کتاب توصیف و آموزش زبان فارسی

درباره کتاب توصیف و آموزش زبان فارسی

موضوع این کتاب، بررسی، توصیف و ارائه ی ویژگی ها و اصول گوناگون تحوّل و دگرگونی، گوناگونی، فراگیری مهارت ها و نیز نظام آوایی، ساختواژی و دستوری زبان فارسی است. به این ترتیب، این کتاب اصول همه ی جنبه های طبیعی، کاربردی و ساختی زبان فارسی را شامل می شود؛ هر چند که در آن تنها مفاهیم پایه و اصلی ارائه گردیده و از جزئیات هر بحث صرف نظر شده است. آگاهی بر طبیعت، ویژگی ها، مهارت ها و نظام زبان، علاوه بر آن که زمینه های دانش زبان را برای انسان آشکار می سازد، برای درک ادبیات و نیز گسترش دانش به طور کلی نیز توانایی بیشتری پدید می آورد. یعنی به همان میزان که انسان بر طبیعت و نظام زبان آگاهی صریح تر و گسترده تری فراهم می کند و نیز بر مهارت های زبان تسلّط بیشتری کسب می نماید، توانایی اش برای درک و شناخت ادب، فرهنگ و دانش استوارتر می شود. آگاهی صریح بر دانش زبان و مهارت های آن و نیز گسترش آن ها پویایی فرهنگی، اجتماعی و علمی افراد را موجب می گردد. به همین سبب، آگاهی های زبانی پایه ی گسترش های علمی و ادبی به شمار می رود. کتاب حاضر نیز با همین فرض اساسی تدوین یافته است.

هر چند که این کتاب در اصل برای دانشجویان، دبیران و معلمان زبان فارسی و زبان شناسی تدوین شده است، با این حال برای همه ی  دانشجویان، دبیران و معلمان رشته های متفاوت و نیز علاقه مندان به دانش و مهارت های زبان فارسی سودمند است. هم چنین، به ویژه دانشجویان و معلمان زبان ها نیز از آن سود خواهند برد. به علاوه همه ی افراد علاقه مند به توصیف ها و آگاهی های صریح درباره ی طبیعت، ویژگی ها، مهارت ها و ساخت زبان فارسی از آن بهره مند خواهند شد. لازم به ذکر است که بخش عمده ی مطالب تدوین شده در این کتاب بر پایه ی نتایج حاصل از بررسی ها و مطالعاتی است که نویسنده در ارتباط با اجرای طرح پژوهشی ملی خود با عنوان «تدوین دانش زبان فارسی و مهارت های آن و آموزش زبان فارسی» در سال های 1377 و 1378 به انجام رسانده است. بخش های دیگر نیز پیش تر در سال های 1375 و 1376 تدوین و تنظیم شده بود. با این حال، برای تدوین نهایی در این اثر همگی مورد بررسی دوباره و بازنگری قرار گرفته اند.

کتاب "توصیف و آموزش زبان فارسی" مشتمل بر سیزده فصل می باشد که عناوین اصلی آن به صورت زیر می باشند: 1- ویژگی ها، نقش ها و ساخت زبان 2- دیرینه ی زبان فارسی 3- زبان فارسی نو4- تغییرات یا دگرگونی های زبان فارسی 5- لهجه های جغرافیایی و گونه های اجتماعی زبان فارسی 6- زبان آموزی و رشد گفتار کودک 7- فراگیری مهارت های زبان 8- مراحل فراگیری و رشد مهارت های گفتن و شنیدن 9- آموزش و فراگیری مهارت های نوشتن 10- فراگیری مهارت های خواندن 11- صداها و ساخت آوایی زبان فارسی 12- واژگان و ساختواژه در زبان فارسی 13- ساخت جمله در زبان فارسی

فهرست

فصل اول: ویژگی ها، نقش ها و ساخت زبان 1-   ویژگی های زبان 2-   نقش های زبان 3-   زبان، اندیشه و ارتباط 4-   صورت گفتاری و قاعده های ذهنی زبان 5-   تغییر و دگرگونی زبان 6-   ساخت زبان پرسش و تمرین

فصل دوم: دیرینه ی زبان فارسی 1-   دوره های زبان فارسی 2-   زبان های ایرانی باستان 3-   زبان های ایرانی میانه 4-   زبان های ایرانی میانه ی غربی 5-   زبان های ایرانی میانه ی شرقی 6-   خط زبان های ایرانی میانه پرسش و تمرین

فصل سوم: زبان فارسی نو 1-   پیدایش و گسترش زبان فارسی نو یا فارسی دری 2-   خط فارسی 3-   گسترش نظم و نثر فارسی پرسش و تمرین

فصل چهارم: تغییرات یا دگرگونی های زبان فارسی 1-   دگرگونی یا تغییر زبان 2-   عوامل مؤثر در تغییرات زبانی 3-   تغییرات آوایی در زبان فارسی 4-   تغییرات دستوری 5-   تغییرات واژگانی 6-   تغییر زبان و پدید آمدن گوناگونی های آن پرسش و تمرین

فصل پنجم: لهجه های جغرافیایی و گونه های اجتماعی زبان فارسی 1-   گوناگونی زبان فارسی 2-   جامعه ی زبان فارسی 3-   لهجه های زبان فارسی 4-   سبک های اجتماعی زبان فارسی 5-   موقعیت های اجتماعی و سبک های زبانی موقعیتی 6-   زبان رسمی و لهجه ی رسمی (معیار) پرسش و تمرین

فصل ششم: زبان آموزی و رشد گفتار کودک 1-   برخی ملاحظات کاربردی 2-   طبیعت زبان آموزی و ارتباط آن با شعور عادی انسان 3-   فرضیه های زبان آموزی کودک پرسش و تمرین

فصل هفتم: فراگیری مهارت های زبان 1-   پدیده ی عادی گفتن و شنیدن 2-   سوادآموزی 3-   تفاوت های میان گفتار و نوشتار 4-   برخی روش های آسان سازی فراگیری مهارت های زبان 5-   تفاوت های فردی و اجتماعی مؤثر بر مهارت های زبان پرسش و تمرین

فصل هشتم: مراحل فراگیری و رشد مهارت های گفتن و شنیدن 1-   پیوستگی رشد گفتار 2-   مراحل رشد طبیعی صداها و ساخت آوایی زبان 3-   آغاز و پیشرفت گفتار و رشد صداها و ساخت آوایی زبان 4-   رشد گفتار و مهارت جمله سازی 5-   فراگیری مهارت های کاربردی جمله سازی الف) سبک و مهارت گفتار مؤدّبانه ب) مهارت گفت و گوی دونفری یا جمعی ت) مهارت سخنرانی 6- فراگیری مهارت های شنیدن پرسش و تمرین

فصل نهم: آموزش و فراگیری مهارت های نوشتن 1-   آشنا شدن کودک با نوشتار 2-   برخی ویژگی های خط فارسی 3-   برخی ملاحظات روش شناختی در آموزش نوشتن 4-   آموزش مهارت های نوشتن 5-   فراگیری مهارت های نوشتاری پرسش و تمرین

فصل دهم: فراگیری مهارت های خواندن 1-   مرحله ی آغازی فراگیری خواندن 2-   روش های آموزش خواندن 3-   راهبردهای اصلی در فراگیری مهارت خواندن 4-   راهبردهای ترکیبی در فراگیری مهارت خواندن 5-   فراگیری مهارت های پیشرفته ی خواندن پرسش و پاسخ

فصل یازدهم: صداها و ساخت آوایی زبان فارسی 1-   زنجیره ی صوتی گفتار و صداهای زبان 2-   اندام های گویایی 3-   تمایز حرف و صدا 4-   بررسی صداهای زبان فارسی 5-   مصوّت ها 6-   صامت ها 7-   هجا 8-   واج آرایی 9-   تکیه و جای تکیه در واژه های فارسی پرسش و تمرین

فصل دوازدهم: واژگان و ساختواژه در زبان فارسی 1-   واژه و تکواژ 2-   انواع تکواژ 3-   واژه ی مرکب 4-   واژه ی مرکب 5-   واژه های تصریفی یا صرفی فعل مرکب فعل رابط فعل رابط تغییری پی بست رابط فعل پیش وندی پرسش و تمرین

فصل سیزدهم: ساخت جمله در زبان فارسی 1-   کاربرد و تعریف جمله 2-   روش تجزیه ی جمله 3-   دو سازه ی عمده ی جمله : نهاد و گزاره 4-   گروه فعلی 5-   گروه اسمی 6-   حرف نشانه ی «را» 7-   ضمیر 8-   گروه صفتی 9-   گروه حرف اضافه ای و حروف اضافه 10- جمله ی ساده و جمله ی مرکب 11- ساخت سازه ی جمله در زبان فارسی منابع نمایه