کتاب چطور مثل داوینچی فکر کنیم

برشی از متن کتاب

فلسفه ی داوینچی در هنر نقاشی

«یک نقاش واقعی با طبیعت مسابقه می دهد و آن را به چالش می کشد.»

از یادداشت های لئوناردو داوینچی

بدون تردید می توان گفت که در میان هنرمندان بی شمار دوران رنسانس، لئوناردو داوینچی در صدر همه ی آن ها قرار داشت. از رقبای او برای قرار گرفتن در چنین جایگاهی، شاید بتوان تنها از میکل آنجلو و رافائل نام برد که از نظر تأثیر بر تحولات دوران خود به داوینچی بسیار نزدیک بودند. اما چه عواملی بود که داوینچی را از هنرمندان هم عهد خود به متمایز می کرد؟

تابلوهای نقاشی داوینچی در ظاهر عبارت بودند از تعدادی چهره نگاری و تصاویری از وقایع مذهبی که در آنها نیز چهره های شناخته شده ی مسیحی به تصویر کشیده شده بود.اما در واقع، در همین تابلوهای به ظاهر معمولی، نوعی واقع گرایی به چشم می خورد که پیش از آن در هنر نقاشی رواج نداشت و هر بیننده ای را تحت تأثیر قرار می داد. اگر کسی کارهای داوینچی را با نقاشی های پیش از رنسانس اروپا مقایسه کند، به آسانی می تواند تفاوت فاحشی بین این دو دسته تابلوهای نقاشی ببیند. داوینچی در نقاشی های خود، به جای رمز آلود و در عین حال طبیعی و دلپسند جلوه دادن چهره ها، آنها را به صورت انسان هایی «واقعی» و با احساسی «واقعی» به تصویر می کشید. البته می توان گفت که «واقعی بودن» شرط لازم برای «شاهکار» دانستن یک تابلوی نقاشی نیست، اما مسئله این است که داوینچی در نقاشی های خود تمایل بشر به واقع گرایی در نقاشی را که انسان ها بدون این که خود بدانند قرن ها منتظر آن بودند به تصویر می کشید و با این کار خود، تحول و توسعه ای شگرف در این هنر ایجاد می کرد. نباید تصور کرد که داوینچی با نقاشی های خود مانند یک دوربین عکاسی عمل می کرد، اما او به نحوی هنرمندانه واقعیت های زمان خود را به بینندگان نقاشی هایش می نمایاند. به عبارت دیگر، تابلوهای نقاشی داوینچی «معنی دار» بودند. خود او در ابن باره می گوید: «نقاشی که هر چه می بیند و در برابرش است، نقاشی یم کند، بدون این که به دلایل این یا آن گونه بودند چهره ها و سایر جزئیات تابلو و علت وجودی آن ها توجه کند، فقط مثل یک آیینه عملی می کند.»

کاملا واضح است که داوینچی هنر نقاشی را بیشتر از آنچه دیگران تصورش را می کردند، جدی می گرفت. او کسانی که نقاشی را سرسری می گرفتند، تحقیر می کرد. داوینچی در یکی از یادداشت هایش نوشته است: «برخی ازنقاشان به این هنر عشق می ورزدند، اما از استعدادی در این هنر بی بهره اند.» تعهد او نسبت به نقاشی از باور صمیمانه و خالصانه اش به زیبایی ذاتی طبیعت سرچشمه می گرفت. داوینچی معتقد بود که : «همه چیز را می توان سرسری گرفت، اما نقاشی را نه …» داوینچی در بخش دیگری از یادداشت هایش می نویسد: «نقاشی تمام آنچه توسط طبیعت تولید شده است را در خود نهفته دارد. در عین حال نقاشی از تأثیر اتفاقی انسان ها بر روی طبعیت و اجزای آن خلق می شود.»

داوینچی عمیقا اعتقاد داشت که هنر نقاشی در ذات خود با خداوند ارتباط دارد. او در این مورد نوشته است: «نقاشی را نباید تقلید و تصویربرداری از آنچه در طبیعت قابل رویت است قلمداد کرد، بلکه نقاشی در واقع فرزند فرزندان طبیعت یا [نوه طبیعت] است. به عبارت دیگر، این فرزندان طبیعیت هستند که نقاشی را می زایند … و به این ترتیب است که ارتباط نقاشی با خداوند شکل می گیرد.» …