کتاب ادبیات چیست؟ | ژان پل سارتر

درباره‌ی کتاب ادبیات چیست؟ ژان پل سارتر

کتاب ادبیات چیست؟ محصول اندیشه‌های مداوم سارتر درباره ادبیات و هنر همین کتاب حاضر است به نام ادبیات چیست؟ که نخست در سال 1947 در مجله دوران جدید و یک سال بعد به صورت مستقل منتشر شد. در همین کتاب است که (ادبیات متعهد) را پی می‌افکند و به صراحت می‌گوید که غرض از ادبیات تلاش و مبارزه است: تلاش و مبارزه برای نیل به آگاهی، برای تحرّی حقیقت، برای آزادی انسان. و از این روست که نویسنده در مقابل عملی که انجام می دهد مسئول است: برای چه می نویسد؟ دست به چه اقدامی زده است و چرا این اقدام مستلزم توسل به نگارش بوده است؟ زیرا که سخن گفتن در حکم عمل کردن است.

در مقدمه کوتاهی که بر آن نوشته است مسئله تعهد را مطرح می کند و در جواب مخالفان می گوید: (حال که منتقدان آراء مرا به حکم ادبیات محکوم می کنند بی آنکه هرگز بگویند که مقصودشان از ادبیات چیست بهترین جوابی که می توانم به ایشان بدهم این است که هنر نوشتن را بدون پیش داوری بررسی کنم: نوشتن چیست؟ نوشتن برای چیست؟ نوشتن برای کیست؟) پس این کتاب سه فصل اصلی دارد و یک فصل تکمیلی. در سه فصل اصلی (نوشتن چیست؟ نوشتن برای چیست؟ نوشتن برای کیست؟) اصول (نظری) خود را درباره ادبیات شرح می دهد و در فصل تکمیلی (موقعیت نویسنده در سال 1947) آنها را به موقع (عمل) می گذارد، یعنی بر نویسندگان همزمان خود تعمیم می دهد و به حکم آراء بیان شده درباره آنان داوری می کند.

این کتاب از بدو انتشار مورد توجه اهل نظر و عامه خوانندگان و حتی مخالفان فلسفه سارتر قرار گرفت. بسیاری از سخن سنجان آن را مهم ترین کتاب (نظری) (تئوریک) می دانند که در فرانسه در نیمه اول این قرن درباره ادبیات نوشته شده است. یکی از این منتقدان درباره آن می گوید: (مهم ترین جوابی است که در قرن بیستم به سوال (ادبیات چیست؟) داده و بدین گونه فصل جدیدی در تاریخ ادب گشوده است. سارتر در این به اوج قدرت خود در تحقیق و مفاوضه می رسد.) و منتقد دیگری این کتاب و کتاب رولان بارت را مهم ترین آثاری می داند که تا امروز درباره ادبیات نوشته شده است.

بخشی از کتاب ادبیات چیست؟ سارتر

یک احمق جوان می نویسد: (اگر می خواهید متعهّد شوید منتظر چیستید؟ چرا نمی روید در حزب کمونیست اسم بنویسید؟) یک نویسنده بزرگ که به کرّات متعهّد شده و به مرّات فسخ تعهّد کرده اما این را از یاد برده است به من می گوید: (بدترین هنرمندان متعهّدترین آنان اند: نقاشان شوروی را ببینید.) یک منتقد پیر به آرامی شکوه می کند: (شما می خواهید خون ادبیات را بریزید؛ تحقیر آثار ذوقی از سرتاسر مجله شما گستاخانه به چشم می خورد.)

یک تهی مغز مرا خودسر می نامد که مسلّماً در نظر او زشت ترین دشنام است. یک نویسنده که شهرت خود را به زحمت از جنگ اول تا جنگ دوم کشانده است و شنیدن نامش گاهی خاطرات عاشقانه سوزناکی در دل پیرمردان زنده می کند به من خرده می گیرد که چرا پروای جاودانگی ندارم: شکر خدا که او خود عده ای مردان اصیل و شریف را می شناسد که تنها امیدشان به همین است.

در نظر یک مقاله نویس آمریکایی خطای من این است که هرگز نه آثار برکسون را خوانده ام و نه آثار فروید را. و اما فلوبر که هیچ گاه تن به تعهد نداد گویا همواره چون باری از حسرت و پشیمانی بر خاطر من سنگینی می کند. و زیرکان چشمک می زنند:(پس تکلیف شعر چه می شود؟ و تکلیف نقاشی؟ و تکلیف موسیقی؟ آیا اینها را هم می خواهید متعهد کنید؟) و ستیزه جویان می پرسند: (موضوع چیست؟ ادبیات متعهد؟ خوب، این همان رئالیسم سوسیالیستی است، مگر اینکه بروز مجدد پوپولیسم باشد با پرخاشی بیشتر.)

کتاب ادبیات چیست؟ اثر ژان پل سارتر با ترجمه‌ی ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی توسط انتشارات نیلوفر به چاپ رسیده است.

فهرست

فهرست کتاب ادبیات چیست؟

زندگی و آثار ژان پل سارتر

ادبیات چیست؟

1. نوشتن کجاست؟

2. نوشتن برای چیست؟

3. نوشتن برای کیست؟

فهرست اصطلاحات

فهرست نام ها

نویسنده

درباره‌ی ژان پل سارتر

ژان پل سارتر به سال 1905 در پاریس زاده شد. پدرش که افسر نیروی دریایی فرانسه بود دو سال پس از تولد کودک در هند و چین (ویتنام) درگذشت. مادر به خانه پدری بازگشت و ژان پل به سرپرستی پدربزرگِ مادری که معلم زبان فرانسه بود بزرگ شد. کودک نزد پدربزرگ، تنها مرد خانه، بسیار عزیز بود. مادر همسر دیگری نگرفت جز هنگامی که پسرش به سن دوازده رسید. ژان پل در این محیط، هم در میان کتاب و هم در میان زندگی بورژوایی، بزرگ شد. تأثیر این دوران و این شیوه زندگی در اندیشه او بسیار است: (من هیچ گاه احساس مالکیت نکردم، زیرا یا در خانه پدربزرگ بودم یا در خانه ناپدری، هیچ گاه در خانه خودم نبودم. نیازهای زندگی ام را دیگران رفع می کردند.) بعدها در سراسر زندگی خود، چه هنگام تهی دستی چه هنگامی که از بابت کتاب های خود حق تالیف کلان می گرفت، هرگز درصدد اندوختن پول برنیامد: (هیچ وقت هیچ چیز نداشتم، ولی از ناداری رنج نبرده ام.) در دامان این زندگی با شیوه زندگانی بورژوایی، (بورژوای مطمئن از امنیت و تکلیف ها و به ویژه از حقوق خود)، آشنایی کامل یافت. انتقاد تند از این نحوه زندگی را، تا آن جا که مربوط به دوره کودکی است، در داستان (کودکی کارفرما) (ما در مجموعه داستان های دیوار) می بینیم و دنباله آن را در رمان تهوع و زندگی نامه کودکی ژان پل را در کتاب واژه ها. از هشت سالگی چیزهایی شبیه رمان می نوشت و پیش از آن قصه هایی به تقلید از لافونتن مشق می کرد. در هفده سالگی با دوستش پل نیزان مجله ای به راه انداخت به نام مجله کوچک بی عنوان. سپس وارد دانش سرای عالی پاریس شد که گذراندن امتحان آن سخت دشوار است. در آن جا فلسفه خواند و با سیمون دوبووار آشنا شد. در سال 1925 با خواندن کاپیتال و ایدئولوژی آلمانی با اندیشه مارکس آشنایی یافت. به سال 1929، پس از پایان تحصیلات، در شهر لهاور معلم فلسفه شد. در این زمان بیشتر آثار کافکا و رمان های آمریکایی و حتی داستان های پلیسی می خواند. از سال 1931 زندگی ادبی و فلسفی اش تکوین یافت. زیاد می خواند و زیاد می نوشت. در بندر لهاور طرح رمان تهوع را ریخت، اما پیش از نوشتن آن رمانی به نام شکست و چند اثر تحقیقی نوشت و به ناشران داد که هیچ کدام را قابل چاپ ندانستند. نخستین نمایشنامه او نیز به نام باریونا هیچ گاه چاپ نشد. در سال های 1933 و 1934 در برلین به مطالعه فلسفه هوسرل و هایدگر پرداخت. پدیدارشناسی هوسرل توجهش را جلب کرد و بر اساس آن درصدد برآمد تا به دنبال روان شناسی فروید و برای اصلاح آن (روانشناسی ترکیبی) را بنیاد نهد. معتقد بود که اندیشه بورژوایی و روان شناسی فروید (تحلیلی) و (تفردی) است، یعنی به موجب آن (فرد آدمی، این جزء جامد و تجزیه ناپذیرِ حاملِ طبیعت بشری، چون یک نخود در کیسه نخود قرار دارد: محدود، در بسته و ارتباط ناپذیر... بنابراین اصل، بشر بشر است، همچنان که دایره دایره است: یک بار برای همیشه. بر طبق این نظر فرد آدمی، چه بر تخت شاهی چه بر روی خاک، فطرتاً همان است که هست.)

• نویسنده: ژان پل سارتر
• مترجمان: ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی
• انتشارات: نیلوفر