ که نشان می دهد شعر حافظ پرمعنی ترین نمونه شعر فارسی است و گفته شده که سر اعتلا و عظمت حافظ در این است که هم به مضمون و هم به معنی و تعریف تازه ای از مضمون و معنی توجه داشته است. 2- مولف درباره ی  ساخت و صورت غزل حافظ بحث کرده است و بحثی را که سالها پیش در مقاله قرآن و اسلوب هنری حافط در کتاب ذهن و زبان حافظ داشته در اینجا صریحتر و سنجیده تر توضیح داده و طرز تازه و نظم پریشان، و سبک پاشان حافظ را که درغزل انقلاب کرده است و به ابیات غزل استقلال معنایی و مضمونی بخشیده است مشروحا توضیح داده است.

فصل پنجم: اندیشه های فلسفی و کلامی حافظ است شامل دو بخش یکی درباره اندیشه های فلسفی حافظ و دیگری درباره اندیشه های کلامی.

در بخش دوم اندیشه های کلامی شعری حافظ – که با استادش قاضی عضد ایجی، صاحب مواقف همانند بوده بیان شده است.

فصل ششم: اندیشه های دینی و اعتقادات حافظ نام دارد و در بخشهای هفت – هشتگانه آن از توحید و خداباوری حافظ و اعتقادش به نبوت عامه و خاصه و به معاد بحث شده است.

فصل هفتم: در اندیشه های عرفانی حافظ است با بحث در پیر حافظ و بیان اینکه حافظ به جای آنکه پرورده پیری باشد پرورنده و آفریننده پیری است.

فصل هشتم: درباره دو پیام و دستاورد بزرگ حافظ، عشق و رندی است.

فصل نهم: از حافظ چه می توان آموخت؟ نام دارد و در اینجا به عنوان مقدمه توضیح داده شده است که از هنر و هنرمندان در درجه اول باید انتظار هنر و بخشیدن حظ هنری و آفرینش زیبایی داشت، تا معلومات و تعلیمات. و در پایان فصل نیز از راز تازگی جاودانه حافظ بحث شده است.

فصل دهم و پایانی کتاب برای مطالعه بیشتر حافظ در جهان ادب و ادب جهان با نظری به کتاب شناسی و رجال شناسی نام دارد و امهات آثار و منابع و متون حافظ پژوهی به میزان لازم هر یک از یک پارگراف تا چند صفحه معرفی شده است.

فهرست

فصل اول) زمانه ی حافظ فصل دوم) زمینه فرهنگی حافظ فصل سوم) اندیشه سیاسی و سلوک فردی و اجتماعی حافظ فصل چهارم) سبک حافظ فصل پنجم) اندیشه های فلسفی و کلامی حافظ فصل ششم) اندیشه های دینی و اعتقادات حافظ فصل هفتم) اندیشه عرفانی حافظ فصل هشتم) دو پیام و دستاورد بزرگ حافظ: عشق و رندی فصل نهم) از حافظ چه می توان آموخت فصل دهم) برای مطالعه بیشتر (کتابشناسی توصیفی مهمترین آثار حافظ پژوهی)

برشی از متن کتاب

اندیشه های فلسفی و کلامی حافظ الف) اندیشه های فلسفی اگر بهترین سیاستمداران از دانشکده های علوم سیاسی، و بهترین شاعران و داستان نویسان از دانشکده های ادبیات بیرون آیند، در این صورت لابد بهترین فیلسوفان هم از مدرسه ها و دانشکده ها و گروه های فلسفه بیرون می آیند. اما حقیقت خلاف این است. و بهترین سیاستمداران کسانی هستند که تاب درس و بحث مدرسه را نداشته اند، و بهترین شاعران و نویسندگان کسانی هستند که تاب درس و برنامه های مبتنی بر لغت معنی کردن و تحت اللفظ معنی کردن متون ادبی را که همراه با غفلت تام و تمام از هنر ناب است ندارند. فضل را می توان در مدرسه ها فراگرفت، اما فرهنگ را نمی توان و نمی باید. البته منکر اهمیت و فایده استاد و انتقال تجربه از نسلی به نسلی دیگر نیستیم. این مقدمه را از آن روی به میان آوردیم که خوانندگان با افق بازتری به موضوع بحث حاضر بنگرند. و اگر سخن از اندیشه های فلسفی حافظ گفتیم، فی الفور از خاطر عاطرشان نگذرد که حافظ که فیلسوف نیست. اگر فیلسوف به معنای کسی باشد که به ریزه کاریهای دهها قاعده فلسفی و شرح و درس دهها متن غامض و پیچیده – و بی ارتباط با زندگی – احاطه ملانقطی وار داشته باشد، آری بعید است که حافظ به این معنی فیلسوف باشد، و چه بهتر که نیست. ما نیز مدعی نیستیم که حافظ فیلسوف حرفه ای و هم طرز و هم طراز کسانی چون ابن سینا و ابن رشد است.

نویسنده: بهاءالدین خرمشاهی انتشارات: ناهید