کتاب زبان باز - داریوش آشوری

کتاب زبان باز پژوهشی درباره­ ی زبان و مدرنیت اثر داریوش آشوری توسط نشر مرکز به چاپ رسیده است.

"زبانِ باز" کتابی خواندنی و علمی با محوریت زبان شناسی است. دغدغه­ ی مولف، آشفتگی زبان فارسی در مواجهه با مدرنیت و نحوه­ ی معادل سازی کلمات علمی و فلسفی و ... به زبان فارسی می­باشد که خالی از ایراد نیست و ذهن او را سال­ها به چاره اندیشی، پژوهش و بررسی وا داشته است و در نهایت، دستاورد این کوشش و تلاش، موجب خلق اثری ارزشمند به نام "زبان باز" شده است. تغییرات و دگرگونی­های اجتماعی، نظامی، سیاسی، علمی و فرهنگی به شدت بر زبان تاثیر گذار هستند و آن را دست خوش تغییراتی بزرگ می­کنند. این مجموعه بر واژگان و چگونگی گسترش آن در زبان های مدرن و تنگناهای زبان فارسی در این زمینه و نیز به مشکلات مربوط به نحو و سبک زبان نوشتاری فارسی پرداخته است. "آشوری" ابراز می­کند که زبان انگلیسی در جایگاه زبان، پیشتاز علم و تکنولوژی مدرن با پیشروترین و توسعه یافته ترین زبان مدرنیت است که توانایی  پاسخ گویی بسیار سریعی را به نیازهای واژگانی خود دارد و گنجینه­ ی  واژگانی­ اش را بیش از پیش غنی ­تر می­کند و در راستای این توانایی، موجب انتقال و نفوذ واژه ­های ساخته شده­ اش، به زبان های دیگر شده و یا آن­ها را به معادل سازی با واژه­ های خود وادار می­کند. تمامی این مسائل ذکر شده موجب شده تا نگارنده به نسبت رابطه بین زبان و مدرنیت پرداخته و آن را مورد بحث و بررسی قرار دهد.

برشی از متن کتاب

برای پاسخ گویی به این پرسش که جهان مدرن سرمایه­ ی زبانی خود، یعنی دستاورد عظیم واژگانی و هم چنین توان توسعه بی پایان آن را چگونه و از کجا فراهم آورده است، می باید از شیوه نگرش و رفتار جهان مدرن نسبت به طبیعت، از سویی، و نسبت به زبان از سویی دیگر، پرسش کرد. زیرا این دو وجه نگرش و رفتار، چنان که گفتیم، با یکدیگر پیوستگی ضروری دارند. این جا باز با همان مساله ­ای رو به رو هستیم که جامعه شناسی به عنوان رویارویی «جامعه سنتی» و «جامعه مدرن» پیش کشیده شده است. ویژگی­هایی که جامعه­ ی مدرن را از جامعه سنتی جدا می­کند، ناگریز در زبان نیز بازتاب دارد. جامعه مدرن جامعه صنعتی ست و نسبت به طبیعت رهیافتی قدرت ورزانه و چیرگی خواه دارد. به عبارت دیگر، می­کوشد با شناخت علمی و دست­یازی تکنولوژیک آن را در خدمت درآورد. اما بنیاد این رهیافت بر آن انقلابی در نگرش به طبیعت قرار دارد که از طبیعت جادوزدایی کرده و هاله­ های رمز و راز متافیزیکی را از آن سترده و آن را عریان در اختیار انسان قرار داده است. اما، چنان که پیش از این اشاره کردیم، هر جامعه­ی صنعتی مانند کشورهایی که توانسته­ اند علم کاربردی و تکنولوژی را از کشورهای مادر مدرنیت و صنعت بگیرند و به بازار جهانی تولید و فروش کالاهای صنعتی وارد شوند، به معنای رسا و کامل کلمه مدرن نیستند. جامعه­های دست دوم صنعتی همواره دنباله روی جامعه­های مادر اند. آن­ها نه تنها از نظر علوم و تکنولوژی که از نظر زبانی نیز ناگزیر دنباله رو و وام­ گیرنده­ اند. زبان­ها این جامعه نه تنها در قلمرو علوم انسانی و ادبیات و هنر که در گستره­ی علوم طبیعی و تکنولوژی نیز ناگزیر وام گیرنده ­اند و نمی­توانند در پهنه­ های بنیادی نظری  با زبان­های اصلی رقابت کنند. نکته­ ی اصلی اساسی این است که مدرنیت و دست آوردهای شگرف آن در بی­شمار زمینه­ های شناخت علمی و تولید صنعتی بدون یک بستر زبانی کارامد و گسترش یابنده، بلکه بی­نهایت گسترش یابنده، بدون یک زبان باز، هرگز بدان جا نمی­رسید که تاکنون رسیده است. و این خود هنوز زمینه ­ای ست برای دست یافت­ه ایی در آینده که نشانه­های آن پدیدار است و ما و روزگار ما تازه در آستانه­ی آن جای دارد. این جا پرسشی در باب زبان طبیعی و چگونگی کارکرد آن برای بحثی که در آن­ایم سودمند به نظر می­رسد. زبان طبیعی چیست؟ به عنوان یک تعریف کارگشا، به کوتاهی می­توانیم گفت که، زبان طبیعی در اساس واسطه­ ی ارتباطی در یک جامعه طبیعی ست. جامعه­ ی طبیعی جامعه­ ای ست پایدار در یک محیط جغرافیای که خود را با زادآوردی «تولید مثل» در زمان دوام می­بخشد. جامعه­ ی طبیعی دارای تاریخ و حافطه­ ی تاریخی ست، خواه اسطیری یا مدرن و جهان فرهنگی و زندگانی مادی و معنوی خود را در قالب زبانی ویژه شکل می­دهد. و در آن زبان خود و زبان خود را به نامی می­نامد و در برابر جامع­ه و زبان­های دیگر هویت می­بخشد. این زبان که در بنیاد زبان «طبیعی» نامیده می­شود، زندگانی تاریخی و فرهنگی ویژه ­ی خود را دارد. به عبارت دیگر هر زبان در دل ساختار آوایی خود ساختاری دستوری را می­پروراند که جهانی از معنا را به دوش می­کشد...

فهرست

دیباچه زبان نگاره این رساله بخش یکم: پژوهشی درباره زبان و مدرنیت درآمد زبان طبیعی زبان گفتار و زبان نوشتار تنگناهای زبان طبیعی زبان و فرهنگ نگاهی به پیدایش زبان­های مدرن انقلاب علمی و پیآمدهای زبانی آن علم هم­چون بنیاد جهان بینی مدرن جست­وجوی زبان کامل نگره­ ی مدرن به زبان زبان هم­چون قرارداد اجتماعی رشد زبان­های مدرن بر بستر زبان علمی بستر زبانی مدرنیت سازمایه ­های لاتینی و یونانی در زبان مایه علمی و فنی مدرن کارکرد زبان مایه ­های علمی روش­های وازه سازی سیستمانه برابرنامه و تعریف برخی ترم­ها در این متن کتاب­نامه بخش دوم: زبان فارسی رویاروی مدرنیت و زبان آن درامد زبان فارسی و دو چرخش تاریخی آن فارسی شکر است؛ داستان کشاکش و چرخش زبانی در عصر تجدد زبان فارسی در بحران زبان تجدد زبان فارسی و رسالت ملی آن در دوران جدید سه فرهنگستان و سیاست­های زبانی­شان سخن پایانی

(پژوهشی درباره ی زبان و مدرنیت) نویسنده: داریوش آشوری انتشارات: مرکز