کتاب نادرشاه – لارنس لاکهارت

برشی از متن کتاب

ذوالفقارخان حاکم فراه اللهیارخان ابدالی، دوست نادر را از هرات رانده و تا پای دیوار مشهد پیش آمده در آنجا ابراهیم‌خان، برادر نادر را در سیزدهم محرم ۱۱۴۳ (بیست و نهم ژوئیه ۱۷۳۰) شکست داده بود. نادر بیستون بیک افشار را در تبریز گذاشته، شتابان به جانب مشهد رهسپار شد، اما یاغیان ابدالی به ولایت خود بازگشته بودند. نادر به سوی شمال توجه و به تنبیه طوایف ترکمان یموت عزیمت کرد، اما تراکمه چون از نهضت او خبر یافتند به جانب خیوه گریختند. در اواخر ربیع‌الثانی (نوامبر ۱۷۳۰) نادر در مشهد به بازدید طوایفی که جدیداً از ایالات ایران کوچ داده بود؛ پرداخت. مجموع آن‌ها به پنجاه و شش هزار خانوار بالغ می‌شد؛ مرکز ثقل ایران به طور آشکار به جانب شمال شرقی تمایل می‌یافت.

نادر با جلادتی هرچه تمام‌تر ایلات نامطیع را فرمان‌بردار کرد و لشکر به جنگ ابدالی‌ها برد، حسین غلیزایی قندهاری هم به آن‌ها یاری می‌داد. نادر در چهارم شوال (دوازدهم آوریل ۱۷۳۱) به سه فرسخی هرات رسید، جنگی پرهیجان واقع شد، بعضی از افواج نادر به سمت بلخ متمایل شده، دست‌بردهایی به طوایف ازبک زدند و بعضی به جانب هلمند رانده در (گرشک بست) با قندهاریان مصاف دادند. آخرالامر افغانیان هرات، ذوالفقارخان را معزول و اللهیارخان را دعوت به حکمرانی کردند. اللهیارخان روز هجده صفر ۱۱۴۴ (بیست و دوم اوت ۱۷۳۱) از اردوی نادر خارج شده به هرات رفت. ولی چون به قوم خود رسید او نیز سر به شورش برداشت و باز آتش جنگ بالا گرفت. لشکر ایران در جنگ‌های گازران و کبوترخان بیست و یکم ربیع‌الثانی (بیست و سوم اکتبر ۱۷۳۱) فاتح شد ولی افاغنه به یاری طوایف بومی هزاره، اوبه را تسخیر کردند. عاقبت هرات در اول رمضان (هفده فوریه ۱۷۳۲) تسلیم شد. اللهیارخان به مولتان هند تبعید و طوایف ابدالی بعد از نظم و نسق جدید در فاصله سمنان و ابیورد توزیع گشتند. بعد ابراهیم خان برادر نادر با وجود دسایس حسین قندهاری، فراه را به دست آورد، نادر در نوزدهم رمضان (هفده مارس ۱۷۳۲) به سرکشی ولایات مسخّره خود روان شد.

بنابر قول میرزا مهدی‌خان شاه طهماسب می‌گفت نادر را مملکتی جداگانه است و استرداد بلاد آذربایجان را احتیاجی به اعانت ایشان نیست. مخالفین پادشاه او را می‌داشتند که در زمان اشتغال نادر در خراسان از خود لیاقتی بروز بدهد.

در جمادی‌الثانی ۱۱۴۳ (آخر دسامبر ۱۷۳۰) شاه از اصفهان عازم مقابله عثمانیان شد. از طریق همدان به تبریز رفت و حاکمی را که نادر نصب کرده بود؛ معزول کرد، با هجده هزار سپاه به تسخیر ایروان شتافت، لکن بعد از هجده روز محاصره چون آذوقه‌ی اردوی او تمام شد از رود ارس گذشته خود را به سلطانیه رسانید، ورود افواج فارس، شاه را مستعد حمله کرد. در حوالی قوری‌جان در پنج فرسنگی شمال شرقی همدان به قشون عثمانی که سرداری آن با احمدپاشای بغدادی بود؛ زد.