کتاب مقدمه علم حقوق | دکتر ناصر کاتوزیان

درباره‌ی کتاب مقدمه علم حقوق ناصر کاتوزیان

کتاب مقدمه علم حقوق ناصر کاتوزیان که در واقع اساس مطالعه‌ی دانش حقوق و به ویژه رشته‌های حقوق خصوصی است، در دو بخش تدوین یافته است: در بخش نخست به قواعد حقوق و در بخش دوم به حق و منابع و اجرای آن پرداخته شده است. ولی، باید دانست که هدف از طرح و تدوین این گونه کتاب‌ها مطالعه‌ی عمیق مسائل راجع به فلسفه‌ی حقوق و ارکان رشته‌های گوناگون آن نیست؛ انگیزه ی اصلی دکتر ناصر کاتوزیان، آماده کردن ذهن مبتدیان برای فراگرفتن مطالب اصلی این علم می باشد.

آن چه در بخش دوم این اثر از انتشارات گنج دانش گفته می‌شود، به مسائل حقوق خصوصی و به ویژه حقوق مدنی نزدیک است و استخوان بندی این رشته از حقوق را برای دانشجویان روشن می‌سازد. ولی، باب نخست، به علم حقوق نظر دارد و مطالب آن برای تمام کسانی که خواهان آشنا شدن با این دانش هستند مفید به نظر می رسد.

بی ‌گمان، چنان که مرسوم در طرح این گونه مقدمه هاست، گاه مباحث رنگ حقوق خصوصی پیدا می‌کند. ولی، نباید این پندار را به وجود آورد که برای حقوق عمومی یا کیفری به کار نمی‌آید یا کافی به نظر نمی رسد. اصول و پایه ها مشترک است و آن گاه که به نوبه ی طرح فروع و احکام ویژه ی هر یک فرا می رسد، باید در هر رشته جداگانه بررسی شود.

گفتنی است که نویسنده در این اثر ارزشمندِ خود، تلاش نموده تا با ساده کردن و گردآوری نظریه های کلی حقوق، دانشجویان را با شیوه های علمی تحقیقی آشنا سازد و معلومات عمومی لازم را در اختیارشان بگذارد تا در پژوهش‌های خود خطا و درست را از هم باز شناسند. این کتاب دانشگاهی مهم و کاربردی دکتر کاتوزیان، رفرنس دروس اصلی رشته‌‌ی حقوق دانشگاه‌های سراسر کشور می‌باشد.

بخشی از کتاب مقدمه علم حقوق دکتر کاتوزیان

مفهوم حقوق فطری و تحول آن:

مرسوم است که اصطلاح «حقوق فطری» را در برابر «حقوق موضوعه» به کار می برند تا نشان دهند که در برابر قواعدی که در زمان معین حکومت می‌ کند و اجرای آن ها از طرف دولت تضمین می‌شود، قواعد ثابتی نیز هست که برتر از اراده ی حکومت و غایت مطلوب انسان است و قانونگذار باید بکوشد تا آن ها را بیابد و سرمشق خود قرار دهد.

درباره ی مبنا و اوصاف این قواعد اختلاف بسیار است، ولی از دیرباز گروه بزرگی از نویسندگان پذیرفته اند که قوانینی بالاتر و برتر از اراده ی قانونگذار وجود دارد. منتها، تحول اندیشه ها درباره ی منبع و هدف این قواعد عالی سه مرحله اصلی را پیموده است: ۱- عصر مذهبی ۲- خردگرایی ۳- تجربی.

حقوق نظام اجتماعی است:

هدف حقوق تنظیم روابط اجتماعی است. زندگی دو چهره ی گوناگون دارد: فردی و اجتماعی. از نظر فردی، انسان نیازمندی های خاص و تکالیف مختلفی دارد که به طور معمول در قلمرو حقوق نیست. پاکی وجدان و تأمین سلامت روح و جسم و رفع نقیصه های بشری با اخلاق است، ولی اداره ی زندگی اجتماعی انسان را حقوق به عهده دارد. اگر در حقوق نیز گاهی به اعمال انسان و حسن نیت او توجه می شود، به خاطر اثری است که این موضوع در اجتماع دارد.

اگر انسانی تنها و دور از اجتماع فرض شود، برای او از نظر حقوقی نه حقی متصور است و نه تکلیفی. ساده ترین مفاهیم حق تنها در اجتماع جلوه گر است: چنان که قواعد مربوط به اسم و حقی که اشخاص بر نام خانوادگی خود دارند، در صورتی مورد پیدا می کند که دو شخص یا دو خانواده وجود داشته باشند و هر کدام به اسم خاصی نامیده شوند.

حق فردی را به سه گروه اصلی تقسیم کرده‌اند:

۱- حقوق سیاسی: حق سیاسی اختیاری است که شخص برای شرکت در قوای عمومی و سازمان‌های دولت دارد: مانند حق انتخاب کردن و انتخاب شدن در مجالس قانونگذاری و پذیرفتن تابعیت.

۲- حقوق عمومی: حق عمومی مربوط به شخصیت انسان و ناظر به روابط دولت و مردم است: مانند حق حیات، آزادی وجدان و بیان. عنوان فصل سوم قانون اساسی درباره ی «حقوق ملت» ناظر به همین گروه است. هرچند که حقوق عمومی بیشتر در برابر قدرت دولت‌ها مورد استناد قرار می‌گیرد، در روابط خصوصی نیز قابل اجراست. هر کس باید به حیات و آزادی و شرافت و شخصیت دیگران احترام گذارد.

۳- حقوق خصوصی: حق خصوصی اختیاری است که شخص در برابر دیگران دارد: مانند حق مالکیت، حق ابوت و بنوت، حق شفعه و حق انتفاع.

گروه حقوق سیاسی و عمومی را باید در زمره ی «موقعیت های حقوقی» آورد و تنها در گروه سوم است که تمیز بین حق و حکم دشوار است. به همین مناسبت ما نیز تقسیم های حق را اختصاص به این گروه می دهیم و از این پس اقسام حقوق خصوصی را بررسی می کنیم.

کتاب مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران به تالیف ناصر کاتوزیان توسط نشر گنج دانش به چاپ رسیده است.