کتاب مردم در سیاست ایران - آبراهامیان

کتاب مردم در سیاست ایران نوشته یرواند آبراهامیان با ترجمه بهرنگ رجبی توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.

مردم همواره در هر انقلابی نقش تعیین کننده ای دارند و گاهی همین مردم عادی تغییر و تحولاتی در جامعه ایجاد می کنند که بسیاری از سیاست مداران، پشت میزشان از عهده آن بر نمی آیند. یرواند آبراهامیان در این کتاب به بررسی این تغییر و تحولاتی که توسط مردم ایجاد شده می پردازد. البته در بسیاری از مواقع این حضور مردم تبدیل به حماسه های بزرگ نمی شود و ناکامی های زیادی به همراه دارد. نویسنده سعی کرده است از این جنبه نیز به موضوع نگاه کند و به بررسی نقاط ضعف و قوت تعدادی از این جنبش های مردمی بپردازد. تاریخ نگاری های آبراهامیان بیش از این که روی سیاست مداران تمرکز داشته باشد، روی تحولاتی که مردم عادی در خیابان های شهر به وجود می آورند متمرکز است. او در این کتاب به بررسی پنج مقاله که شامل پنج تا از این جنبش های مردمی است می پردازد و نقش و جایگاه مردم ایران را در سیاست به تصویر می کشد. دو مقاله نخست کتاب، نقش مردم را در اواخر دهه شصت میلادی در پدید آمدن انقلاب مشروطه مورد بررسی قرار می دهد. مقاله سوم جایگاه مردم را در پیروزی انقلاب در سال 1357 به تصویر می کشد. مقاله چهارم به سرخوردگی جمعی از بنیان گذاران فرقه دموکرات آذربایجان می پردازد و در نهایت مقاله پنجم گزارشی از فراز و فرودهای جنبش کارگری ایران را به مخاطبان ارائه می دهد.

برشی از متن کتاب

در ایران قدیم زندگی شهری حول بازارها متمرکز بود. در بازار بود که زمین دارها محصولاتشان را می‌فروختند، صنعتگران کالاهایشان را می‌ ساختند، بازرگانان اجناسشان را معامله می کردند، وام خواهان وام م ی‌گرفتند و تجار خیر مسجد و مکتب وقف می‌ کردند. حقیقت این که بازار یک تنه انبار، کاراگاه، فروشگاه، بانک، کانون مذهبی و قطب آموزشی کل جامعه بود که علاوه بر صنعت کسب و شغلی صنفی داشت که سفت و سخت نظام‌ مندش می کرد. صنفی که سازمان، سلسله مراتب، سنت‌ ها، تشریفات را در مواردی که زبان و دایره واژگان منحصر به فرد خودش را داشت. تحقیق مالیاتی اصفهان در 1258 دویست صنف مستقیم را فهرست می‌ کن.د صنعتگران مهارت لازمی مثل نقره کارها، ضحاف ها و خیاط ها نیمی از این فهرست را شامل می شوند.تجار، مثلا خواروبار فروش‌ها، صراف ها و دکان دارها پنجاه تای شان را تشکیل می‌ دادند و کارگران غیر متخصص-عمله ها، حمال ها و دلاک ها می شدند پنجاه تای باقی. ساختار سیاسی شهرها بر آمده از توازن پیچیده قدرت میان شاه و بازار بود هرگاه شاه قدرتمند بود صنف کدخداها و منسوبان این صنف را به مسند می گمارد مثلا شیخ الاسلام ها، امام جمعه ها، کلانترها و محتسب ها را که حاکمان زندگی شهری بودند. هرگاه شاه ضعیف بود سران اصناف بزرگترهای خودشان را انتخاب می‌ کردند و مجتهدها که پیوندی با حکومت نداشتند اما روابط نزدیک با اهل کسب چرا استقلال شان را نشان می دادند و در قامت رقبای نظام سیاسی حاکم عمل می‌ کردند. در این تهاجم دفاع شخصی هر طرفی سلاح اصلی خودش را داشت. ایلات و خیابان‌ ها. شاه که پلیس و دستگاه اداری و ارتش ثابت و منظم نداشت فقط می توانست با بهره‌ گیری از تهدید ایلیاتی های اجیر شده که به شهرها حمله می بردند و غارت می‌ کردند بازار را مرعوب کند. جامعه بازار را که مجرایی برای اقدامات قانونی نداشت می‌ توانست از گذر عریضه نویسی، تظاهرات و بست نشستن در اماکن مقدس املاک سلطنتی و جاهای متعلق به خارجی ها که همگی از دسترس مقام های حکومتی مصون بودند، منافعش را حفظ و حراست کند. در نتیجه مذاکرات میان حکومت و بازار اغلب شکل چانه‌ زنی به واسطه اجتماعات انسانی داشت. ربع قرن آخر سده سیزدهم توازن قدرت دیگر کامل به نفع بازار شده بود. اصناف خودشان کدخدای خودشان را انتخاب می‌ کردند کلانتر اهمیتش را به کلی از دست داده بود و در خیلی شهرها دیگر به هیچ وجه خبری از محتسب نبود. به علاوه تأثیر غرب هم شاف میان شاه و بازار را وسیع‌ تر کرده بود. خاندان قاجار، که به کرات در جنگ با خارجی ها در هم شکسته بود مشروعیتش را به منزله کسی که قرار بود حافظ شیعیان باشد از دست داده بود. شاه که بخشی از خاک کشور را در برابر روس ها از دست داده بود، دیگر نمی توانست اراده که کرد، ایلیاتی اجیر کند. به خاطر نیاز وخیم و شدید مملکت به وام شاه رو آورد به خارجی‌هایی که حاضر بودند پول قرض بدهند و در عوض حق انحصار امتیازنامه و حق قضاوت کنسولی بگیرند. شاه از یک طرف مجبور بود برای آنکه بتواند در عصر امپریالیسم دوام بیاورد رضایت به انجام برخی برنامه های غربی سازی بدهد و از این طریق بزرگان مذهبی محافظه‌ کار را با خودش بیگانه کرد و از طرفی دیگر ناآگاهانه مجال داد اعتقاد ویران گر به حقوق الهی بشر ریشه باور پذیرفته حق الهی شاه را بزند.

فهرست

مقدمه مترجم نقش جمعیت های مردمی در انقلاب مشروطه ی ایران نقش جمعیت های مردمی در سیاست ایران 1332 - 1285 نقش جمعیت های مردمی در انقلاب ایران کمونیسم و مسئله اشتراک در ایران: حزب توده و فرقه دموکرات شکل گیری پرولتاریا در ایران مدرن 1332 - 1320

(پنج پژوهش موردی) نویسنده: یرواند آبراهامیان مترجم: بهرنگ رجبی ناشر: چشمه