کتاب مازهای راز - میرجلال الدین کزازی

کتاب مازهای راز نوشته ی دکتر میرجلال الدین کزازی در نشر مرکز به چاپ رسیده است.

بسیارند آنان که می انگارند شاهنامه متنی است ساده و به دور از پیچش و دشواری؛ به گونه ای که آسان می توان، با اندکی درنگ در این نامه ی بی مانند، اندیشه های نهفته در آن را بازیافت و بدان ها راه برد. هم از این روی، درس های شاهنامه را در برنامه ی درسی دانشگاه ها، پیش از درس ها و متن هایی هنرورزانه چون سروده های خاقانی، سنایی و نظامی که پیچیده و دشوار می نمایند، گنجانیده اند.

این دید و داوری درباره ی شاهنامه که نامه ی گران سنگ و ورجاوند فرهنگ ایران است، و کارنامه و تبارنامه ی تیره های ایرانی، از کجاست؟ چرا شاهنامه متنی ساده انگاشته می شود که به آسانی به نهفته های آن پی می توانند برد؟ پاسخی که می توان به این پرسش داد این است که شاهنامه از برجسته ترین و سنجیده ترین نمونه های شعر پارسی، در شیوه ای از شاعری است که شیوه ی خراسانی نامیده می شود. زبان روشن و روان فردوسی، شعر درخشان و آیینه وار وی که اندیشه های سخنور، به رسایی و آشکارگی در آن باز می تابد، سبب شده است که شاهنامه متنی انگاشته شود به دور از مازهای راز؛ و اندیشه های پیچ در پیچ و دور و دیریاب. نمونه را، اگر سروده های فردوسی را در شاهنامه با سروده های سخنوری هنرورز چون خاقانی بسنجیم، یا با سروده های نظامی، آشکارا، روانی و روشنی را در سروده های استاد درخواهیم یافت. در سروده های فردوسی آن پوسته ی ستبر و نگارین که در چامه ها و سروده های هنرورزانه و برساخته مغز اندیشه را در خود نهان داشته است، لایه ای است نغز و یا آبگینه ای است رخشان که فراسوی خویش را نمی پوشد؛ و آنچه را در درون دارد، آشکارا نشان می دهد. زبان فردوسی در شاهنامه زبانی است آنچنان روان و بدور از پیچیدگی و پوشیدگی که به زبان مردمی می ماند، به زبانی که در گفتگوهایمان به کا می گیریم، از این روی، با آنکه هزار سالی از زمان سروده شدن شاهنامه می گذرد، زبان شاهنامه را می توان زبان روزگار ما شمرد. اگر از پاره ای ویژگیهای سبک شناختی و کاربردهای نحویِ کهن چشم پوشیم، بسیاری از بیت های شاهنامه به شیوه ای سروده شده است که اگر بخواهیم اندیشه ی بازنموده در آن ها را با پارسی رایج و روا در این روزگار بازگوییم و بازنماییم، کمابیش سخن همان خواهد بود که استاد هزار سال پیش سروده است.

برشی از متن کتاب

به نوشین روان، دکتر محمد معین، به پاس  «مزدیسنا و ادب پارسی»

و دیگر یادگارهای ارزشمندش.

آتش، آن جادوانۀ سپند!

آتش در فرهنگ ایرانی همواره ارزشی آیینی و نمادین داشته است؛ و سپند و ارجمند شمرده می شده است. گذشته از فرهنگ ایران، در دیگر فرهنگهای آریانی نیز آتش را، چونان پدیده ای رازآمیز و فراسویی، گرامی می داشته اند و در پاره ای آیینها می کوشیده اند که آن را همواره فروزان و زنده نگاه دارند. سپندی و ارج آتش در جهان باستان چنان بوده است که در افسانه شناسی کهن، در چگونگی پدید آمدن آن، به اندیشه هایی رازناک و نمادین باز می خوریم که در آنها به شیوه هایی نهانگرایانه «آنسری» و آسمانی بودن آتش باز نموده شده است.

انسان همواره در برابر زیبایی رنگ رنگ و جادوانۀ آتش به شگفت می آمده است؛ به یاری گرمای دلاویز آن، از گزند و گزش سرما بدور می مانده است؛ جنبش نغز و نا آرامیهای آن او را بر می انگیخته است که زنده اش بپندارد؛ و از گونه ای دیگرش بشمارد. از آن است که در زبان و ادب پارسی از فرومردن آتش و کشتن آن بارها سخن رفته است. شگفتی ها و رازهای نهفته در آتش چنان بوده است که نمی توانسته اند آن را در شمار و در کنار دیگر پدیده های افسرده و بیجان گیتی بنهند. ...

فهرست

نمادشناسی اسطوره ای در داستان ضحاک یادداشتها «نهادشناسی» یا «ژرفاشناسی» شاهنامه یادداشتها شاهنامه نامۀ شاهان نیست یادداشتها منش و آرمان پهلوانی در شاهنامه و حماسه های دیگر یادداشتها «شناخت» در شاهنامه و در آیینهای درویشی یادداشتها آتش، آن جاودانۀ سپند! یادداشتها نامنامه

(جستارهایی در شاهنامه) نویسنده: دکتر میرجلال الدّین کزّازی انتشارات: مرکز