کتاب اصول ایمنی حریق | مهدی جهانگیری

درباره‌ ی کتاب اصول ایمنی حریق

همه روزه در بخش های مختلفی از کره ی زمین آتش سوزی های متعددی رخ می دهد که ممکن است بر اثر عوامل طبیعی و خارج از کنترل و اراده ی آدمی و یا ناشی از سهل انگاری های او باشد که با گذشت زمان و پیشرفت علم و تکنولوژی و صنایع، وقوع آتش سوزی به نسبت گذشته بسیار رایج تر شده و خسارت های مالی و جانی وسیعی را بر انسان ها و محیط زیست وارد می کند؛ از این روی به هنگام وقوع حریق، آگاهی از راه کارهای موثر و مناسب برای جلوگیری از پیش روی و کنترل و خاموش کردن آن به موضوع بسیار مهمی تبدیل شده است. کتاب "اصول ایمنی حریق" نیز همین مسائل را پوشش می دهد و هدف اصلی آن ارائه ی روش های نوین برای کنترل آتش سوزی می باشد. مولف در طول کتاب، به شرح مفصلی از مبانی شیمی حریق، نحوه طراحی سامانه های اعلام و اطفاء حریق و جانمایی خاموش کننده های دستی و هم چنین طراحی سامانه های آب فشان، ارزیابی ریسک حریق و نحوه ی واکنش اضطراری در موقع حریق پرداخته است که سرفصل های زیر را در بر می گیرد: 1. تعاریف، کلیات و مبانی حریق 2. مواد وتجهیزات خاموش کننده 3. خاموش کننده های دستی 4. سامانه های کشف و اعلام حریق 5. سامانه های آب فشان (اسپرینکلرها)6.ارزیابی ریسک حریق و واکنش در شرایط اضطراری

فصل اول: تعاریف، کلیات و مبانی حریق

همان طور که از عنوان فصل مشخص است، اصطلاحات و مفاهیم کلیدی مربوط به حریق و مباحث مورد نظر آن شامل تئوری های حریق، طبقه بندی انواع حریق، تقسیم بندی مکان ها از لحاظ خطر حریق، روش های اطفاء انواع مختلف حریق، طبقه بندی حریق ها در صنایع فرایندی و هم چنین تفاوت اشتعال و انفجار را به طور مفصل با بیانی ساده و روان برای مخاطب شرح می دهد.

فصل دوم: مواد وتجهیزات خاموش کننده

با توجه به انواع حریق، از روش های مختلفی برای خاموش کردن آن استفاده می گردد که در این فصل ابتدا همه ی انواع خاموش کننده ها و هم چنین روش های اطفاء حریق بیان می شود و سپس کلیه ی معایب و مزایای آب جهت اطفاء حریق نام برده شده و انواع آب را از نظر ترکیب شرح می دهد. کف، پودر، گاز دی اکسید کربن و ترکیبات هالوژنه از انواع موادی هستند که برای خاموش کردن آتش استفاده می شود؛ در ادامه ی فصل، به توصیف انواع و خصوصیات هر یک از آن ها پرداخته می شود.

فصل سوم: خاموش کننده های دستی

بر طبق استاندارد ملی ایران خاموش کننده ی دستی وسیله ی قابل حملی است که برای خاموش کردن یا کنترل حریق در لحظات اولیه و برای کارکرد و حمل توسط دست انسان طراحی و در عمل جرم آن از 20 کیلوگرم بیش تر نیست، انواع بزرگ تر آن یا بر روی چرخ و خودرو یا به طور ثابت در اماکن نصب می شود تا بتوان به راحتی از آن استفاده کرد و به وسیله فشار داخلی به طور مستقیم بر روی حریق اعمال و تخلیه می گردد. در طول متن، انواع خاموش کننده های دستی، مشخصات آن ها، نحوه ی انتخاب خاموش کننده ی مناسب و نکات مهم در نصب آن ها، نحوه ی تعداد و جانمایی و نحوه ی کار با آن ها به طور مفصل شرح داده می شود؛ انواع خاموش کننده های دستی قابل استفاده در خودروها به همراه مشخصات آن ها نیز ارائه شده است.

فصل چهارم: سامانه های کشف و اعلام حریق

در کنترل و اطفاء حریق به دلیل رشد تصاعدی آن، زمان نقش تعیین کننده ای دارد که وجود سامانه های اعلام حریق را الزامی می کند تا بتوان از طریق آن عکس العمل مناسب و سریعی را برای کنترل حریق نشان داد. سامانه های اعلام حریق دارای انواع مختلفی می باشد که تماما در طول این فصل نام برده شده و سازوکارهای هر یک به طور مفصل توضیح داده می شود. به منظور طراحی کاشف های حریق، از استاندارهای مختلف استفاده شده و انواع آن ها به همراه مزایا و معایب موجود، بیان می گردد و هم چنین اطلاعات مفید و موثری از نحوه ی عملکرد اعلام حریق و الزامات قانونی مرتبط با سامانه های کشف و اعلام حریق به مخاطب ارائه شده است.

فصل پنجم: سامانه های آب فشان (اسپرینکلرها)

سامانه های آب فشان یکی از موثرترین راهکارهای کنترل و خاموش کردن حریق می باشد که از طریق لوله های تعبیه شده از آن خارج و بر روی آتش تخلیه می گردد؛ هر آب فشان محدوده ای تحت عنوان محدوده ی تحت پوشش یا محدوده ی حفاظتی دارد، منظور از آن محدوده ای است که هر آب فشان در هنگام عملکرد به صورت چتری زیر خود را آب پاشی می کند و این سطح به مشخصات فیزیکی سر آب فشان، جریان آب و فشار آب فشان بستگی دارد. در ادامه ی فصل انواع سامانه های آب فشان و اجزای آن ها و هم چنین انواع آب فشان از نطر جهت نصب، درجه حرارت فعال شدن و سرعت عملکرد، مساحت پوشش و اندازه قطرات تولید شده، شرح داده شده است. مراحل طراحی سامانه های آب فشان و منابع آب مورد نیاز برای هر یک از آن ها نیز به گونه ای ساده و گیرا برای مخاطب آموزش داده می شود.

فصل ششم: ارزیابی ریسک حریق و واکنش در شرایط اضطراری

ریسک حریق به عنوان حاصل ضرب احتمال وقوع خطر آتش سوزی در شدت پیامد ناشی از آن تعریف می گردد که نقش بسیار مهمی را در پیش گیری از آتش سوزی و انفجار، آسیب به انسان و خسارت به اموال ایفا می کند؛ بنابراین تعیین میزان ریسک حریق برای کلیه ی تاسیسات اعم از تاسیسات پیچیده یا ساده، ضروری و الزامی می باشد تا اماکن و فعالیت ها از این نظر اولویت بندی شده و منابع و اقدامات کنترلی مناسب برای هریک تعبیه شود. از لحاظ سطح ریسک حریق اماکن به سه بخش اماکن با درجه ریسک بالا، اماکن با درجه ریسک متوسط و اماکن با درجه ریسک پایین تقسیم بندی می شود. طرح فرار و نحوه ی تهیه آن، مشخصات، نحوه جانمایی و تعیین تعداد راه های خروج اضطراری و نیز ظرفیت های آن ها و اصول مهم در جانمایی و استقرار راه های خروج به طور مفصل در ادامه ی فصل توضیح داده شده است.

فهرست

مقدمه فصل اول: تعاریف، کلیات و مبانی حریق تعاریف حریق نقطه شعله زنی درجه آتشگیری خودسوزی حداقل انرژی احتراق فشار بخار وزن مخصوص دانسیته بخار حجم بخار اشتعال ناگهانی برگشت شعله حدود اشتعال و انفجار گازها و بخارها بار حریق انفجار انواع انفجار تئوری های حریق مثلث حریق هرم حریق چرخه بقاء حریق علل و شرایط بروز حریق عوامل موثر بر گسترش و شدت حریق تقسیم بندی مکان ها از نظر خطر حریق روش های اطفاء حریق سرد کردن خفه کردن (حذف اکسیژن) سد کردن (قطع یا کاهش مواد سوختنی) حذف واکنش های زنجیره ای مراحل احتراق عملکرد حریق در یک فضای محدود روش های انتقال حرارت محصولات حریق گازها و بخارات حاصل از حریق ذرات (دود) شعله گرما (انرژی) خسارات ناشی از حریق دسته بندی انواع حریق بر اساس نوع ماده سوختنی طبقه بندی انواع حریق در صنایع فرایندی آتش ناگهانی آتش کروی آتش فورانی (جت آتش) آتش استخری انفجار مایع در حال جوش (BLEVE) تمرین های فصل 1 فصل دوم: مواد و تجهیزات خاموش کننده مواد خاموش کننده آتش آب انواع آب از نظر ترکیب نحوه استفاده از آب جهت اطفاء حریق خاموش کننده های دستی خودروهای آتش نشانی جعبه اطفاء حریق سامانه های خودکار آب فشان مانیتور آتش نشانی پرده آب رینگ آب برای مخازن نفتی لوله های عمودی خشک و تر در ساختمان ها الزامات قانونی در ارتباط با آب جهت مصرف آتش نشانی کف آتش نشانی کف شیمیایی کف مکانیکی نحوه استفاده از کف به منظور اطفاء حریق خاموش کننده های دستی خودروهای آتش نشانی حاوی فوم سامانه های خودکار اطفاء حریق کف استاندارد موسسه استاندارد در خصوص کف های خاموش کننده پودرهای خاموش کننده پودر خشک پودر تر نحوه استفاده از پودر در اطفاء حریق خاموش کننده های دستی خودروهای آتش نشانی حاوی پودر سامانه های خودکار اطفاء حریق پودر استاندارد موسسه استاندارد ایران در خصوص پودرهای خاموش کننده گاز دی اکسید کربن نحوه استفاده از گاز دی اکسید کربن به منظور اطفاء حریق خاموش کننده های دستی سامانه های خودکار اطفاء حریق دی اکسید کربن ترکیبات هالوژنه (هالن) نحوه استفاده از هالن ها به منظور اطفاء حریق خاموش کننده های دستی خودروهای آتش نشانی سامانه های خودکار اطفاء حریق تمرین های فصل 2 فصل سوم: خاموش کننده های دستی مقدمه مشخصات خاموش کننده های دستی گستره دمایی فشار تخلیه زمان تخلیه مشخصات فنی خاموش کننده های دستی مشخصات دستگیره و بست نصب مشخصات سرلوله پاشنده علائم و برچسب ها دستورالعمل شارژ مجدد دستورالعمل بازرسی انواع خاموش کننده های دستی خاموش کننده های حاوی آب سودا اسید آب و گاز آب و هوا آیفکس خاموش کننده های مولد کف خاموش کننده های کف شیمیایی خاموش کننده های کف مکانیکی خاموش کننده های پودری خاموش کننده های پودر شیمیایی (پودر و گاز) الف- خاموش کننده پودر و گاز تحت فشار ب- خاموش کننده پودر و گاز بالن دار خاموش کننده های حاوی پودر مرطوب (تر) خاموش کننده های حاوی CO آزمون های هیدرولیکی بدنه کپسول گاز کرینیک خاموش کننده های حاوی مواد هالوژنه خاموش کننده های حاوی آثروسول MAG انواع خاموش کننده ها براساس استاندارد ملی ایران خاموش کننده های پایه آبی عوامل پاک خاموش کننده های پودری خاموش کننده های حاوی دی اکسید کربن بازرسی و آزمایش خاموش کننده های دستی نکات در هنگام بازرسی مراقبت فنی سوابق آزمون های فشار هیدرو استاتیک دوره های بازرسی شارژ مجدد تشخیص ظاهری خاموش کننده ها درجه بندی خاموش کننده ها انتخاب خاموش کننده مناسب حریق های مربوط به تجهیزات الکتریکی عوامل موثر بر انتخاب خاموش کننده های دستی نحوه توزیع و جانمایی خاموش کننده ها نحوه تعیین تعداد خاموش کننده ها نحوه چیدمان خاموش کننده های دستی روش NFPA جهت چیدمان خاموش کننده های دستی نحوه استفاده از خاموش کننده های دستی نحوه کار با خاموش کننده های حاوی آب نحوه کار با خاموش کننده های نوع کف نحوه کار با خاموش کننده های حاوی پودر و گاز نحوه کار با خاموش کننده های دستی حاوی دی اکسید کربن نحوه کار با خاموش کننده های دستی حاوی هالون و مواد جایگزین هالون ها نحوه کار با خاموش کننده های دستی حاوی پودر خشک محل نصب خاموش کننده های دستی نکات کاربردی در استفاده از خاموش کننده های دستی خاموش کننده داخل خودرو نحوه نصب خاموش کننده در خودروها نشانه گذاری خاموش کننده های داخل خودرو اطلاعات نصب و بازرسی اطلاعات مربوط به نحوه ی استفاده ابعاد اطلاعات مندرج بر روی خاموش کننده ها نحوه نگهداری و بازرسی دوره ای خاموش کننده نصب شده در خودرو آزمون های عملکردی پر کردن مجدد خاموش کننده ها الزامات قانونی در مورد خاموش کننده های دستی الف- آئین نامه پیشگیری و مبارزه با آتش سوزی در کارگاه ها ب- استانداردهای ملی در خصوص خاموش کننده های دستی تمرین های فصل 3 فصل چهارم: سامانه های کشف و اعلام حریق تجهیزات کشف و اعلام حریق انواع سامانه های اعلام حریق سامانه اعلام حریق دستی سامانه اعلام حریق خودکار مرکزی سامانه اعلام حریق خودکار آدرس پذیر اجزاء سامانه اعلام حریق خودکار کاشف های حریق انواع کاشف های خودکار حریق کاشف های حرارتی الف- کاشف های حرارتی با حرارت ثابت ب- کاشف های حرارتی با حرارت متغیر کاشف های دودی (ذرات) الف- کاشف یونیزه ب- کاشف فتوالکتریک کاشف های شعله ای الف- کاشف های شعله ای مرئی ب- کاشف های شعله ای ماورابنفش ج- کاشف های شعله ای مادون قرمز کاشف های گازیاب کاشف بیم (پرتوافکن) انواع کاشف ها از نظر محدوده عملکرد کاشف های خطی کاشف های نقطه ای کاشف های نمونه بردار ناحیه بندی ساختمان (زون بندی) طراحی سامانه کشف و اعلام حریق نکات مهم انتخاب کاشف مناسب مشخصات فنی کاشف ها محاسبه ی تعداد کاشف های مورد نیاز جانمایی و چیدمان کاشف ها طراحی در سقف های شیب دار طراحی بر اساس توصیه سازنده مرکز کنترل و اعلام حریق سامانه خودکار اطفاء حریق الزامات قانونی ملی در مورد سامانه های کشف و اعلام حریق الف- آئین نامه پیشگیری و مبارزه با آتش سوزی در کارگاه ها ب- لیست استانداردهای موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در مورد سامانه های کشف و اعلام حریق ج- مقررات ملی ساختمان ایران مبحث سیزدهم: طرح و اجرای تاسیسات برقی ساختمان ها تمرین های فصل4 فصل پنجم: سامانه های آب فشان (اسپرینکلرها) مقدمه انواع سامانه های آب فشان سامانه های آب فشان لوله تر سامانه های لوله خشک سامانه های آب فشان سیلابی (دلوگ) سامانه های آب فشان پیش عمل اجزا و انواع آب فشان اجزاء آب فشان انواع آب فشان انواع آب فشان ها از نظر جهت نصب انواع آب فشان از نظر درجه حرارت فعال شدن و سرعت عملکرد انواع لوله های مورد استفاده جهت سامانه های آب فشان شیرها و اتصالات سامانه  آب فشان شیرهای کنترل شیرهای یک طرفه شیرهای آزمایش و اتصالات جانبی هشدار دهنده ها منابع آب لوله کشی آب شهری مشخصات مخزن آب پمپ ها طراحی سامانه های آب فشان تعیین درجه خطر مکان محاسبه تعداد آب فشان های مورد نیاز جانمایی و فاصله ی بین آب فشان ها انتخاب شبکه لوله کشی مناسب تعیین قطر لوله های مورد استفاده جهت سامانه های آب فشان روش جداول مربوط به قطر لوله ها تعیین قطر لوله به روش محاسبات هیدرولیکی تعیین اتصالات و تجهیزات جانبی محاسبه افت های فشار در سامانه های آب فشان افت فشار ناشی از اصطکاک افت فشار ناشی از اتصالات و تجهیزات افت فشار ناشی از تغییر ارتفاع (افت فشار برای خطوط عمودی) محاسبه دبی و فشار آب فشان تعیین تعداد آب فشان های فعال شونده فرضی در هنگام حریق کنترل محاسبات مساحت طراحی کاربرگ محاسبات هیدرولیکی منابع آب در سامانه های آب فشان مخازن آب انتخاب پمپ مثال18: طراحی یک سامانه آب فشان فرضی تمرین فصل5 فصب ششم: ارزیابی ریسک حریق و واکنش در شرایط اضطراری ارزیابی ریسک حریق مقدمه اماکن با درجه ریسک بالا اماکن با درجه ریسک متوسط اماکن با درجه ریسک پایین فرایند ارزیابی ریسک حریق مرحله1: شناسایی خطرات حریق مرحله2: شناسایی موقعیت افراد در معرض ریسک عمده در موقع آتش سوزی مرحله3: بررسی اقدامات کنترلی موجود مرحله4: تعیین سطح ریسک مرحله5: انجام اقدامات کنترلی جهت کاهش سطح ریسک مرحله6: ثبت نتایج ارزیابی و پیگیری انجام اقدامات اصلاحی مرحله7: بازنگری ارزیابی ریسک طرح فرار محتویات طرح فرار مسیرهای خروج اضطراری مقدمه مشخصات راه های خروج بخش های سه گانه راه خروج دسترس خروج خروج تخلیه خروج سایر اجزاء مسیر خروج درب های خروج اضطراری خروج های افقی راه پله و پلکان شیبراه ها سرسره های فرار ظرفیت راه های خروج حداقل تعداد راه های خروج الزامی چگونگی استقرار و جا نمایی راه های خروج روشنایی راه های خروج علامت گذاری راه های خروج تمرین های فصل6 ضمیمه شماره 1 ضمیمه شماره 2 ضمیمه شماره 3 ضمیمه شماره4 نمایه واژه نامه مراجع